PODZIAŁ PROCESÓW STOKOWYCH

NALEŻĄ DO NICH GRUPY PROCESÓW DENUDACYJNYCH

-ruchy masowe

-procesy spłukiwania

RUCHY MASOWE rozwijają się przy spadku powierzchni stokowych większych niż 3stopnie, natomiast

PROCESY SPŁUKIWANIA już przy nachyleniu stoków powyżej 0.5stopnia

RUCHY MASOWE - podczas ich rozwoju transport materiału na stokach jest wywołany siłą ciężkości, odbywa się bez udziału innych czynników transportujących, jak woda płynąca, wiatr oraz lód. Woda odgrywa ważną rolę w ZMNIEJSZANIU TARCIA i jednocześnie w ZWIĘKSZANIU CIĘŻĄRU ZWIETRZELINY, co przyspiesza ZACHOWANIE RÓWNOWAGI stoku i rozwoju ruchów masowych

PODZIAŁ RUCHÓW MASOWYCH

-odpadanie

-obrylanie

-osuwanie

-osiadanie

-spływanie

-spełzywanie

ODPADANIE

polega na swobodnym przemieszczaniu się materiały na stromych stokach, często o charakterze ścian i urwisk skalnych. Fragmenty skalne, które znalazły się u podnóży stoków gromadzą się w postaci HAŁD i STOŻKÓW USYPISKOWYCH. Z czasem wskutek większego wynoszenia materiału powst bruzdy i linijne zagłębienie zwane ŻLEBAMI

OBRYWANIE - polega na odspojeniu i GWAŁTOWNYM przemieszczeniu się danych mas skalnych. Od procesu odpadania różni się SKALĘ ZJAWISKA. Ponadto w procesie obrywania masy skalne przemieszczają się drogą powietrzną bez kontaktu ze ścianą sklną. Obrywy są najszybszymi ruchami masowymi: prędkość przemieszczania materiału może sięgać 150km/s. Materiał w tym przypadku nie tworzy form, ale leży bezładnie i w sposób chaotyczny

OSUWANIE

Stanowi inną kategorię ruchów masowych osuwania się materiały skalnego, podczas którego dochodzi do GRAWITACYJNEGO ZEŚLIZGIWANIA się mas skalnych po stromych powierzchniach stokowych. Istotną rolę w procesach osuwiskowych spełnia woda, która może wpływać na zmniejszenie STATECZNOŚCI stoku, zwłaszcza jeśli skały podścielające są słabo przepuszczalne w stosunku do utworów odległych. Pod względem TEMPA PRZEMIESZCZANIA materiału skalnego osuwanie zalicza się do procesów GWAŁTOWNYCH. Przemieszcanie osadów z prędkością od kilku do kilkudziesięciu m/s.

OSUWANIE DZIELI SIĘ NA

-ZWARTE - w których utwory skalne zachowują swoją pierwotną strukturę

-ZWAŁOWE - materiał w trakcie osuwania rozkrusza się

ELEMENTAMI OSUWISK SĄ

-półkoliste obniżenie, nazywane niszą osuwiskową

-leżąca niżej RYNNA OSUWISKOWA

strefa akumolacji materiału, które przybiera postać JĘZYKA OSUWISKOWEGO

OSIADANIE - polega na grawitacyjnym przemieszczaniu materiału z zachowaniem NIENARUSZONEJ BUDOWY WEWNĘTRZNEJ, efektem osiadania są ZERWY

SPŁYWANIE - polega na PRZEMIESZCZANIU utworów luźnych silnie przesiąkniętych wodą, występuje w utworach ilastych i z dużą ilością iłów, które są podatne na upłynnienie. Mogą wtedy występować pływy błotne nawet na stokach o niewielkim spadku

SPEŁZYWANIE

Nalezą do powolnych ruchów masowych. Przemieszczaniu podlegają utwory luźne, najczęściej przesiąknięte wodą na stokach o różnym nachyleniu. W odróżnieniu od poprzednich ruchów masowych spełzywanie może zachodzić na znacznych obszarach. Proces ten jest rozpowszechniony w klimacie zimnym, gdzie nosi nazwę

SOLIFLUKACJI.

-pochylone drzewa z wykrzywionymi pniami

-uszkodzenia powierzchni drogi

-pochylone słupy telegraficzne

-zawleczenia warstw skalnych

-pękanie domów

SPŁUKIWANIE POWIERZCHNIOWE

Zachodzi na stokach przy współudziale wody opadowej lub roztopowej. Wyróżnia się następujące postacie spłukiwania

-bombardowanie kroplami deszczu

-spłukiwanie rozproszone oraz warstwowe

-spłukiwanie bruzdowe i erozja liniowa

GEOMORFOLOGIA - nauka o formach powierz. Ziemi, zajmuje się opisem, klasyfikacją, genezą, wiekiem, ewolucją pojedynczych i zespołów form rzeźby.

MIEJSC GEOMORFOLOGII W ŚRODOWISKU:

-budowa geologiczna - GEOLOGIA

-rzeźba terenu - GEOMORFOLOGIA

-klimat - KLIMATOLOGIA

-wody powierz. - HYDROLOGIA

-gleby - GLEBOZNAWSTWO

-org. Żywe - BIOLOGIA

-człowiek - ANTROPOLOGIA

ROLA GEOMORFOLOGII:

Rzeźba terenu często jest traktowana jako główny komponent śr przyrodniczego, który steruje innymi skł.

-decyduje o powierz spływie wody

-oddziałuje na przemieszczające się masy atmosferyczne modyfikując klimat

-wpływa na rozmieszczenie i charakter powłoki glebowej

-wpływa na rozmieszczenie pokrywy roślinnej

MAPY GEOMORFOLOGICZNE - rezultaty badań geomorf przedtsaiwa kartografia geomorf w postaci różnego rodzaju map oraz na przekrojach i profilach geologicznych

METODY BADANIA W GEOMORFOLOGII:

A)podst schemat badawczy w geo. Schemat badawczy w geo obejmuje analizę 3 głównych ogniw, których związek daje w efekcie rzeźbę fragmentu powierz ziemi.

1)wynik geo

2)proces geo = morfogenetyczny

3)krajobraz morfologiczny

B)w piwerszej kolejności należy starać się określić CZYNNIK GEO, czyli ten składnik śr przyr, którego istnienie i aktywność wyzwala rożne procesy rzeźbotwórcze

C)główne czynniki geo, to:

-woda

-lód

-śnieg

-wiatr

D)procesy geo są podporządkowane poszczególnym czynnikom.

W wyniku działania kombinacji procesów geo powst pojedyncze formy i ich zespoły, które można określić jako krajobrazy geo.

W zależności od dominującego procesu geo mówi się np. o formach rzecznych, skł się na krajobraz morfologiczny doliny rzecznej lub o formach wydmowych tworzących krajobraz wydmowy.

METODY BADAŃ POWIERZ. ZIEMI:

Sposoby postępowania badawczego w geo określają 3 podst obiekty badawcze:

-forma

-osad (skała osadowa)

-procesy

Przy określaniu charakteru rzeźby stosuje się METODY BADAWCZE, które dają się sklasyfikować jako:

-bezpośrednia obserwacja terenu

-metody laboratoryjnego badania osadów i procesów

-metody analizy, syntezy przestrzennej pojedynczych form oraz ich zespołów

-metody teoretyczne

BEZPOŚREDNIA OBSERWACJA TERENOWA:

A) geo jest nauką ukierunkowaną na BADANIA TERENOWE. Mimo wzrastającej roli zdjęć lotniczych i obrazów satelitarnych, bezpośrednie obserwacje terenowe pozostają najlepszym źródłem danych o formach rzeźby i najpewniejszym testem poprawności przyjętych koncepcji badawczych

B) wzrasta znaczenie EKSPERYMENTY POLOWEGO. Polega on na przeprowadzeniu doświadczenia dotyczącego współczesnego tworzenia się form rzeźby bezpośrednio w terenie, z zachowaniem wiernej skali przestrzennej i czasowej

w ten sposób prowadzi się np. obserwacje sztuczne kontrolowanych faz rozwojowych STOŻKÓW NAPŁYWOWYCH.

METODY LABOTARORYJNEGO BADANIA OSADÓW I PROCESÓW:

a)prace wykonywane w laboratorium pozwalają wyjaśnić zagadnienie badawcze dotyczące OSADÓW i PROCESÓW, a także całych form, których nie da się rozwijać w fazie badań terenowych

b)przede wszystkim można określić różne właściwości osadów, których próbki są pobierane w terenie naturalnych lub sztucznych odsłonięć geologicznych

c)badania te obejmują głównie określenie cech fizycznych i chemicznych osadów luźnych i skał litowych

d)najczęściej przeprowadzana analiza fizyczna osadów jest badania jego UZIARNIENIA (skład granulometryczny)

e)pozwala ona określić WIELKOŚĆ ZIAREN o podanej próbce osadów i na tej podstawie wnioskować o charakterze środowiska, w którym powstał dany osad:

-czy było to środowisko nisko czy wysokoenergetyczne

-w jakich warunkach następowało przemieszczenie osadów

-jaki był przebieg aktualnej ZMIENNOŚCI przestrzennej osadów.

BUDOWA ZIEMII:

a)GEOSFERA wewnątrz Ziemi

JĄDRO WEWNĘTRZNE

-granica 5150-6370km

-stan stały

-budowa głównie Fe i Ni

-temp 4000-4500 stC

-gęstość ok. 7,8t/m3

-ciśnienie ponad 200 000 atmosfer

JĄDRO ZEWNĘTRZNE

-granica 2900-5150km

-stan ciekły

-temp 2800-4000stC

-budowa Fe+Ni+Si

-zaburzenia w płynnym jądrze zewnętrznym wzbudzają prąd elektryczny a jego przepływ wytwarza wokół jądra POLE MAGNETYCZNE

PŁASZCZ ZIEMI

-82,6% objętości i 68.3% masy

-temp 1500-2300stC

-w płaszczu ziemskim odbywa się nieustannie cyrkulacja materii. Dominuje DONWEKCJA powodująca przemieszczanie się płyt i wędrówki kontynentów

ASTENOSFERA

-w stosunku do otaczających skał jest bardziej plastyczna, mniej lepka i bardziej podatna na deformacje

-często porównuje się do smaru

-miąższość jest zmienna, albo przyjmuje się, że na ok. 100km

-z istnieniem atmosfery związane jest zjawisko IZOSTACJII - czyli stanu równowagi pomiędzy masą skorupy ziemskiej a górnym płaszczem ziemi

SKORUPA ZIEMSKA

-grubość waha się od 5-80km

-wyróżnia się skorupę kontynentalną i oceaniczną, czasami dodatkowo suboceaniczną

-wyróżnia się ona brakiem, obecnością lub rozmaitym wykształceniem 3 głównych warstw w profilu pionowym

1.w. osadowa

2.w.granitowa

3.w. bazaltowa

*skorupa kontynentalna: 1+2+3

*skorupa ocaeniczna: 1+1/3+3

SKŁAD CHEMICZNY JĄDRA ZIEMI:

a)żelazo 90.5

b)nikiel 8.5

SKŁAD CHEMICZNY SKORUPY

-tlen 47%

-krzem 29.6%

-glin 8.05%

-żelazo 4.65%

-wapń 2.96%

-sód 2.3%

-potas 2.5%

-magnez 1.87%

SKŁAD CHEMICZNY ZIEMI

-żelazo 44.85%

-tlen 24.38%

-krzem 12.15%

-magnez 8.43%

-nikiel 4.00%

-siarka 1.4%

-glin 1.1%

-wapń 1%

Od chwili powst. Skorupa ziemska podlega ustawicznym przemianom w wyniku działania różnych czynników. Wszytskie czynniki powodują zmiany w litosferze oraz w ukształtowaniu jej powierzchni nazywamy CZYNNIKAMI GEOLOGICZNYMI, a całokształt przemian przez nie wywołanych - PROCESAMI GEOLOGICZNYMI.

PODZIAŁ PROCESÓW GEOLOGICZNYCH

-ENDOGENICZNE - wewnętrzne, działają wewnątrz

-EGZOGENICZNE - zewnętrzne, działają na powierzchni ziemi.

PROCESY ENDOGENICZNE:

Energia do rozwoju procesów endogenicznych znajduje się we wnętrzu ziemi i stanowią ją głównie zjawiska promieniotwórcze.

DZIELIMY JE NA:

-plutonizm

-wulkanizm

-metamorfizm

-diastrofizm

PLUTONIZM

-obejmuje zjawiska tworzenia się w litosferze stopów magmowych, ich przemieszanie i krzepnięcie pod powierz. Ziemi

-MAGMA - jest to ruchliwa, gorąca materia występująca lokalnie w górnym płaszczu ziemi i skorupie ziemskiej. Gdy wylewa się na powierzchnie nazywana jest LAWĄ.

W czasie wdzierania się magmy w skorupę ziemską powst w jej głębszych partiach różnego rodzaju poziome masywy, żyły i wytrącenia czyli INTRUZJE.

RODZAJE INTRUZJI

-sill

-lakkolit

-żyła kominowa

-fakolit

-dajki

-batolit

WULKANIZM

-jest to proces formowania się we wnętrzu skorupy ziemskiej upłynnionego stopu glinokrzemianowego i wydobywaniu się go wraz z gazami, parą i częściami stałymi na POWIERZCHNIĘ

-upłynniony stop nazywamy LAWĄ, a wyrzucony materiał skalny nazywa się materiałem PIROKLASTYCZNYM.

BUDOWA WULKANU

Od składu lawy zależy jak wulkan powstaje. Jeśli jest bogata w krzemionkę to po zastygnięciu tworzy jasne skały zwane KWAŚNYMI. Są one lekkie i mają dużą lepkość, dlatego z krateru spływają powoli.

Jeżeli krzemionki jest mniej a dużo jest związków żelaza i magnezu wówczas mówimy i lawie ZASADOWEJ.

TYPY WULKANÓW

W zależności od rodzaju przebiegu erupcji i charakteru lawy wulkany dzieli się na typy:

-hawajski

-stromboli

-vulcano

-paleański

HAWAJSKI - cechuje go spokojny wypływ lawy o charakterze zasadowym. Lawa ta posiada małą lepkość i jest rzadka

PALEAŃSKI - cechuje wybuch o dużej gwałtowności rozsadzający wcześniejszy stożek. Lawa kwaśna o dużej lepkości, wysokie słupy gazów i popiołów wulkanicznych

WULKANIZM

-obecnie na świecie czynnych jest ok. 450 wulkanów, w tym 80 podmorskich

-są one rozmieszczone na liniach wskoków i w strefie młodych sfałdowań górskich

HISTORIA

Najbardziej znanym wielkim wybuchem wulkanu był wybuch KRAKATAU w 1883r. Podczas najsilniejszej eksplozji zapadła się większa część wyspy 133.5km2, a zostało 10.5km2. Wulkan wyrzucił ok. 18km3 materiału. Detonacja była tak silna, że słyszano ją w promieniu 3400km na morzu powstały fale o wysokości 30m, zniknęło 275 malajskich wsi a statki były przesunięte do 3.5km w głąb lądu. Atmosfera była tak zapylona, że kolejny rok nazwany został rokiem bez lata.

SKAŁY MAGMOWE

-powst w wyniku rozwoju procesów plutonicznych i wulkanicznych

-przykładem są np.

*granity

*bazalty

*dioryty

METAMORFIZM - to proces w wyniku, którego następuje zmiana cech fizycznych i chemicznych skał budujących litosferę

-dzieje się to głównie pod wpływem wysokiej temp i ciśnienia, a także oddziaływania gorących gazów wydobywających się z magmy oraz działania gorących roztworów przenikających skały.

W wyniku tego procesu powst skały przeobrażone = metamorficzne

*granity - gnejsy

*piaskowce - kwarcyty

*wapienie - marmury

*węgiel - grafit lub diament

DIASTROFIZM

-to ogół procesów prowadzących do mechanicznych odkształceń skorupy ziemskiej na dużych obszarach

-dotyczy głównie tych procesów, które swoje źródło mają właśnie w czynnikach endogenicznych

-w trakcie tych procesów masy skalne mogą być dźwigane w górę albo obniżone, deformowane przez fałdowanie i przecinane przez spękania

DO DIASTROFIZMU ZALICZAMY

-ruchy epejrogeniczne - powodujące dźwiganie lub obniżanie lądów

-ruchy eustatyczne - zmieniające poziom wód w morzach i oceanach

-ruchy orogeniczne - górotwórcze

-trzęsienia ziemi - czyli gwałtowne i krótkotrwałe ruchy skorupy ziemskiej

3 TYPY GÓR

-wulkaniczne

-fałdowe - Karpaty, Bieszczady

-zrębowe - Sudety

PROCESY EGZOGENICZNE

W odróżnieniu od procesów wewnętrznych energii do rozwoju procesów egzogenicznych dostarcza głównie słońce i grawitacja ziemi

ZE WZGLĘDU NA CHARAKTER PROCESY GEO WYWOŁANE CZYNNIKAMI ZEWN DZIELIMY NA:

-niszczące

-twórcze

-trasportu

PODZIAŁ PROCESÓW EGZOGENICZNYCH

-wietrzenie

-denudacja

-akumulacja

-digeneza

WIETRZENIE

Pod pojęciem wietrzenia rozumie się procesy fizyczne i chemiczne powodujące zanik zwięzłości skały litej oraz takie jej przekształcenie, że jego produkty mogą podlegać procesowi transportu. Zachodzą na powierz ziemi i w stosunkowo cienkiej warstwie litosfery

WIETRZENIE NAJCZĘŚCIEJ DZIELIMY NA:

-mechaniczne - fizyczne

-chemiczne

-biologiczne

DEMUDACJA

Stanowi zespół procesów związanych z powierzchniowym przemieszczaniem się mas skalnych po nachylonej powierzchni pod wpływem siły ciężkości, bardzo często z udziałem wody powierzchniowej noszącej skały. Jednak częściej denudacją nazywamy wszytskie procesy degradujące powierzchnię ziemi a więc również erozję i wietrzenie.

W SKŁAD PROCESÓW DENUDACYJNYCH WCHODZĄ

Proces - czynnik sprawczy

Ruchy masowe - grawitacja ziemska

Erozja i abrazja - woda płynąca

Egzoracja - lód lodowcowy

Deflacja i erozja - wiatr

Sufazja - woda przesiąkająca

Solucja - woda rozpuszczająca

AKUMULACJA

Transportowany w różnych środowiskach materiał skalny może przez pewien czas być odkładany i wtedy mówimy o procesie DEPOZYCJI

Ogólnie jednak wszytskie osady kontynentalne są transportowane do głównego zbiornika sedymentacyjnego, jakim jest najbliższy basen morski lub jeziorny. Właśnie tam następuje AKUMULACJA, czyli ostateczne złożenie materiału.

DIAGENEZA

To ogół procesów prowadzących do chemicznych, mineralnych i fizycznych zmian w osadzie po jego złożeniu. Jednak niektórzy ograniczają pojęcie diagenezy do procesów przeobrażających luźny osad w mniej lub bardziej zwięzłą skałę. W wyniku działania procesów egzogenicznych powistaje trzecia grupa skał SKAŁY OSADOWE

a)luźne: piaski, żwiry, gliny, iły

b)zwięzłe: piaskowce, zlepieńce, łupki ilaste

---