Socjalizacja

Socjologia 2008

Agenda

Socjalizacja jako uczenie się życia z innymi

Socjalizacja i społeczeństwo

Jak przebiega proces socjalizacji? Koncepcje G.H.Meada, J.Piageta, Z. Freuda

Zasady socjalizacji

Odmiany socjalizacji

Efekty socjalizacji

Słabe ogniwa socjalizacji

Socjalizacja jako uczenie się życia z inymi

To nie nasza struktura biologiczna zapewnia nam człowieczeństwo. Nie da się zredukować człowieka do wymiaru biologicznego

Trzeba uczyć się „bycia człowiekiem” - dowodzą tego m.in. wszystkie przypadki ludzi, którzy w dzieciństwie byli izolowani od środowiska społecznego

Socjalizacja i społeczeństwo

Ludźmi stajemy się poprzez interakcje z innymi.

Socjalizacja = uczestnictwo w interakcjach, które rozwijają w jednostkach umiejętność życia w społeczeństwie;

…to uczenia się życia z innymi ludźmi i wśród innych ludzi.

Socjalizacja i społeczeństwo

Socjalizacja sprawia, że każdy z nas nabywa cech, które czynią z niego kogoś niepowtarzalnego, wyjątkowego;

Nie można wskazać dwóch jednostek, które uczestniczyłyby w takich samych układach interakcji.

Nasze biografie odzwierciedlają różnice interakcji, w jakich uczestniczymy czy też uczestniczyliśmy. Różnimy się czymś, co można by określić mianem „życiowego doświadczenia”.

Socjalizacja i społeczeństwo

Jednak socjalizacja sprawia również - i to najbardziej interesuje socjologów - że poprzez nią stajemy się do jednych podobni, od innych zaś różnimy się

Czy to paradoks? Tylko na pozór…

W toku socjalizacji nabywamy podobnych umiejętności, podobnej wiedzy. Uczymy się rozpoznawać i reagować na komunikaty nadawane przez innych i sami takie komunikaty „emitujemy”.

Socjalizacja i społeczeństwo

Różnimy się biografiami, lecz nie wyklucza to, że nabywamy podobnej wiedzy, podobnych umiejętności.

Jest tak dlatego, że uczestniczymy - jako członkowie społeczeństwa - we wspólnej kulturze

To różni naszą socjalizację od socjalizacji Niemca czy Francuza

Socjalizacja i społeczeństwo

Zachowujemy wpływ na to, kim chcielibyśmy być - nie jest tak, że społeczeństwo programuje nas w 100%;

Ponieważ jednak nie tworzymy „w pojedynkę” kontekstu, w którym działamy (tworzą go także inni ludzie współcześnie z nami żyjący a także minione pokolenia tradycja)...

...nasza wolność staje się „uświadomioną koniecznością”

Czego uczymy się w toku socjalizacji?

Uczymy się motywów skłaniających nas do podejmowania określonych pozycji w społeczeństwie, pełnienia istotnych ról (ról pracowników, rodziców, studentów, zwierzchników, podwładnych, przyjaciół, krewnych itp.)

Czego uczymy się w toku socjalizacji?

uczymy się wraz z innymi wspólnych wartości, przekonań, uznawania tych samych norm zachowania;

jest to niezbędne dla zachowania społecznej integracji i przeciwdziałania rozpadowi społeczeństwa na wielość odrębnych subkultur;

Czego uczymy się w toku socjalizacji?

uczymy się pewnej koncepcji samego siebie; gdybyśmy nie mieli koncepcji własnego „ja”, nasze zachowania byłyby niespójne, nielogiczne, pozbawione stałego układu odniesienia;

osoby, które nie mają stabilnego wyobrażenia o sobie, sprawiają wrażenie zmiennych i dziwacznych.

Czego uczymy się w toku socjalizacji?

w wyniku socjalizacji nabywamy też umiejętności sytuacyjnego wyobrażania siebie - to znaczy widzenia siebie nieco inaczej w miejscu pracy i na rodzinnym pikniku, w grupie nieznanych dotąd osób udających się wspólnie z nami na wycieczkę zagraniczną i wśród ludzi z którymi wykonujemy pilne zadanie

Jednak nasze stabilne „ja” nakłada pewne ograniczenia na to, w jaki sposób widzimy siebie w tych różnych sytuacjach.

Wszystko pozostaje w pewnych granicach, dzięki czemu inni ludzie mogą o nas powiedzieć: „no, z pewnością nie zachowywał się tak jak w pracy, ale to ciągle on”

Czego uczymy się w toku socjalizacji?

Uczymy się też tego, jak nas widzą inni; kształtujemy w sobie obraz zbudowany z naszych sądów o tym, jak nas postrzegają inne osoby z otoczenia rodzinnego, pracy, przyjaciół;

musi istnieć zgodność między stabilnym wyobrażeniem o sobie i postrzeganiem tego, jak mnie widzą inni;

rozbieżność między tymi dwoma obrazami bywa przyczyną ciężkich stresów, czasem chorób psychicznych

Czego uczymy się w toku socjalizacji?

umiejętności odgrywania ról - jest to zasadnicza umiejętność warunkująca jakość naszego działania w społeczeństwie; uczymy się sposobów wykonywania i konstruowania własnych ról, wchodzenia w role innych ludzi,

musimy umieć identyfikować role innych, kategoryzować jakoś innych oraz sytuacje; inaczej nie bylibyśmy w stanie żyć w społeczeństwie;

Czego uczymy się w toku socjalizacji?

wreszcie - przez socjalizację przyswajamy sobie wiele stanów emocjonalnych; uczymy się odczytywać i okazywać wiele różnych uczuć, nie tylko tzw. uczucia pierwotne, jak szczęście, strach, gniew, smutek, zdziwienie.

Czego uczymy się …?

Przebieg socjalizacji

Po urodzeniu człowiek jest „narcystyczną drobiną” (J.Turner) : domaga się natychmiastowego zaspokojenie odczuwanych potrzeb. Głośno protestuje, jeśli to zaspokojenie nie jest natychmiastowe…

Równocześnie z urodzeniem człowiek „ląduje” jednak w strukturze społecznej i rozpoczyna swoje socjalizacyjne doświadczenie.

Przebieg socjalizacji (G.H.Mead)

Socjalizacja - proces uczenia się ról

Wczesne dzieciństwo: 1-2 rok życia; rozwój sensomotoryczny jako podstawa rozwoju umysłu i własnego „ja”

Przebieg socjalizacji (G.H.Mead)

Stadium zabawy: 3-6 r.ż.) przyjmowanie ról konkretnych osób, pierwsze obrazy samego siebie, rozważania w których bierze się pod uwagę innych ludzi; gra: przyjmowanie ról wielu osób na raz; rosnące zdolności autorefleksji;

Przebieg socjalizacji (G.H.Mead)

„Uogólniony inny”: 7-12 rok życia; zdolność do przyswajania perspektyw kulturowych, wykorzystywanie ich jako podstawy do samooceny i rozważań nad kierunkami działania

Przebieg socjalizacji (G.H.Mead)

Wiek dojrzewania: 13-17 rok zycia, od tego etapu socjalizacja angażuje możliwości umysłu, wyobrażenia o sobie, oraz umiejętności wchodzenia w role po to, by można było uczestniczyć w systemach społecznych i podtrzymywać ich istnienie

Przebieg socjalizacji (J. Piaget)

Socjalizacja - uczenie się przedstawiania przedmiotów za pomocą symboli i manipulowania symbolami

Etap sensomotoryczny: rozwój sensomotoryczny służący rozpoznawaniu rzeczy (od urodzenia do 2 roku życia)

Przebieg socjalizacji (J. Piaget)

Etap przedoperacyjny: zdolność posługiwania się symbolami na oznaczenie rzeczy (2-7 rok życia)

Etap operacji konkretnych: zdolność posługiwania się logicznym rozumowaniem w odniesieniu do otaczających przedmiotów (7-11 rok zycia)

Etap operacji formalnych: umiejętność rozwiązywania skomplikowanych zadań matematycznych, dyskutowania na tematy ogólne, zdolność myślenia abstrakcyjnego (11 - 18 rok)

Przebieg socjalizacji (Z. Freud)

Sojalizacja - proces formowania się osobowości nacechowany fundamentalnym konfliktem między antyspołecznymi popędami i przyswojopnymi normami kulturowymi

Przebieg socjalizacji (Z. Freud)

Dominacja popędów id oraz pierwszy kontakt z sankcjami i ograniczeniami narzucanymi przez kody kulturowe (do 2 roku życia)

Uświadomienie sobie przez ego potrzeby kontrolowania popędów w obliczu ograniczeń kulturowych (2-6 rok życia)

Przebieg socjalizacji (Z. Freud)

Ego aktywnie zaangażowane w godzenie wymagań id i superego; rozwój mechanizmów obronnych (7-12 rok zycia)

Wytworzenie mechanizmu godzenia id z superego; mechanizmy obronne ego już funkcjonują (12-17 rok)

Przebieg socjalizacji (Z. Freud)

Rozwój jednostki i trwałego poczucia własnej tożsamości; zaburzenia wtedy, gdy wypracowane są już mech. Obronne zaś konflikt id-superego nadal się utrzymuje (18-35 rok życia)

Zasady socjalizacji

WCZESNA SOCJALIZACJA MA WIĘKSZY WPŁYW NA FORMOWANIE SIĘ CECH LUDZKICH SOCJALIZACJA PÓŹNIEJSZA.

Interakcje z osobami ważnymi mają większe znaczenie niż kontakty z pozostałymi ludźmi; osoby ważne to te, z którymi łączy nas więź emocjonalna; na początku są to rodzice i krewni

Interakcja w grupach pierwotnych jest znacznie ważniejsza niż interakcja w grupach wtórnych, w których interakcje są sformalizowane, pośrednie i często silnie rzeczowe

długotrwałe związki z innymi mają większy wpływ na osobowość niż związki przelotne i krótkotrwałe; oczywiście - może się zdarzyć że nawet krótkotrwały związek z kimś wywrze na osobowość bardzo znaczący wpływ, jednak podstawowych społecznie istotnych umiejętności uczymy się od tych osób, z którymi pozostajemy w długotrwałych kontaktach

Odmiany socjalizacji

Socjalizacja początkowa: dokonuje się w rodzinie i w grupach pierwotnych, rówieśniczych, sąsiedzkich; uczymy się podstaw społecznego współżycia

Socjalizacja zawodowa: edukacja szkolna i uczelniana, doskonalenie kwalifikacji po ukończeniu edukacji, uczenie się od współpracowników; dziś znaczenie jej rośnie

Odmiany socjalizacji

Socjalizacja do faz biografii: przebiegająca po części w formach zorganizowanych, towarzysząca przechodzeniu z jednej kategorii wieku do drugiej; w wielu społeczeństwach zmiany tych faz akcentowane jest poprzez tzw. rytuały przejścia: zbiorowe ceremonie, często o charakterze sakralnym, symbolizujące koniec jednej fazy życia i początek następnej

Odmiany socjalizacji

Resocjalizacja: ponowna socjalizacja do radykalnie zmienionych warunków funkcjonowania jednostki; na przykład w wyniku emigracji;

Socjalizacja polityczna: uczenie się reguł gry obowiązujących w sferze polityki; w społeczeństwie ulegającym stałym i gruntownym przemianom, socjalizacja tego rodzaju winna być szczególnie intensywna; potrzeba bowiem obywateli, którzy byliby gotowi do uczestnictwa w systemie demokratycznym i korzystali z jego instytucji

Odmiany socjalizacji

Socjalizacja do ról dewiacyjnych (przestępczych) : uczenie się norm kontrkulturowych, sprzecznych z dominującymi w społeczeństwie;

dokonuje się w środowiskach przestępczych, izolowanych od głównego strumienia życia społecznego, w sposób spontaniczny, poprzez naśladowanie tych, którzy cieszą się w tych środowiskach uznaniem lub sławą.

Odmiany socjalizacji

Socjalizacja antycypująca: chodzi o to, że część jednostek mimo braku przynależności o jakiejś grupy już stara się uczyć obowiązujących w niej norm, stylu życia; nowobogaccy zwykle uczą się ten sposób stylu życia starych tradycyjnych elit.

Odmiany socjalizacji

Socjalizacja odwrócona: młode pokolenie uczy rodziców nowych wzorów zachowania

zmiany społeczne dokonują się dość szybko, młode pokolenie szybciej chłonie te wzory, ma mniejsze kłopoty z ich akceptacją;

oddziaływanie mediów masowych - treści propagowane przez te media docierają do młodego pokolenia z pominięciem rodziców lub nawet wbrew nim; ograniczone możliwości kontroli

Efekty socjalizacji

Socjalizacja pełni dwie ogromnie istotne funkcje:

transmisja kultury - międzypokoleniowy przekaz wartości, norm, reguł

stabilizowanie porządku społecznego - poznane i zaakceptowane reguły zachowania sprawiają, że jesteśmy wzajemnie obliczalni dla siebie, wiemy, czego się możemy spodziwać po sobie itp.

Efekty socjalizacji

Najbardziej społecznie pożądana sytuacja to taka, w której ludzie chcą postępować tak, jak wymaga od nich kultura, tzn. zgodnie z zakodowanymi w niej standardami myślenia i działania

Druga sytuacja, mniej doskonała, to taka, w której ludzie nie mają ochoty stosować się do wymagań norm lecz mimo to postępują zgodnie z nimi z poczucia obowiązku na przykład, z powodu oddziaływania sumienia;

Efekty socjalizacji

Sytuacja trzecia - jeszcze mniej społecznie korzystna - to taka, w której ludzie przestrzegają norm wyłącznie z obawy przed sankcjami;

tak jest w przypadku socjalizacji, która nie doprowadziła do internalizacji norm zachowania;

obawa jest jednak relatywna: można zgromadzić zasoby chroniące przed sankcjami lub zmniejszające ich dolegliwość

Efekty socjalizacji

Klęskę socjalizacji znamionuje sytuacja czwarta: ludzie nie stosują się do norm, ponieważ w ogóle nie boją się sankcji;

Gdzie szukać źródeł takiej sytuacji?

Słabe ogniwa socjalizacji

Anomia: w okresach szybkich i radykalnych zmian społecznych kultura może popadać w stan chaosu, dezorganizacji - taka zatomizowana kultura oddziaływa oczywiście znacznie słabiej; wskaźnikami kryzysu kultury mogą być:

antynomie normatywne - czyli wzajemnie sprzeczne reguły odnoszące się do tego samego zakresu zachowań,

ambiwalencje normatywne - niezgodności oczekiwań dyktowane przez jedna i tę samą normę;

konflikty w rolach i konflikty ról pełnionych przez jednostki

wielość agend socjalizacji: rodzina, szkoła, uczelnia, miejsce pracy, media, autorytety, wzorce kultury popularnej niespójne a nawet sprzeczne oddziaływania;

klimat permisywności: społecznego przyzwolenia lub obojętności wobec działań dewiacyjnych, przestępczych

Słabe ogniwa socjalizacji

Funkcję korygowania nieudanej socjalizacji pełni kontrola społeczna; może mieć charakter sformalizowany i nieformalny; sformalizowany

Kontrola społeczna jest bronią obosieczną - pozwala na identyfikację dewiacyjnych jednostek czy grup i równocześnie na ich izolację i poddanie działaniom wychowawczym. Kary wymierzone przez grupę/zbiorowość uderzają w jaźń jednostki, w jej poczucie własnej wartości i tożsamość …

Słabe ogniwa socjalizacji

Zastosowanie takich sankcji uruchamia pewien mechanizm, który może wzmocnić dewiację

Stygmatyzacja społeczna: przypisywanie trwałych „etykiet”, stygmatów, naznaczanie osób, które np. weszły w konflikt z prawem jako przestępców, bandytów itp.;

zamiast dotychczasowej tożsamości - pojawia się nowa - tożsamość odszczepieńca, odmieńca, wygnańca, outsidera. Odrzucona jednostka poszukuje wspólnoty zastępczej - właśnie grupy dewiacyjnej