Metoda Felicji Affolter
Niezależnie od diagnozy w toku terapii często spotykamy się z takimi zachowaniami pacjentów, które uważamy za dziwne i nie rozumiemy ich. Nie są one wpisane w definicję żadnego ze schorzeń. Te zastanawiające zachowania możemy zaobserwować także u dzieci zdrowych, których rozwój mimo, że nie jest globalnie zaburzony, niepokoi rodziców lub specjalistów. Dziwimy się, gdy nasz pacjent nie potrafi zaplanować najprostszej czynności i doprowadzić jej do końca i gdy pomimo wielokrotnych upomnień „nie patrzy na to, co robi”, po raz kolejny skazując się na porażkę. Zastanawiamy się dlaczego nie potrafi „normalnie” trzymać żadnego przedmiotu, mimo, że jakiekolwiek działanie czymś trzymanym tylko w dwóch palcach jest praktycznie niemożliwe.
Felicie Affolter w książce „Spostrzeganie, rzeczywistość, język” przedstawia przyczyny zaburzeń funkcjonowania swoich pacjentów oraz proponuje specyficzną terapię, którą można określić jako „psychopedagogikę rozumnego działania dłoni”. Używa ona wobec swoich pacjentów terminu „osoby z zaburzeniami spostrzegania”. Spostrzeganie, czyli „percepcja” (łac. perceptio - chwytanie, ujmowanie, pojęcie, poznanie), polega na odbieraniu bodźców przez różne sfery zmysłów łączących nas z otoczeniem.Trzeba pamiętać, że najbardziej złożoną sferą naszych zmysłów jest sfera kinestetyczno-czuciowa. Zatem, aby coś ujmować, chwytać i działać, trzeba to czuć. Właśnie czuciu - jego rozwojowi, zaburzeniom oraz terapii poświęcona jest praca F.Affolter.
Dziecko zdrowe od chwili swoich narodzin porusza się lub jest poruszane, dotyka i jest dotykane. Natrafia wtedy na opór, przez co poznaje, że istnieje świat wokół niego. W miarę upływu czasu poznaje reguły dotykania, pozwalające pojąć zmiany sytuacji. Podążając w kierunku przedmiotu, dotykając go i wprawiając w ruch - stwarza przyczynę i poznaje skutek. Wielokrotnie ponawia próby dotykania, ujmowania, pozostawiania. W ten sposób wywołuje zmiany oporu obejmujące zarówno własne ciało, jak i podłoże oraz znajdujące się na nim przedmioty. Dziecko odczuwa prawidłowości tych wyczuwalnych zmian oporu, które stają się wkrótce regułami działania. Dzięki nim doświadczenia w zakresie stosunków przyczynowo-skutkowych w niezliczonych sytuacjach dnia codziennego zostają stopniowo uporządkowane. Jednocześnie dziecko, na podstawie zmian oporu między nim a podłożem, zdobywa wiedzę o własnym ciele i o tym, co znajduje się dookoła niego. Tak uczy się rozpoznawać rzeczywistość, a świat, który je otacza, staje się zrozumiały i przewidywalny.
Osoby z organicznymi zaburzeniami spostrzegania nawet we wczesnym dzieciństwie postrzegają tylko maksymalne zmiany oporu, utrudnia im to znacznie tworzenie reguł porządkujących rzeczywistość. Znacznie później, niż dzieci zdrowe, rozpoczynają manipulacje przedmiotami. Przeskakują jakby pierwszy etap rozwoju spostrzegania, etap bogaty w doświadczenia czuciowe, których nie są w stanie później samodzielnie nadrobić. Deficyt informacji czuciowych zakłóca wyczuwanie zmian sytuacji, prawidłową współpracę obu rąk i wzroku, harmonię w ruchach palców. Wszystko to uniemożliwia odpowiednią interakcję z otoczeniem. Ponieważ zaburzona jest podstawa rozwoju, można powiedzieć, że dzieciom tym rzeczywistość wymyka się z rąk, dosłownie i w przenośni.
Zadaniem terapeuty stosującego metodę F.Affolter jest pomoc w zdobyciu dostatecznej ilości informacji czuciowych. Terapeuta kładzie swoje ręce na górnej stronie dłoni pacjenta i prowadzi je podczas działania. Ich ręce współdziałają, dzięki czemu podopieczny odczuwa subtelne ruchy dłoni nauczyciela, jak również sam wysyła sygnały, przy zachowaniu poczucia bezpieczeństwa. Odpowiednio ujmując przedmiot, osoba z zaburzeniami spostrzegania przeżywa sytuację działania i chociaż to terapeuta prowadzi ręce, otrzymuje informacje czuciowe oraz doznaje poczucia bycia sprawcą.
Brak informacji czuciowych prowadzi często do zaniechania działania, co może objawiać się biernością lub przeciwnie - nadmiernym pobudzeniem psychoruchowym.
W miarę wzrastającego doświadczenia w odbieraniu bodźców czuciowych, dotykania, ujmowania, badania cech przedmiotów, proces spostrzegania staje się coraz bardziej intensywny. Powstaje w ten sposób obraz otoczenia. Aby jednak działać w rzeczywistości, potrzebne są jeszcze inne informacje. Potrzebą każdego z nas jest stałe badanie oporu podłoża i tego, co znajduje się wokół nas. U ludzi zdrowych potrzeba ta jest nieuświadomiona, bodźce wzrokowe i dotykowe, informacje, które zdobywamy samoistnie, są wystarczające, aby zorientować się w otoczeniu.Osoby z zaburzeniami postrzegania potrzebują ciągle nowych wrażeń czuciowych, bez nich czują się bezradne. Poszukują one informacji czuciowych w maksymalnych zmianach oporu podłoża, ale dodatkowo potrzebują silnego oporu z boku, przodu i z tyłu.
Ujęcie czegoś, co wyczuwamy w podłożu, pozwala nam poznać trójwymiarowość otoczenia. Zdobywamy wtedy ważne informacje o cechach przedmiotów i stają się one nam znane. Osoby z zaburzeniami spostrzegania zamiast ujmować właściwie, tylko przytrzymują przedmioty. Podobnie jak inne osoby wykorzystują podczas chwytania zmiany oporu, ale wywołują je tylko dwoma palcami. Przytrzymują przedmiot jak pęsetą. Tak uzyskana informacja czuciowa jest fragmentaryczna i trudno z niej zbudować pełen obraz świata.
Charakterystyczną cechą osób z zaburzeniami spostrzegania jest odwracanie wzroku w czasie działania. Możemy wnioskować, że problem ze zdobyciem dostatecznej ilości informacji czuciowych podczas przytrzymywania przedmiotu dwoma palcami jest na tyle duży, że osoby te nie potrafią jednocześnie czuć i patrzeć.
Czynność zabierania składa się z trzech etapów:
· badanie oporu między widocznym i dającym się wyczuć przedmiotem a podłożem, na którym się on znajduje;
· zabranie przedmiotu z podłoża w przypadku ustąpienia oporu;
· odczucie oporu i odłożenie przedmiotu w innym miejscu na podłożu.
U osób z zaburzeniami spostrzegania może być zakłócony przebieg każdego z tych etapów. W swojej pracy terapeuci często spotykają się z osobami będącymi na pierwszym etapie czynności zbierania. Są to osoby niepotrafiące chwytać lub robiące to z trudem. Sprawiają one wrażenie jakby nie dostrzegały leżącego przed nimi przedmiotu. Badają opór między podłożem a leżącym na nim przedmiotem poprzez uderzanie lub stukanie. Takie zachowania są charakterystyczne dla dzieci biernych, sennych, nie przejawiających inicjatywy w działaniu.
Inne osoby przechodzą do drugiego etapu i próbują zabrać to, czego dotykają. Ponieważ potrzebują do tego maksymalnych zmian oporu, często skazane są na porażkę.
Trzecia grupa osób próbuje pozostawiać zabrane przedmioty. Ponieważ jednak potrzebują do tego maksymalnych zmian oporu, ten etap również wygląda inaczej niż zwykle.
W czasie pracy z osobami o zaburzonej percepcji terapeuci spotykaja się z jeszcze jedną ich specyficzną cechą. Jest nią brak elastyczności działania i popadanie w nawyki. W razie pojawienia się jakichkolwiek trudności, osoby te nie potrafią zmienić aktualnego porządku swoich czynności ani dostosować ich do nowych okoliczności.
Działania nawykowego nie należy mylić z brakiem kompetencji.Trzeba odróżniać porażkę związaną z konkretną sytuacją, uboga w informacje odbierane przez dotyk i czucie, od ogólnej niemożności. Złożoność sytuacji ma wpływ na osiągnięcie sukcesu lub jego brak.
Moc terapeutyczna metody F.Affolter polega na tym, że prowadzony przez terapeutę pacjent może poznać smak sukcesu i powiedzieć: „Zrobiłem to”. Metoda ta zajmuje się podstawą zaburzonego rozwoju, dostarcza brakujących informacji i uczy osoby z zaburzeniami spostrzegania poszukiwania bodźców czuciowych niezbędnych do zrozumienia otaczającego świata i dostosowania się do zmieniających się sytuacji.
Opracowali :
Rafał Burzyński i Piotr Tomczak