Synestezja
Osiemdziesiąt procent informacji o otaczającym świecie dociera do nas za pośrednictwem wzroku, więc słusznym wydawałoby się stwierdzenie, że dźwięk stanowi wyłącznie źródło uzupełniające. Ale czy na pewno? Kiedy idziemy przez las i słuchamy odgłosów śpiewających ptaków dźwięk odgrywa o wiele większą rolę. Na mojej stronie znajdziecie wiele przemyśleń i wniosków o tym jak dźwięk może uzupełnić obraz i odwrotnie. Bardzo zależało mi na tym, aby moje subiektywne spostrzeżenia były poparte naukowymi dowodami. Zmysły same w sobie są bardzo subiektywne, więc podobieństwa między słuchem i wzrokiem nie mogą być rozpatrywane w kategoriach osobistych odczuć. Takie podejście było by źródłem większej ilości pytań niż odpowiedzi. Oczywiście - bardzo prawdopodobnym jest to, że moja interpretacja faktów będzie szła wyłącznie w kierunku poparcia słuszności własnych doznań.
Termin „synestezja” oznacza współodczuwanie bodźców docierających do nas za pośrednictwem różnych zmysłów. Bardziej szczegółowe definicje tego pojęcia zależą od kierunku poszukiwań. W moim przypadku synestezja wyraża się przede wszystkim w określaniu związków między obrazem i dźwiękiem w celu jego wizualizacji.
Sawantyzm
Sawant (fr. savant - uczony) to osoba z zazwyczaj w pewnym stopniu upośledzona (np. autystyczna), a jednocześnie posiadająca genialne, niespotykane zdolności, np. posiadająca doskonałą pamięć (np. fotograficzną) lub umiejętności błyskawicznego dokonywania skomplikowanych obliczeń. Sawantem był m. in. Kim Peek (1951 - 2009), który był pierwowzorem głównego bohatera filmu „Rain Man”. Potrafił on w ciągu 8 sekund z 98%-tową precyzją zapamiętać dwie strony maszynopisu. W czasie swojego życia zapamiętał z taką dokładnością treść ok. 12.000 książek. Na pytanie, co wie np. o Marilyn Monroe, potrafił natychmiast odpowiedzieć, że w 2034 r. obchodziłaby ona 108 urodziny i tego roku rocznica jej urodzin będzie w czwartek”. Kolejnym sawantem jest Daniel Temmet (ur. w 1979). Zna on kilkanaście języków, a jednego z trudniejszych - islandzkiego, nauczył się w trakcie 7-dniowej wizyty w Islandii, w stopniu wystarczającym, aby ostatniego dnia pobytu udzielić wywiadu w islandzkiej telewizji. Należy do niego rekord świata w zapamiętaniu największej liczby kolejnych cyfr liczby pi. W ciągu 5 godzin i 9 minut wymienił bezbłędnie kolejne 22.514 cyfr. W latach 90-tych wykonywano eksperymenty nad sztucznym wywoływaniem zdolności typowych dla sawantów pod wpływem pola magnetycznego. W doświadczeniach przeprowadzonych m.in. na Uniwersytecie Flindersa w Adelajdzie zastosowano metodę tzw. przezczaszkowej powtarzalnej stymulacji magnetycznej (ang. RTMS, repetitive transcranial magnetic stimulation), którą wypróbowano na 17 osobach. W efekcie uzyskano przejściowe pojawianie się niektórych wyjątkowych cech, jak np. zdolności artystycznych, szybkiego liczenia czy zapamiętywania. Jednak, po kilku godzinach od zakończenia stymulacji polem magnetycznym, ulegały one zanikowi. Daniel Tennet ustanowił rekord świata w najdłuższym recytowaniu z pamięci kolejnych cyfr liczby pi, tylko że… twierdzi, że ich nie zapamiętał… Daniel postrzega cyfry i liczby inaczej niż przeciętny człowiek. Do każdej liczby od 1 do 10.000 ma przypisany określony kolor, wielkośd, fakturę, temperaturę, dźwięk, zapach lub kształt, itp. Według opisów Tammeta, cyfra 1 np. jest bardzo jasna, cyfra 9 jest duża, liczba 289 jest brzydka, 5 wygląda podobnie jak grzmot, a określony dźwięk brzmi podobnie jak 31 do potęgi 6. Dzięki temu, Daniel potrafi bardzo szybko wykonywad skomplikowane obliczenia, podając wynik z dokładnością nawet do 30 miejsc po przecinku. Liczbę pi postrzega on jako krajobraz, a recytując jej kolejne cyfry, opisuje poszczególne elementy tego krajobrazu. Naukowcy nazywają postrzeganie określonego bodźca przy pomocy różnych „nietypowych” dla jego odbioru zmysłów, jako synestezję.
świadomość
Świadomość jest wewnętrznym odzwierciedleniem rzeczywistości. Podobnie jak rzeczywistość - świadomość to także zjawisko dynamiczne. Czynności świadome odnoszą się do określonych przedmiotów, osób, zjawisk. Właśnie one będą stanowiły przedmiot tych czynności np. kiedy człowiek myśli nad rozwiązaniem określonego problemu, wówczas przedmiotem jego rozmyślań jest ten problem, gdy dziecko boi się dużych pojazdów, przedmiotem jego lęku są owe pojazdy. Istotny w psychologii jest podział na świadomość introspektywną i ekstrospektywną.
Pierwszy rodzaj czynności świadomych odnosi się do procesu, podczas którego człowiek koncentruje swoją uwagę na akcie świadomości, w drugim przypadku na przedmiocie swojej świadomości np. człowiek spostrzegając radio może skupić uwagę na samym procesie spostrzegania, oceniając czy widzi wyraźnie, dokładnie, czy odróżnia kolory itd. (świadomość introspekcyjna), może koncentrować się na poszczególnych elementach tego radia, szukając odpowiednich przycisków, oceniając jego wygląd, wielkość (świadomość ekstrospektywna).
Inną podstawą klasyfikacji zjawisk świadomości jest ich przedmiot. Ze względu na przedmiot świadomości wyróżnia się:
wrażenia, odzwierciedlenie odpowiednich cech zmysłowych przedmiotów oddziałujących na narządy zmysłów np. wrażenia temperatury, smaku, faktury;
spostrzeżenia, obraz przedmiotów, stanów rzeczy, zdarzeń jako całości np. spostrzeżenie drzewa rosnącego przy drodze, spostrzeżenie przyjaciela jadącego samochodem;
myśli (pojęcia i sądy), reprezentacja cech bądź stosunków nie danych zmysłowo np. pojęcie odpowiedzialności, zależności skutkowo-przyczynowej;
uczucia, odzwierciedlenie osobistego stosunku do czegoś np. uczucie pobłażliwości wobec kogoś, sympatii do kogoś, lęku przed czymś.
Zgodnie z innym, istotnym rozróżnieniem świadomość może dotyczyć własnego ja oraz otoczenia. Człowiek od początku swojego życia tworzy różnorodne związki z otoczeniem, przy czym zachowuje on to, co go określa tzn. własne cechy, potrzeby, cele. Rozwijając się jednostka w coraz większym stopniu może zdawać sobie sprawę ze swoich związków z otaczającym ją światem i ze swojej odrębności.
Człowiek, który jest świadomy, zdaje sobie sprawę z własnych cech, stanów, swoich potrzeb, czynności, swojego miejsca w świecie. Poza tym zdaje on sobie sprawę ze świata, w którym żyje i działa, z własnej sytuacji oraz różnych jej elementów, z przedmiotów, osób, procesów, a także ich cech i wzajemnych stosunków między nimi. Ogólnie mówiąc świadomość stanowi wewnętrzne, subiektywne odzwierciedlenie rzeczywistości, jej reprezentację na najwyższym poziomie rozwoju.
Świadomość jest aktywnością psychiczną, której poziom można przedstawić na continuum, na jednym krańcu znajdować się będzie pełna świadomość własnej sytuacji, swoich stanów, odczuć itp., na drugim stan szoku, śpiączki, ogólnego znieczulenia itd. Elementarnym warunkiem powstania czynności świadomych jest stan czuwania, ogólny stan aktywności oraz stan przytomności, który pozwala na sensowne rekcje w odniesieniu do wysyłanych z otoczenia sygnałów, rozumienie mowy, rozpoznawanie przedmiotów i sytuacji. Świadomość jest procesem o określonej, indywidualnej dynamice. Owa dynamika przejawia się w czynnościach badania, spostrzegania rzeczywistości oraz ciągłego odkrywania jej nowych aspektów. Pozwala to na modyfikowanie indywidualnego obrazu siebie i świata, przystosowywanie go do zmian zachodzących w danej osobie i w otoczeniu.
Świadomość jednostki jest dostępna, w największym zakresie, dla niej samej. Człowiek nie ma bezpośredniego dostępu do świadomych czynności drugiej osoby. Można poznać zjawiska świadomości drugiego człowieka, gdy obserwuje on i opisuje swoje czynności świadome, jest to metoda subiektywna, introspekcyjna, bezpośrednia. Inną metodą jest metoda obiektywna, pośrednia, która opiera się na wnioskowaniu o czynnościach świadomych w oparciu o obserwację ich zewnętrznych przejawów np. zachowania się, procesów fizjologicznych.