TIKI
Według definicji ICD-10 tik jest nie poddającym się działaniu woli nagłym, szybkim nawracającym, nierytmicznym stereotypowym ruchem lub wokalizacją. Tiki cechuje nagły początek, nie służą żadnemu celowi, zazwyczaj zanikają we śnie.
Badania populacyjne wykazują, że u 1-11% dziewcząt i 1-13% chłopców występują tiki najczęściej w przedziale 7 -11 lat. Rozpowszechnienie pełnoobjawowego zaburzenia wynosi 1-2% w populacji ogólnej.
W etiologii tików brane są pod uwagę:
czynniki genetyczne, badania wykazują ze mniej niż połowa dzieci, których rodzice maja tiki będzie chora, wskazuje to na to ze również inne czynniki np. środowiskowe odgrywają znaczącą role.
zmiany strukturalne mózgu, badania neuroobrazowe wykazują iż u osób cierpiących na tiki dochodzi do zmniejszenia objętości jąder podstawy, spoidła wielkiego oraz do utraty prawidłowej asymetrii tych struktur.
zaburzenia neuroprzewodnictwa, zwłaszcza dopaminy, ale także pozostałych neuromediatorów,
urazy okołoporodowe; obecność uporczywych wymiotów podczas pierwszego trymestru ciąży, niska masa urodzeniowa
czynniki psychologiczne.
Nie budzi wątpliwość fakt iż tiki zaostrzają się pod wpływem stresu. Istnieje błędne koło w którym niekorzystna reakcja rodziców i innych osób z otoczenia dziecka, przede wszystkim nauczycieli z tendencja do karania go za występowanie objawów, prowadzi do powstrzymywania się od tików. Na dłuższą metę wywołuje to stan napięcia i stresu, nasilający objawy i pogarszający rokowanie. Zaobserwowano także, iż początek zaburzenia lub jego zaostrzenie było spowodowane traumatycznymi zdarzeniami w życiu dziecka np. rozwodem rodziców.
Rodzaje tików:
Tiki przemijające
Kryteria diagnostyczne:
pojedyncze lub liczne tiki ruchowe lub głosowe, albo jedne i drugie, występują wielokrotnie wciągu dnia , poprzez większość dni okresu trwającego co najmniej 4 tygodnie
zaburzenia trwają 12 miesięcy lub krócej
w wywiadzie nie maja objawów zespołu Tourette'a i zaburzenie nie jest wynikiem stanu somatycznego ani ubocznych skutków podawania leków
początek przed 18 rokiem życia
Tiki przemijające z reguły występują u dzieci miedzy 3 a 10 rokiem życia. Obraz kliniczny sprowadza się do występowania jednego lub kilku prostych tików ruchowych dotyczących mięśni karku, głowy i kończyn górnych. Najczęściej jest to mruganie oczyma, nagłe ruchy głowy, wzruszanie ramionami aż do bardziej złożonych ruchów, takich jak zmiany wyrazu twarzy lub gesty rąk. Nasilenie tików faluje a nie upośledza w sposób istotny funkcjonowania dziecka. Na ogół około 10. roku życia dzieci mają pewną świadomość zbliżającego się przymusu wykonania tiku w postaci szczególnych odczuć w tej części ciała, w której tik ma wystąpić. Dlatego też mniejsze dzieci postrzegają tiki jako zjawisko całkowicie poza ich wolą, a dzieci starsze i młodzież jako zjawisko częściowo podlegające woli, reakcję na nieprzyjemny bodziec.
Przewlekłe tiki ruchowe lub głosowe
Kryteria diagnostyczne:
tiki ruchowe albo głosowe ale nie jedne i drugie występujące wielokrotnie w ciągu dnia, przez większość dni okresu co najmniej 12 miesięcy
w ciągu tego roku nie było remisji trwającej dłużej niż 2 miesiące
w wywiadzie nie ma objawów zespołu Tourette'a i zaburzenie nie jest wynikiem stanu somatycznego ani ubocznych skutków podawanych leków
początek przed 18 rokiem życia
Przewlekłe tiki ruchowe dotyczą przede wszystkim oczu, twarzy, szyi, kończyn górnych. Mają one tendencje do przetrwania do okresu dorosłości. Niekiedy zaburzeniu towarzyszą inne objawy takie jak specyficzne zaburzenia umiejętności szkolnych lub zespoły hiperkinetyczne.
Zespół tików głosowych i ruchowych - zespół Tourette'a
Kryteria diagnostyczne:
liczne tiki ruchowe oraz jeden lub więcej tików głosowych występowały w jakimś czasie w okresie trwania zaburzenia, lecz niekoniecznie jednocześnie
tiki występowały wiele razy w ciągu dnia, niemal każdego dnia, dłużej niż rok bez remisji trwającej w danym roku dłużej niż 2 miesiące
początek przed 18 rokiem życia
Charakterystyka: jest to najcięższa postać tików. Zaburzenie zaczyna się najwcześniej we wczesnym dzieciństwie od prostych pojedynczych tików ruchowych. W miarę upływu czasu pojawia się coraz więcej tików ruchowych, które mają złożony charakter, oraz dołączają się tiki głosowe. Złożone tiki ruchowe prowadzą przez swój charakter do samouszkodzeń, jak w przypadku gryzienia się rękę czy bicia po twarzy. Nasilenie tików może być tak duże ze wywołuje bóle mięśni. Natomiast tiki głosowe odpowiedzialne są za dezorganizację funkcjonowania dzieci i ostracyzm społeczny, który je spotyka. Z zaburzeniem współistnieją inne objawy np. zachowania impulsywne, natręctwa oraz zespół hiperkinetyczny, a także różnego rodzaju zaburzenia emocjonalne, z których część jest niewątpliwie związana z trudnościami funkcjonowania dzieci z tym zespołem i częstymi negatywnymi reakcjami społecznymi. Objawy łagodnieją w okresie dorastania, sporadycznie zdarza się całkowita ich remisja.
Leczenie
W decyzji o podjęciu leczenia należy brać pod uwagę nie tylko ciężkość tików, ale przede wszystkim ogólne funkcjonowanie dziecka oraz towarzyszące tikom inne zaburzenia psychiczne, reakcje dziecka, rodziny na chorobę, trudności w procesie rozwoju dziecka. Celem nie jest wiec tylko stłumienie tików. Z jednej strony, lekarz podejmujący decyzję o leczeniu musi zadać sobie pytanie czy w ogóle leczyć, a nie czym leczyć, a z drugiej strony musi być przygotowany na podjęcie kompleksowego leczenia, na które będzie się składać farmakoterapia, terapia behawioralna, trening relaksacyjny, psychoterapia dziecka i poradnictwo dal nauczycieli i rodziny, a także terapia rodzinna. Duża rolę w leczeniu tików odgrywają oddziaływania psychospołeczne. Indywidualna psychoterapia dziecka może w istotny sposób pomoc w sytuacjach wyraźnie obniżonej samooceny i konfliktów wewnątrzpsychicznych, które mogą wpływać na tiki.
Rokowanie w tikach jest raczej dobre, z wyjątkiem nasilonych objawów zespołu Tourette'a. Gorsze rokowanie związane jest ze współwystępowaniem innych zaburzeń psychicznych, niekorzystnymi czynnikami środowiskowymi, zwłaszcza z dysfunkcją systemu oraz nadużywaniem substancji psychoaktywnych.