KAPITAŁY WŁASNE

Jest to równowartość środków gospodarczych wniesionych do przedsiębiorstwa przez właścicieli (kapitał podstawowy, powierzony) bądź też wypracowanego przez samą firmę (kapitały rezerwowe).

Właściciele zasilają firmę w dwojaki sposób:

• poprzez zasilenie zewnętrzne, polegające na udostępnieniu firmie prywatnych środków właścicieli na czas nieograniczony,

• poprzez zasilenie wewnętrzne, przejawiające się rezygnacją z całości lub części praw do zysków wygospodarowanych przez spółkę (dywidend)

Kapitały własne spełnia dwie podstawowe funkcje tj.:

1. są źródłem finansowania środków gospodarczych firmy, zwłaszcza majątku trwałego, umożliwiających rozpoczęcie i realizację działalności gospodarczej

1. stanowią gwarancję dla wierzycieli spłaty wobec nich wszelkich zobowiązań

• Kapitał podstawowy (owner's equity), wniesiony przez właścicieli, ma charakter stały; jego wielkość ma charakter stabilny i zmienia się zwykle w wyniku wniesienia nowych udziałów lub kolejnych emisji akcji

• Kapitały rezerwowe (reserve capitals) pochodzą głównie z nadwyżek (zysku) przeznaczonych na cele rozwojowe, traktowane jako źródło tworzenia rezerw, są rozporządzalne, dyspozycyjne (available capital).

• Kapitały (fundusze) własne w różnych podmiotach gospodarczych

Jednostka gospodarcza	Kapitał podstawowy	Kapitały rezerwowe
Przedsiębiorstwo państwowe	Fundusz założycielski	Fundusz przedsiębiorstwa
Spółdzielnia	Fundusz udziałowy	Fundusz zasobowy
Spółka akcyjna	Kapitał zakładowy (akcyjny)	Kapitał: zapasowy, z aktualizacji wyceny, pozostałe rezerwowe
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością	Kapitał zakładowy (udziałowy)	Kapitał: zapasowy, z aktualizacji wyceny, pozostałe rezerwowe
Spółka cywilna Spółka jawna	Kapitał

1. W spółkach cywilnych, jawnych lub komandytowych kapitał własny ma charakter zmienny tj. rośnie lub maleje bez żadnych ograniczeń. Dlatego w celu zabezpieczenia roszczeń wierzycieli prawo nakłada na te spółki odpowiedzialność całym majątkiem osobistym za zobowiązania spółki.

1. W spółkach kapitałowych (akcyjnych, z ograniczoną odpowiedzialnością) minimalna wysokość kapitału podstawowego jest określona przez kodeks handlowy, a jego zmiany wymagają zmiany statutu spółki; w spółce akcyjnej - min. 500.000 zł, a w udziałowej - min. 50.000 zł.

KAPITAŁ AKCYJNY

Spółka akcyjna (share company) to spółka kapitałowa posiadająca osobowość prawną. Aby ją utworzyć należy:

1. ustalić statut spółki

1. ustalić listę akcjonariuszy oraz otrzymać ich zgodę na zawiązanie spółki i objęcie akcji

1. ustanowić władze spółki

1. wnieść wkłady (pieniężne lub aporty) przez akcjonariuszy, w wysokości min. 25% wartości nominalnej kapitału;

2. wpisać spółkę do rejestru sądowego.

Powstanie spółki akcyjnej może być dokonane w drodze emisji publicznej akcji (public issue of shares) lub w formie emisji niepublicznej (non-public issue of shares).

• Akcjonariusz ma prawo do udziału w zysku spółki tzw. dywidendy, udziału w majątku spółki w przypadku jej likwidacji oraz do podejmowania decyzji gospodarczych i uczestnictwa w jej kierowaniu w przypadku tzw. większościowego pakietu akcji.

• Kapitał akcyjny może być podwyższony w drodze:

1. emisji nowych akcji

1. podwyższenia wartości nominalnej dotychczasowych akcji

2. przeznaczenia na to części kapitału zapasowego lub rezerwowego.

• Kapitał akcyjny może być obniżony w drodze:

1. zmniejszenie wartości nominalnej akcji, połączenia akcji lub umorzenia części akcji

2. zwrotu jego zbędnej części akcjonariuszom lub utworzenia z niej kapitału rezerwowego

3. zwolnienia akcjonariuszy z wnoszenia wpłat na kapitał akcyjny,

• Kapitał akcyjny jest wyceniany według wartości nominalnej, niezależnie od tego, w jaki sposób jest on wnoszony do spółki (środki pieniężne, aporty).

• Akcje nie mogą być obejmowane poniżej ich wartości nominalnej, a jeżeli są obejmowane powyżej ich wartości nominalnej (tzw. cena emisyjna) to nadwyżka musi być wniesiona w gotówce przed ich objęciem.

• Nadwyżka ceny emisyjnej nad nominalną tworzy agio; w bilansie spółki akcyjnej jest ono zaliczane do kapitału zapasowego, ale celem agio jest pokrycie kosztów emisji akcji.

Kapitał zakładowy		Rozrachunki z akcjonariuszami		Rachunek bieżący
7	2	3 6	1a 7 1b 4 5	1a
Kapitał zakładowy						Konta aktywów
	3					1b
Pozostałe rozrachunki z tytułu podatków						Rozliczenie wyniku finansowego
	6					4
						Kapitał zapasowy/rezerwowy
						5

1a - wkłady pieniężne wniesione przez akcjonariuszy

1b - aporty wniesione przez akcjonariuszy

2 - rejestracja kapitału zakładowego (akcyjnego) w rejestrze sądowym wg wartości nominalnej

3 - nadwyżka ceny emisyjnej nad nominalną (agio)

4 - pokrycie podwyższenia kapitału zakładowego należną dywidendą

5 - pokrycie podwyższenia kapitału zakładowego ze środków kapitału zapasowego lub rezerwowego

6 - potrącenie zryczałtowanego podatku od wypłat z zysku

7 - umorzenie akcji.

KAPITAŁ UDZIAŁOWY

Spółka udziałowa (limited company) jest spółką kapitałową posiadającą swoją osobowość prawną. Aby mogła funkcjonować muszą być spełnione warunki:

1. zawarcie umowy spółki

1. wniesienie całego kapitału podstawowego (udziałowego)

1. ustanowienie władz spółki

1. wpis do rejestru sądowego.

Umowa spółki powinna określać m.in. wysokość kapitału podstawowego tj. równowartość majątku wniesionego przez wspólników. Kapitał ten ma charakter stały i jest on dzielony na udziały jednostkowe, min. 500 zł, a umowa określa ilość udziałów przypadających na jednego wspólnika. Kapitał:

1. może być wnoszony w formie pieniężnej lub aportowej

1. wniesione udziały nie podlegają zwrotowi

1. wspólnicy nie mogą pobierać odsetek od udziałów

1. udziały dają prawo do części zysku oraz do części majątku przy likwidacji spółki

1. wspólnicy odpowiadają za zobowiązania spółki do wysokości wniesionych wkładów

1. zmiany w kapitale zakładowym (np. obniżenie) wymagają zmiany umowy spółki i wpisu do rejestru sądowego.

KAPITAŁ ZAPASOWY

• Jest tworzony obligatoryjnie w spółkach akcyjnych, w ramach postanowień umowy w spółkach udziałowych, fundusz przedsiębiorstwa w jednostkach państwowych oraz fundusz zasobowy w spółdzielniach.

• Kapitał zapasowy może być podwyższony w drodze:

1. emisji akcji powyżej wartości nominalnej (agio),

2. podziału zysku np. w spółkach akcyjnych min. 8% zysku za dany rok dopóki kapitał ten nie osiągnie 1/3 kapitału akcyjnego,

3. obniżenia kapitału zakładowego,

4. dopłat wspólników,

5. przeniesienia z kapitału rezerwowego skutków aktualizacji wyceny środków trwałych zbywanych lub likwidowanych,

6. wpłaty wpisowego w spółdzielniach

• Kapitał zapasowy może być obniżony w drodze:

1. pokrycia straty bilansowej,

2. utworzenia kapitału rezerwowego przeznaczonego na umorzenie udziałów (akcji) własnych,

3. kosztów emisji akcji przy powstaniu spółki akcyjnej lub przy podwyższeniu kapitału zakładowego,

4. kosztów organizacji przy założeniu nowej spółki akcyjnej

5. podwyższenia kapitału zakładowego.

KAPITAŁ Z AKTUALIZACJI WYCENY

• Składa się z dwóch części tj.

1. z wyceny środków trwałych wskutek urzędowego przeszacowania (wzrost wartości) lub wskutek trwalej utraty wartości środków (zmniejszenie wartości),

2. wyceny inwestycji według wartości rynkowych (godziwych); wynika m.in. z zmiany wartości rynkowych inwestycji, prze4kwalifikowania na krótkoterminowe, różnic kursowych itd.

• W pierwszym przypadku, przy zbyciu lub likwidacji środków następuje przesunięcie kapitału z aktualizacji wyceny na inny kapitał (zapasowy, rezerwowy; nie powstaje też podatek odroczony, gdyż aktualizacja wynika z odrębnych przepisów prawa.

• W drugim przypadku, aktualizacja wyceny powoduje powstanie różnic przejściowych w podatku dochodowym,

KAPITAŁY REZERWOWE (CELOWE)

• Regulowane przepisami wewnętrznymi spółek (statuty), przeznaczone na szczególne straty lub wydatki.

• Mogą być przeznaczone np. na wypłatę dywidend, zwiększenie kapitału zakładowego, pokrycie zakończonych sukcesem prac rozwojowych, pokrycie straty bilansowej powyżej kwoty wykorzystanej z kapitału zapasowego itd.

ZYSKI (STRATY) Z LAT UBIEGLYCH

• Zysk na ogół zasila w całości lub części kapitał zapasowy lub rezerwowy, zaś strata jest pokrywana z kapitału zapasowego

• Będzie korygowany o te przychody lub koszty z ubiegłych lat, nie ujęte w księgach, a ważące na tyle ważące, że nie można było uznać sprawozdania finansowego za prawidłowe.

ZYSK (STRATA) NETTO

• Podział wyniku: obligatoryjny (podatek dochodowy, dywidenda w przedsiębiorstwach państwowych i jednoosobowych spółkach Skarbu Państwa) lub fakultatywny, w gestii jednostki

• Może być przeznaczony na: wypłatę dywidend, zasilenie kapitału zapasowego lub rezerwowego, zasilenie funduszy specjalnych, na potrzeby własne właściciela, na zwiększenie udziałów członkowskich, nagrody dla pracowników itd.

KOREKTY KAPITAŁÓW WŁASNYCH

• Należne wpłaty na kapitał podstawowy (różnica pomiędzy kapitałem objętym a wniesionymi wkładami akcjonariuszy (1/4 wartości objętego kapitału)

• Udziały (akcje) własne do zbycia

• Odpisy z zysku netto w ciągu roku obrotowego.

FUNDUSZE SPECJALNE

• Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych (ZFŚS)

• Zakładowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych

• Fundusz Rekultywacji (dot. gruntów)

• Fundusz na remonty zasobów mieszkaniowych (dot. spółdzielni mieszkaniowych).

• ZFŚS jest tworzony ustawowo (ustawa z 1994 roku), zaś odpis wynosi 37,5% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w poprzednim roku (lub II półroczu poprzedniego roku) => w ciężar konta kosztów (Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia”).

• Może być też zasilany: odpisami z zysku netto, wpływami z opłat od osób korzystających z działalności socjalnej, przychodów ze sprzedaży, dzierżawy, likwidacji obiektów socjalnych itd.

ROZLICZENIA MIĘDZYOKRESOWE KOSZTÓW I PRZYCHODÓW

• Rozliczenia czynne (RMC), jako aktywa, mogą obejmować tylko te koszty, które w przyszłości przyniosą korzyści jednostce.

• Są to np. czynsze i dzierżawy płatne z góry, remonty środków trwałych, ubezpieczenia majątkowe, podatki od nieruchomości, prenumerata czasopism, koszty prac badawczych, koszty energii opłacone z góry, odpisy na ZFŚS, naliczone z góry odsetki od zaciągniętego kredytu itd.

• nie są nimi m.in. szkolenia pracowników, działalność reklamowa, koszty rozpoczęcia działalności np. obsługa prawna przed zarejestrowaniem, itd.

• Rozliczenia bierne (RMB) wynikają z przyjętych zwyczajów handlowych np. koszty napraw gwarancyjnych, koszty reklamacji, odpisy na ZFŚS za I - IV, gdy realny odpis jest w maju, koszty usuwania szkód górniczych, koszty realizacji usług długoterminowych itd.

• Rozliczenia przychodów (RMP) obejmują przychody przyszłych okresów tj. równowartość otrzymanych lub należnych środków z tytułu świadczeń, których wykonanie nastąpi w przyszłości, środki pieniężne na sfinansowanie nabycia lub wytworzenia środków trwałych lub prac rozwojowych, które nie zwiększają kapitałów własnych, ujemna wartość firmy, otrzymane nieodpłatnie środki trwałe itd.

REZERWY W RACHUNKOWOŚCI

• Rezerwy są to instrumenty zabezpieczające jednostkę przed skutkami znanego lub przewidywanego ryzyka związanego z możliwością wystąpienia w przyszłości różnych obciążeń o charakterze: kosztów, strat, zobowiązań itp.

• Ujęcie rezerw: wąskie (rezerwy na zobowiązania) lub szerokie.

REZERWY NA ZOBOWIĄZANIA

Rezerwy są to zobowiązania, których kwota lub termin zapłaty są niepewne. Stanowią one swoisty „bufor bezpieczeństwa” wobec przewidywanych zagrożeń => elementu ryzyka w działalności gospodarczej

• Utworzenie rezerwy oznacza oszacowanie przewidywanych kosztów lub strat, oszacowanie przyszłych zobowiązań wobec otoczenia lub zwiększenie stanu kapitałów własnych. Aktywa „przypisane” konkretnym rezerwom są wygospodarowane poprzez: powstawanie kosztów (operacyjnych, finansowych), zmniejszenie zysku po opodatkowaniu, wzrost kapitałów własnych.

• Rezerwy na przyszłe zobowiązania są tworzone na:

1. pewne lub w dużym stopniu prawdopodobne przyszłe zobowiązania, których kwotę można wiarygodnie oszacować, w tym na: straty z tytułu operacji gospodarczych w toku np. z tytułu udzielonych gwarancji, poręczeń, operacji kredytowych itp.

2. przyszłe zobowiązania spowodowane restrukturyzacją, gdy jednostka jest zobowiązana do jej przeprowadzenia, zaś plany restrukturyzacji pozwalają wiarygodnie oszacować wartość zobowiązań,

1. przejściową różnicę między podatkiem dochodowym wliczonym w wynik netto, a niższą od niego kwotą podatku przyjętą do bieżących rozliczeń z budżetem (zaliczki na podatek; rezerwa ta nosi nazwę rezerwy z tytułu odroczonego podatku

SZEROKIE UJĘCIE REZERW

• Rezerwy kapitałowe (capital reserves) mają charakter ustawowy, obowiązkowy. Zalicza się do nich:

kapitały z aktualizacji wyceny środków trwałych (valuation reserves),

2. nadwyżka ceny emisyjnej nad nominalną akcji (share premium),

3. dopłaty do kapitałów własnych, dokonywane przez właścicieli (incerasing of capital).

4. kapitały rezerwowe służące do finansowania firmy np. do nabycia środków trwałych (reserves for extensions) itp.

• Rezerwy na utratę wartości aktywów

• Rezerwy na prawdopodobne przyszłe koszty np. świadczenia dokonywane przez kontrahentów, rękojmię, naprawy gwarancyjne itp. bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów

• Rezerwy „ukryte” do których zalicza się wycenę aktywów poniżej ich wartości rzeczywistej (tzw. zasada ostrożnej wyceny); różnica zostaje odpisana w koszty. Rezerwy te nie mają postaci „fizycznej” w bilansie.

Kapitał zakładowy		Rozrachunki z akcjonariuszami		Rachunek bieżący
7	2	3 6	1a 7 1b 4 5	1a
Kapitał zakładowy						Konta aktywów
	3					1b
Pozostałe rozrachunki z tytułu podatków						Rozliczenie wyniku finansowego
	6					4
						Kapitał zapasowy/rezerwowy
						5

1a - wkłady pieniężne wniesione przez akcjonariuszy

1b - aporty wniesione przez akcjonariuszy

2 - rejestracja kapitału zakładowego (akcyjnego) w rejestrze sądowym wg wartości nominalnej

3 - nadwyżka ceny emisyjnej nad nominalną (agio)

4 - pokrycie podwyższenia kapitału zakładowego należną dywidendą

5 - pokrycie podwyższenia kapitału zakładowego ze środków kapitału zapasowego lub rezerwowego

6 - potrącenie zryczałtowanego podatku od wypłat z zysku

7 - umorzenie akcji.

---