Ściągawka z teoretycznych podstaw nauczania

1. CELE: Cele stanowią wytyczne i zadania dla procesu kształcenia, określają jego wymagania programowe oraz oczekiwane rezultaty.

Wiedza: co to jest cel, cel ogólny, szczegółowy (operacyjny), operacjonalizacja, taksonomia, wymienić elementy taksonomii Blooma i Niemierki.

Może się przydać link:

http://www.kruszew.pl/opraco/Dorota/do2.html

Prezentacja w PDF nr 15357 (trzeba otworzyć prawy klik na myszy na dokumencie-otwórz za pomocą-wybrać Adobe Reader)

Umiejętności: podać przykłady celu ogólnego, podać przykłady celu szczegółowego, przeprowadzić operacjonalizacje, czyli cel ogólny uszczegółowić.

Błędy operacjonalizacji:

• Zbytnie rozdrabnianie celu.

• Preferowanie celów poznawczych.

• Zapominanie o celu ogólnym.

• Zamknięcie zbioru celów operacyjnych.

• Zaniedbanie osiągania celów operacyjnych.

Przykłady celów

ogólnych: (Proszę zwrócić uwagę na formę czasownika)

• Kształtowanie postaw prospołecznych u uczniów

• Przygotowanie studentów do samodzielnego prowadzenia zajęć dydaktycznych

• Zapoznanie z mechanizmem uzależnienie od alkoholizmu

• Rozpoznanie w uczniach zdolności matematycznych

• Wdrażanie uczniów do samokształcenia

• Opanowanie podstaw wiedzy naukowej o społeczeństwie

• Uwrażliwienie uczniów na problemy seniorów

• Rozwijanie zdolności komunikacyjnych

celów szczegółowych według starego podziału celów (forma osobowa czasownika)

• Poziom wiadomości:
- uczeń posiada ogólną wiedzę na temat aktualnej pory roku,
- uczeń zna podstawowe barwy jesieni
• Poziom umiejętności:
- uczeń dokona analizy własnego samopoczucia
- uczeń rozwiąże zadanie matematyczne
- dobierze odpowiednio barwy
• Aspekt wychowawczy:
- umiejętność współpracy w grupie, integracja grupy,
- uwrażliwienie na piękno jesiennej przyrody,
- rozładowanie napięcia, odreagowanie stresów,

celów szczegółowych według nowego podziału (patrz: Taksonomia B. Blooma)

taksonomia - próba syntezy i uporządkowania celów kształcenia. Jest to klasyfikacja celów, bądź hierarchiczny układ celów.

• Wiedza: uczeń definiuje pojęcie anoreksja

• Zrozumienie: uczeń poda przykłady fotosyntezy

• Umiejętności: uczeń rozpozna osobę pod wpływem narkotyków

• Analiza: uczeń poda przyczyny samobójstw

• Synteza: uczeń przygotuje prezentację na temat szkolnictwa w Anglii

• Ocena: uczeń oceni przydatność uzyskanej wiedzy/ zachowanie bohatera romantycznego

Proszę sobie przeanalizować cele w scenariuszach na stronie:

Przekopiować poniższy link i wkleić.

http://www.profesor.pl/materialy_kat.php?a=Lekcja+wychowawcza&jakie=m&dla=n&z=Scenariusze

2. TREŚCI KSZTAŁCENIA

Niektórzy utożsamiają treści z programem, co jest błędem. Program to przedstawienie celów, treści oraz metod nauczania uczenia się danego przedmiotu, niekiedy też wyników, które powinni osiągnąć

uczniowie.

Treści kształcenia to treść starannie dobrana, zgodnie z przyjętymi w danym społeczeństwie zasadami i układana w struktury zgodnie z wymaganiami naukowymi, zasadami metodycznymi i psychologicznymi.

Kryteria doboru treści kształcenia:

• Kryterium naukowe - treści kształcenia muszą odpowiadać ustaleniom i wymaganiom nauki. W programie przedmiotowym zawarte są wiadomości, fakty i teorie zgodne ze współczesnymi osiągnięciami nauki.

• Kryterium społeczno-polityczne- tak się dobiera treści, aby odpowiadały potrzebom społecznego życia i przyjętym zasadom politycznym. Pewne treści bywają przemilczane np. Katyń na historii.

• Tradycja kultury -bierze się pod uwagę pewne symbole, znaki ważne dla kultury

• Rozwój psychospołeczny- dostosowuje się treści do wieku i rozwoju uczniów

• Kryterium aksjologiczno-teleologiczne - zgodnie z przyjetymi w danym społeczeństwie i preferowanymi przez polityke oświatową wartościami i celami. Pytanie jak dziś uczyć, gdy mamy relatywizm moralny.

Teorie doboru treści kształcenia:

MATERIALIZM DYDAKTYCZNY (ENCYKLOPEDYZM)

• Najstarsza teoria i najbardziej popularna. Komeński, J. Milton, J. B. Basedow.

• Zwolennicy uważali, że zasadniczym celem pracy szkoły powinno być przekazanie uczniom jak największego zasobu wiadomości z możliwie różnych dziedzin nauki w układzie przypominającym encyklopedię.

• Pogląd, iż proporcjonalnie do ilości opanowywanego materiału kształtować się będzie stopień rozumienia przez uczniów określonego fragmentu rzeczywistości.

• Umieszczenie w programie danego przedmiotu jak najwięcej materiału ze swojej dyscypliny, w ten sposób powstaje wiele programów nauczania. Są one niedostatecznie ze sobą skorelowane, obejmują materiał bardzo obszerny, czasami wykazują „przeładowanie wiadomościami”.

• Przeważają metody podające, oparte na słowie (wykład, pogadanka, praca z tekstem). Praca uczniów jest mało efektywna; w szkole są biernymi odbiorcami przekazywanych im informacji; przyswajają je fragmentarycznie, powierzchownie i pamięciowo; w domu nie zawsze potrafią uporać się z postawionymi im zadaniami.

 

FORMALIZM DYDAKTYCZNY 

• Schmid, A. H. Niemeyer, Heraklit, Cyceron, Kant, Pesstalozzi, Diesterweg, J. W. Dawid, A. B. Dobrowolski.

• Nie pamięć, ale rozum i jego atrybuty miały służyć edukacji

• Zwolennicy uważają treść kształcenia za środek służący do rozwijania zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów.

• Celem pracy szkoły - pogłębianie, rozszerzanie, uszlachetnianie zdolności i zainteresowań, uwagi, pamięci, wyobraźni i myślenia uczniów.

• Kryterium doboru przedmiotów nauczania - wartość kształcąca danego przedmiotu, jego przydatność do kształcenia i rozwijania „sił poznawczych” uczniów.

• W programach nauczania eksponowane głównie przedmioty instrumentalne (języki, matematyka).

 
 

UTYLITARYZM DYDAKTYCZNY

• J. Dewey, G. Kerschensteiner.

• Nawiązują do pragmatyzmu, w którym o prawdzie decyduje praktyka i przydatność. Nauczać należy tylko tego, co przydatne, tych wiadomości i umiejętności.

• Czynnikiem w zakresie korelacji określonych przedmiotów szkolnych jest indywidualna i społeczna aktywność ucznia.

• Przy doborze treści kształcenia koncentracja na zajęciach typu ekspresyjnego i konstrukcyjnego, wyznaczając miejsce: gotowaniu, szyciu, robotom ręcznym itp. Czynności te - zgodnie z idealnym programem, w którym nie ma żadnej kolejności i następstw przedmiotów.

• Różnorakie zajęcia praktyczne - mają spełniać rolę czynnika aktywizującego myślenia i działanie uczniów.

• Dostosowanie pracy dydaktyczno - wychowawczej do subiektywnych potrzeb uczniów.

• Uczynienie szkoły miejscem życia społecznego, a program wykładnikiem zainteresowań dzieci i młodzieży.

TEORI PROBLEMOWO - KOMPLEKSOWA

• Suchodolski.

• Taki dobór treści, by nie stanowił przedmiotów a kompleksy tematyczne, których realizacja odbywa się w formie rozwiązywania i poznawania problemów.

• Rozwiązanie problemów wymaga posługiwania się wiedzą z różnych przedmiotów.

• O treści kształcenia musi decydować jego funkcja.

• Treści powinny dotyczyć problemów współczesnego świata (z zakresu techniki, socjologii, ekonomii, sztuki, kultury estetycznej itd.).

• Kompleksowo - problemowy dobór i układ materiału nauczania jest warunkiem racjonalnej przebudowy zarówno programów i podręczników szkolnych, jak i dotychczasowych metod nauczania.

STRUKTURALIZM

• K. Sośnicki.

• Należy budować programy odzwierciedlające system wiedzy poszczególnych dyscyplin i całokształtu nauk.

• Wymaga to wyodrębnienia w treściach każdego przedmiotu lub kompleksu tematycznego podstawowych jego elementów i wskazania relacji między nimi, które tworzą całość.

• Postulat, by treść przedmiotu nauczania dzielić na elementy podstawowe o trwałej wartości naukowej i kształcącej oraz na elementy wtórne.

EGZEMPLARYZM

• M. Wagenschein, H. Scheuerl

• Konieczna jest redukcja materiału nauczania przewidzianego w dotychczasowych programach dla różnych typów szkół, gdyż programy są przeładowane

• Zamiast dotychczasowego przekazywania uczniom wiedzy w sposób ciągły, należy operować jej „egzemplarzami tematycznymi” (wzorami, modelami, przykładami), gdzie każdy taki egzemplarz powinien być reprezentatywny dla danego tematu.

• Należy dobierać takie przykłady, aby były one odpowiednikami dla podobnych treści

• Np. na biologii na podstawie pantofelka omawia się cechy wszystkich pierwotniaków

MATERIALIZM FUNKCJONALNY

• W. Okoń.

• Jest to próba syntezy encyklopedyzmu, funkcjonalizmu i utylitaryzmu

• Teoria, która zapewniłaby uczniom zarówno wiedzę i umiejętność posługiwania się nią.

• U podstaw tej teorii - założenie o integralnym związku poznania z działaniem

• Podstawowym kryterium dobory treści powinny być względy światopoglądowe.

• Umożliwienie uczniom wykorzystania zdobytej wiedzy w szkole do przekształcania dostępnych im fragmentów rzeczywistości przyrodniczej, społecznej, kulturalnej i technicznej.

• Treści i metody - powinny wspomagać rozwój zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów; powinny sprzyjać kształtowaniu samodzielnego myślenia i działania oraz skłaniać do samokształcenia.

TEORIA PROGRAMOWANIA DYDAKTYCZNEGO Jako jedyna teoria nie mówi o tym co uczyć, ale w jaki sposób !!!!!

• Jako jedyna teoria nie mówi o tym co uczyć, ale stanowi próbę formułowania odpowiedzi nie tyle na pytanie czego uczyć na określonym szczeblu pracy dydaktyczno - wychowawczej, ale jak to czynić w sposób optymalny.

• Metoda tzw. macierzy dydaktycznych i grafów: 
  - macierz - jest konstrukcja teoretyczną, z której korzysta dydaktyka, w celu analizy treści kształcenia, struktury organizacyjnej szkolnictwa itp. To tablica z określoną liczba kolumn i wierszy, a elementami są zwykle zera i jedynki. Zero - wskazuje brak związku między treścią informacji , a jedynka wskazuje związek. 
  - grafy - są to proste figury geometryczne, złożone z punktów (wierzchołków) i krawędzi. Punkty oznaczają poszczególne informacje, a krawędzie - związki zachodzące między informacjami.

 
Proszę zastanowić się w jaki sposób dobraliby treści poszczególni przedstawiciele, gdyby mieli zrealizować zajęcia poświęcone narkomanii.

Przykładowo:

Materialiści dydaktyczni

- historia narkomanii na świecie i w Polsce, rodzaje narkotyków, podziały narkotyków, przyczyny narkomanii, profil narkomana, mechanizm uzależnienia, terapia narkomanii, placówki pomocowe itd.

Egzemplaryści

- omówiliby narkomanie na przykładzie bohaterów książek: ,,Ćpun”, ,,Dzieci z Dworca ZOO”, ,,Pamiętnik narkomanki”

Materialiści funkcjonalni ???

itd

3. PROGRAM KSZTAŁCENIA

Każdy przedmiot ma swoje opracowania programowe.

Rodzaje programów:

• Zestaw podstawowych treści nauczania, tworzący listę tematów, które są realizowane na kolejnych zajęciach. Taki podział nie obejmuje celów, gradacji i struktury treści, zadań i form aktywności i wymagań.

• Zestaw zaplanowanych czynności dydaktycznych, obejmujących nie tylko zakres treści nauczania, ale także ich układ, odpowiednie proporcje czasu realizacji poszczególnych działów treści, interpretację, metody i techniki nauczania. Jest to dojrzały program

• Formułowanie zamierzonych efektów pedagogicznych w postaci listy rezultatów, które mają być osiągnięte w procesie kształcenia. Obejmuje tylko końcowy efekty np. w postaci kompetencji.

• Zestaw doświadczeń edukacyjnych, jakie przejść musi każdy uczeń. Zawiera w sobie indywidualizację, gdyż uwzględnia tempo pracy poszczególnych uczestników procesu kształcenia.

• Zestaw mający zakładać reprodukcję kultury. Zachowanie tych wartości, które funkcjonują w danej społeczności. Reprodukcja wartości, które wypracowało starsze pokolenie.

• Zestaw mający na celu restrukturyzację kultury czyli zmiana tradycji, wychowanie nowego, w swoich przekonaniach, pokolenia.