SAMORZĄD TERYTORIALNY W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ.

Wykład nr 2 sobota 14 marca2009 r.

ADMINISTRACJA PUBLICZNA NA POZIOMIE JEDNOSTEKK LOKALNYCH W UE - CECHY WSPÓLNE

Cechy wspólne:

• Jednostki podstawowe w podziale terytorialnym we wszystkich państwach członkowskich UE mają charakter wspólnot lokalnych o statusie samorządowym,

• W niektórych państwach samorząd funkcjonuje na dwóch szczeblach poniżej poziomu regionalnego,

• Zwykle jednostki samorządu terytorialnego nie znajdują się w stosunkach wzajemnej zależności - relacje między nimi i ich kompetencje są bezpośrednio opisane w przepisach prawa,

• Wyższe jednostki władzy lokalnej o charakterze samorządowym wypełniają często funkcję szczebla regionalnego, np. prowincje w Belgii, kraje w Czechach, regiony w Danii.

• W niektórych państwach w jednostkach wyższego podziału terytorialnego występuje dualizm władzy - czyli działanie na tym terenie jednocześnie władzy samorządowej i rządowej.

• Np. departamenty we Francji, gdzie obok organów samorządu terytorialnego funkcjonuje Prefekt, jako reprezentant rządu i podległe mu struktury administracji rządowej,

• Organy administracji rządowej działają też w tych jednostkach samorządu terytorialnego gdzie nie ma dualizmu władzy - funkcjonują organy rządowe, które nie mają właściwości ogólnych,

• Np. w Portugalii rząd może w każdym samorządowym regionie powołać swojego przedstawiciela, którego zakres działania obejmuje również kontrolę jednostek władzy lokalnej,

• Np. na Węgrzech, w odniesieniu do Budapesztu, gdzie pełnomocnicy rządu wykonują działania kontrolne w zakresie przestrzegania prawa przez samorząd,

• Mogą istnieć we wspólnotach lokalnych jednostki pomocnicze nie posiadające osobowości prawnej, np. w Polsce: sołectwa, dzielnice a w np. w Portugalii zgromadzenie parafii jako organ podstawowej jednostki samorządowej, może tworzyć z własnej inicjatywy lub na wniosek mieszkańców organizuje grono osób mieszkających na obszarze mniejszym niż parafia,

• W związku z wejściem do UE wiele krajów musiało zreorganizować samorząd terytorialny, likwidując małe jednostki terytorialne. Ma to związek z możliwością absorpcji przez jednostki samorządu pomocy unijnej, do czego konieczny jest odpowiedni potencjał:

1. Ludność,

2. Własne fundusze,

3. Możliwości organizacyjne i ekonomiczne.

• Powszechne jest tworzenie obok jednostek terytorialnych (ziemskich) jednostek miejskich (zwanych często grodzkimi) - dotyczy to zwłaszcza największych jednostek miejskich, w tym miast stołecznych,

• Np. w Austrii - Wiedeń jest jednocześnie gminą samorządową i jednym z krajów federalnych, a inne duże miasta funkcjonują na podstawie statutów ustalonych za zgodą rządów federalnych,

• W Czechach odrębne regulacje ma Praga,

• W Belgii Bruksela jest jednym z podmiotów federacji z prawami gmin i podziałem na dzielnice,

• Konstytucyjne gwarancje samodzielności jednostek terytorialnych są powszechne,

• Zwykle podstawowe zasady porządku ustrojowego samorządu terytorialnego oparte są na zasadzie decentralizacji i pomocniczości,

• W państwach federalnych kompetencje do określenia samodzielności funkcjonowania władz lokalnych mają organy podmiotów federacji.

Status jednostek samorządu terytorialnego w Unii Europejskiej jest zróżnicowany. Elementy wspólne to:

• Osobowość prawna,

• Posiadanie praw majątkowych,

• Autonomia budżetowa, możliwość nakładania podatków i opłat lokalnych,

• Prawo prowadzenia działalności gospodarczej na własną odpowiedzialność,

• Możliwość zrzeszania się,

• Przeważa zasada ustawowego określenia statusu jednostek samorządu terytorialnego.

Układ kompetencji w relacjach jednostek lokalnych z centrum i regionami:

• Podziała na zadania własne i zlecone,

1. Zadania własne - to np. m.p.z.p., edukacja, drogi, ochrona zdrowia, kultura, opieka społeczna, komunikacja lokalna, mianowanie urzędników lokalnych

2. Zadania zlecone - to zadania przekazane w drodze ustawy lub na podstawie ustawy w trybie porozumienia np. wybory, USC, Obrona Cywilna, Świadczenia Socjalne. Organ zlecający zadanie jest zobowiązany do przekazania środków finansowych.

ORGANY I URZĄD NA POZIOMIE LOKALNYM

• Kolegialne organy stanowiące - zawsze wybierane przez mieszkańców,

• Organy wykonawcze - ich status jest niejednorodny,

ORGANY STANOWIĄCE

• Są wybierane w wyborach powszechnych,

• Liczba członków zwykle wiąże się z liczbą mieszkańców danej jednostki i wynosi od kilku do ponad stu,

• Specyficznym uregulowaniem np. w Szwecji jest instytucja tzw. „zastępców” radnych, wywodzących się z tej samej partii politycznej. Wyręczają oni radnych w pełnieniu przez nich obowiązków w razie jakichkolwiek utrudnień,

• Zwykle są to organy kadencyjne, gdzie kadencja trwa o d 3 do 8 lat:

1. Najkrótsza kadencja na Malcie trwa 3 lata,

2. 5 lat na Cyprze i Estonii,

3. 5/6 lat w zależności od kraju w Austrii,

4. 8 lat, w zależności od kraju w Niemczech,

5. 4 lata: Polska, Bułgaria, Czechy, Dania, Finlandia, Grecja, Holandia, Litwa, Łotwa, Szwecja, Słowacja, Słowenia, Węgry, Wielka Brytania.

PREZYDIUM

• I model: organ prezydialny jest wybierany przez organ stanowiący,

1. W Bułgarii i na Cyprze w gminach wiejskich,

2. W Czechach, Danii i Francji - w gminach i departamentach,

3. W gminach Grecji, Hiszpanii, Irlandii, Litwie, Łotwie, Malcie, Niemczech - w wariancie i burmistrzowskim w Polsce, Szwecji, i Wielkiej Brytanii,

• II model: organ wykonawczy jest jednocześnie organem uchwałodawczym:

1. Niektóre kraje Austrii,

2. Gminy w Grecji, Hiszpanii, na Malcie, Litwie, Łotwie i Niemczech,

3. W województwie samorządowym w Rumunii - zjawisko łączenia przewodnictwa organowi stanowiącemu i kierującą władzą wykonawczą.

1

---