Podwzgórze i Przysadka
Zaburzenia w układzie dokrewnym:
a) konwersji prohormonu do hormonu:
- 5-alfa reduktaza: testosteron do dihydrotestosteronu
b) zaburzenia funkcji receptorów:
- somatotropiny - karłowatość Larona
- parathormon - brak odpowiedzi tkanki kostnej
- testosteron - zespół feminizujących jąder
c) niedobór wewnątrzkomórkowego nośnika hormonu:
- zespół feminizujących jąder - testosteron
W niedoczynności tarczycy stwierdzamy hiperprolaktynemię.
Zaburzenia czynności podwzgórza - przyczyny:
a) u dzieci:
- craniopharyngoma
b) dorośli:
- guzy OUN (oponiak, struniak, glejak)
- urazy
- stany zapalne, nacieki
Objawy:
a) zaburzenia kontroli czynności przysadki - hormonalne:
- hiperprolaktynemia
- zmniejszone wydzielanie reszty hormonów przysadki
- moczówka prosta
b) uszkodzenie ośrodków podwzgórza:
- zaburzenia świadomości, zachowania, pragnienia, łaknienia, termoregulacji
Podwzgórzyca - hypothalamosis - diencephalosis:
- wieloobjawowy zespół neuronalno-endokrynowy, pozornie samoistny (infekcje, urazy, ciąża poród) - w 30% przypadków ma charakter pozornie idiopatyczny
Objawy stałe:
- wegetatywne: bóle brzucha, poliuria
- nadmierna senność - narkolepsja
- wzrost temperatury ciała, nadmierne pragnienie, nadmierne łaknienie, zaburzenia miesiączkowania, otyłość, suchość, bladość skóry
Zespół Babińskiego-Frohlicha = zespół tłuszczowo-płciowy:
- otyli chłopcy z hipogenitalizmem
- ograniczone uszkodzenie podwzgórza
- przy braku uchwytnej przyczyny - banalny zespół tłuszczowo-płciowy
- rzekomy zespół - prawidłowa funkcja gonad
Zespół Kallmana:
- hipogonadyzm hipogonadotropowy wraz z utratą węchu
Craniopharyngoma - czaszkogardlak:
- najczęstszy guz nadsiodłowy
- powstaje w rozwoju embrionalnym z kieszonki Rathkego
- wywiera ucisk na szypułę bądź podwzgórze
Objawy:
- karłowatość
- hipogonadyzm
- upośledzone wydzielanie ADH
- otyłość
- zniszczenie wyrostków pochyłych tylnych - RTG
- zwiększenie wydzielania prolaktyny przy zmniejszonym wydzielaniu innych hormonów przysadki
Moczówka prosta - diabetes insipidus:
- wrodzona wada bądź nabyte uszkodzenie układu podwzgórzowo-przysadkowego
- charakter pierwotny lub wtórny (urazy, guzy, gruczolaki przysadki, gruźlica)
- objawowa (np. spowodowana guzem), samoistna (w wyniku autoagresji skierowanej przeciw neuronom), nerkowa (defekt receptorów ADH)
- najczęściej ośrodek pragnienia nie jest uszkodzony
- występują: poliuria, polidypsia, astenuria (niezdolność do zagęszczania moczu)
- moczówka psychogenna - duży pobór płynów
Nadmiar GH - akromegalia lub gigantyzm:
Przyczyny:
- gruczolak
- rozlana hiperplazja przysadki w wyniku zaburzeń czynności podwzgórza
- nadmiar somatoliberyny lub niedobór somatostatyny
Gruczolaki przysadki:
- poniżej 10 mm - mikrogruczolaki
- powyżej 10 mm - makrogruczolaki
- GH wydzielają najczęściej makrogruczolaki, ACTH - mikrogruczolaki, Prolaktynę - pół na pół
- częsty gruczolak złożony: STH + PRL
- alfoma - wydziela tylko podjednostkę alfa znaną z gonadotropin
- zespół Nelsona - guz przysadki po obustronnej adrenelektomii
Objawy w gigantyzmie:
a) ogólne i miejscowe spowodowane nadmiarem STH:
- powiększenie rąk i stóp, bóle stawów, głowy i kręgosłupa, zmiana rysów twarzy, twarda skóra, pogrubiała, potliwość, twarde włosy, mięśnie przerośnięte, ale osłabione, klatka beczkowata
b) objawy wywieranego przez guz ucisku na przysadkę i jej spowodowanej uciskiem niedoczynności
c) objawy spowodowane pozasiodłową ekspansją guza: bóle głowy, zaburzenia widzenia, niedowidzenie połowicze dwuskroniowe, moczówka prosta
d) nie leczony gigantyzm przechodzi w akromegalię
Objawy nadmiaru STH u dorosłych:
- przerost tkanek miękkich - 100%
- zwiększona potliwość 88%
- zmęczenie - 87%
- przyrost masy ciała - 72%
- parestezje - 70%
- bóle stawów - 59%
Inne powiązane zaburzenia hormonalne:
- hiperinsulinemia
- nietolerancja glukozy
- nieregularne cykle menstruacyjne
Przyczyny niedoczynności przysadki:
- guzy przysadki
- guzy środ- i okołosiodłowe
- zawał lub martwica niedokrwienna narządu - podczas porodu - przy zaburzeniach krążenia i jednoczesnym pobudzeniu metabolicznym przysadki - zespół Sheehana
- wstrząs
- anemia sierpowata
- zakrzep żyły jamistej
- tętniak lub zakrzep tętnicy szyjnej
- udar przysadki
- cukrzyca
- ropień przysadki, zapalenie opon m-r i inne choroby zapalne
- nacieki, hemochromatoza
Niedoczynność przysadki:
- całkowita - panhypopituitarismus (Glińkiego-Simondsa)
- częściowa
- izolowany niedobór hormonu
Przyczyny:
- zespół Sheehana
- craniopharyngoma
- hemochromatoza
- choroba Handa-Schullera-Christiana
- przerzuty w naczyniach
- urazy, krwotoki, gruczolaki
Objawy: osłabienie, zobojętnienie, senność, brak łaknienia, obniżenie temperatury, zaburzenia miesiączkowania, bladość, suchość, zanik 3-rzędowych cech płciowych, enophthalmus, nadwrażliwość smakowa, hipoglikemia
Karłowatość przysadkowa - nanosomia pituitaria:
1. zahamowanie wzrostu
2. niedorozwój płciowy
3. prawidłowy rozwój umysłowy
postacie:
- idiopatyczna
- organiczna - guzy, zmiany zapalne
objawy:
- zahamowanie wzrostu w 2-3 roku życia, zachowane proporcje ciała, twarz dziecięca, miękkie włosy, po 25 roku życia natomiast objawy progerii
- nadmiar tkanki tłuszczowej, słabo rozwinięte mięśnie
- brak cech dojrzałości
- wtórna hipotyreoza
- brak wydzielania STH po podaniu insuliny, LH, FSH prawie nieoznaczalne, brak wyrzutu FSH i LH po podaniu GnRH, opóźnione dojrzewanie
Niedobór GH u dorosłych - objawy:
a) pogorszenie jakości życia:
- zmęczenie, apatia, zmiany nastroju, rozluźnione kontakty z bliskim
b) zaburzenia lipidowe:
- wzrost frakcji LDL i ogólnie cholesterolu, spadek HDL
c) zmniejszenie masy mózgu, narządów wewnętrznych
d) zwiększenie mas tłuszczowych, stosunku talia/biodro
e) zmniejszona wydolność fizyczna
Prolactinoma:
- makro- lub mikrogruczolak (50/50)
Zespół pustego siodła:
- uszkodzenie lub brak przepony siodła
- przestrzeń podpajęczynówkowa wnika w obszar siodła tureckiego zajmowany przez przysadkę - przysadka jest uciskana
- w ustroju występują zmiany natury neuronalnej, hormonalnej i okulistyczne
- schorzenie można leczyć podając hormony: T4, kortyzol, mineralokortykoidy
Objawy niedoboru poszczególnych hormonów:
Objaw |
Hormon którego niedoborem jest spowodowany |
Osłabienie, apatia |
ACTH, TSH |
Obniżenie popędu płciowego, niemoc płciowa u mężczyzn |
LH |
Brak łaknienia |
ACTH, TSH |
Pierwotny lub wtórny brak miesiączek |
FSH, LH |
Bezpłodność |
FSH, LH |
Zahamowanie wzrostu |
GH |
Niedorozwój lub zanik genitaliów |
FSH, LH |
Brak sutków lub ich zanik |
PRL, FSH, LH, GH, ACTH |
Brak laktacji |
PRL |
Ograniczenie owłosienia (szczególnie wzgórek łonowy i pachy) |
ACTH, LH, GH |
Bladość |
ACTH, MSH |
Skóra sucha i zimna |
TSH |
Niskie RR |
ACTH |
Niedocukrzenie krwi |
ACTH, TSH, GH |
Kolejność w której występują objawy niedoboru poszczególnych hormonów podczas niedoczynności przysadki:
1. STH
2. LH, FSH
3. TSH
4. ACTH
5. pozostałe
Gruczolaki przysadki:
- prolactinoma - najczęściej
- wydzielające STH
- wydzielające ACTH
- wydzielające gonadotropiny lub TSH (te ostatnie to prawdziwa rzadkość)
Gruczolaki przysadki wydzielają w zwiększonej ilości jeden (proste) lub kilka (złożone) hormonów. Pozostała część przysadki zanika wskutek ucisku wywieranego przez gruczolak.
Wzrost wydzielania prolaktyny:
- fizjologiczny (ciąża, u mężczyzn po stosunku)
- patologiczny
a) przyczyny:
- organiczne - prolactinoma - u mężczyzn najczęście w formie makrogruczolaka, u kobiet - mikrogruczolaka
- czynnościowe - niedoczynność tarczycy, uszkodzenie szypuły przysadki, leki
b) objawy:
Kobiety: |
Mężczyźni: |
- zaburzenia miesiączkowania |
- zanik popędu seksualnego |
- mlekotok |
- impotencja |
- niepłodność |
- niepłodność |
- mastopatia |
- rzadziej: ginekomastia, mlekotok |
Galactorrhea-amenorrhea |
|
Mlekotok:
- utajony
- okresowy
- jawny
- permanentny
Zespół Schwartza-Barttera - nieadekwatne wydzielanie ADH:
- zatrucie wodne organizmu
- nie występują jednak obrzęki
1