Rewolucje naukowe i paradygmaty

Thomas Kuhn (1922-1996) Doktoryzował się z dziedziny fizyki na Uniwersytecie Harvarda.

Następnie zainteresował się historią nauki.

Pracował na Uniwersytecie w Berkeley oraz w Massachusetts Institute of Technology (MIT).

Struktura rewolucji naukowych (1962, wyd. pol. 1968)

Dwa bieguny (1977, wyd. pol. 1985)

Droga po strukturze. Eseje filozoficzne z lat 1970-1993 i wywiad rzeka [...] (wyd. pol. 2003)

Krytykowana przez Kuhna wizja rozwoju nauki

• Wiedza jest przez ludzkość kumulowana

• Zakłada się tu linearną wizję historii

• Mamy do czynienia z postępem naukowym

Rewolucje naukowe

Rozwój nauki opiera się na radykalnych zmianach sposobu postrzegania świata.

Oznacza to, że rozwój ten ma charakter nieciągły.

Przykład: zastąpienie teorii geocentrycznej teorią heliocentryczną.

Paradygmaty

Nazywam w ten sposób mianowicie powszechnie uznawane osiągnięcia naukowe, które w pewnym czasie dostarczają społeczności uczonych modelowych problemów i rozwiązań.

Na paradygmat składają się następujące elementy:

Teoria, lub teorie naukowe uznawane przez naukowców,

Modele teoretyczne,

Uznane metody prowadzenia badań naukowych (praktyki),

Wzorcowe rozwiązania problemów naukowych.

Kształtowanie się paradygmatów

Warunkiem koniecznym narodzin paradygmatu jest pojawienie się środowiska badaczy, które ma zasięg „globalny”.

Pojawienie się takiego środowiska poprzedzone jest istnieniem różnych szkół, występujących na poziomie lokalnym.

Obecność paradygmatu świadczy zatem o dojrzałości dyscypliny naukowej.

W sensie ścisłym dojrzałe środowisko badaczy pojawiło się dopiero wraz z XVIII wiekiem.

Nauka normalna

Termin „nauka normalna” oznacza w niniejszych rozważaniach badania wyrastające z jednego lub wielu takich osiągnięć naukowych przeszłości, które dana społeczność uczonych aktualnie akceptuje i traktuje jako fundament swej dalszej praktyki.

Badania oparte są na akceptowanym paradygmacie, który organizuję działalność naukową na poziomie teoretycznym (co jest problemem naukowym?) oraz praktycznym (w jaki sposób prowadzimy badania?).

Celem działalności naukowej jest:

• Doprecyzowanie teorii, na której opiera się paradygmat oraz praktyk, które wyznacza,

• Zebranie faktów potwierdzających przewidywanie paradygmatu,

• Rozwiązanie problemów wyznaczonych przez sam paradygmat,

Zatem celem nie jest tu odkrycie czegoś nieoczekiwanego, ale potwierdzenie tego, co założone oraz „rozwiązywanie łamigłówek” w obrębie paradygmatu.

Anomalie

Pojawiają się w ramach nauki normalne i oznaczają odkrycie zjawisk, które choć badane na gruncie danego paradygmatu okazują się niezgodne z jego przewidywaniami.

Ich odkrycie oznacza, że naukowcy starają się prowadzić badania w taki sposób, aby uzgodnić odkrycia z przyjmowanym paradygmatem.

Duża liczba anomalii może doprowadzić do kryzysu wiary w paradygmat i w konsekwencji do jego odrzucenia.

Pojawienie się anomalii jest stałym i nieuniknionym elementem nauki normalnej.

Kryzys

Kryzys związany jest z utratą wiary w paradygmat. W to że można w jego ramach adekwatnie opisać przyrodę.

Oznacza to utratę wiary w zastaną wizję świata i dotychczas stosowane praktyki.

Wśród naukowców prowadzi to do poczucia utraty wiary w sens badań naukowych.

Zmiana paradygmatu jest rewolucją

W obliczu narastającego kryzysu dotychczasowego paradygmatu może pojawić się wiele nowych konkurujących ze sobą teorii, które będą stanowiły próbę uzgodnienia przyjętych przekonań z nowymi odkryciami.

Zmiana paradygmatu ma charakter rewolucyjny, ponieważ wraz z nią zmienia się sposób widzenia świata.

Paradygmat to inna wizja świata - przykłady

Fizyka Arystotelesowska wobec fizyki Newtona, czy fizyki współczesnej.

Medycyna przed i po odkryciu bakterii (początki sięgają XVII wieku, ale zmiana nastąpiła dopiero w XIX wieku)

Kreacjonizm wobec ewolucjonizmu.

Kto wyznacza nowy paradygmat?

Konkretne środowisko badaczy, które zaczyna przekonywać się do pewnej nowej wizji świata.

Co stanowi kryterium wyboru nowego paradygmatu?

• Zdolność nowej teorii do wyjaśnienia zjawisk, stanowiących anomalie w ramach poprzedniego paradygmatu.

• Moc perswazyjna danej teorii.

• Czynniki osobowościowe.

Czynnikiem decydującym nie jest adekwatność teorii, nawet jeżeli naukowcy żywią takie przekonanie.

Krytyka weryfikacji

Weryfikacjonizm wiąże się ze środowiskiem Koła Wiedeńskiego i odnosi się do sposobu potwierdzania teorii naukowych.

Każda teoria powinna określić praktyczne i sprawdzalne warunki swojej prawdziwości. Jeżeli uda się przeprowadzić taki test i zostaną potwierdzone przewidywania danej teorii, wówczas zostaje ona potwierdzona, tj. zostaje uznana za prawdziwą.

Wedle Kuhna żadna teoria nie może zostać uznana za prawdziwą. Teoria jedynie wyznacza zespół problemów i praktyk, których stałym elementem jest odkrycie anomalii.

Krytyka falsyfikacji

Falsyfikacjonizm wiąże się z przekonaniem, że teorii nigdy nie można do końca potwierdzić. Teoria jest jedynie tymczasową hipotezą, która pogłębia nasze rozumienie świata.

Wedle autora tej koncepcji, Karla Poppera każda teoria naukowa musi podać praktyczne i sprawdzalne warunki swojej fałszywości.

Teoria zostaje zachowana dopóki nie okaże się, że jej przewidywania nie są sprzeczne z innymi jeszcze nie obalonymi twierdzeniami.

Wedle Kuhna Popper zakłada kumulacyjną wizję rozwoju nauki oraz przekonanie, że nawet jeżeli ostateczna prawda o świecie jest nieosiągalna, to jednak możemy nieustająco się do niej zbliżać. Pomija także fakt, że obalenie jakiejś teorii może wiązać się z radykalną zmianą postrzegania świata.

Rozwój nauki to nie postęp.

---