Grzegorz Jagodziński
KONCEPCJE POCHODZENIA SŁOWIAN - 1
Wracam do tematu niedawno dyskutowanego na forum listy taraka.prahistoria - gdzie zamieszkiwali Słowianie w okresie poprzedzającym ich pojawienie się na kartach historii. Wojciech Jóźwiak zagajając dyskusję przedstawił świetny przegląd koncepcji dotyczących tego problemu.
Dla przypomnienia: pierwotne siedziby Słowian lokalizuje się:
1) w Polsce, ewentualnie także na Wołyniu i Podolu (koncepcja autochtonistyczna),
2) na Środkowym Podnieprzu (między Kijowem a Mohylowem - koncepcja Godłowskiego),
3) między Wołgą a Uralem, potem przez 100 lat jak w pkt. 2 (koncepcja Czupkiewicza),
4) nad Jez. Aralskim (do ok. 350 ne.), potem najechali Europę jako Hunowie (koncepcja Bańkowskiego),
Dodatkowo zakłada się niekiedy, że:
a) grupy plemienne sarmackich Antów, Serbów i Chorwatów (konni pasterze, "ochroniarze") dołączyły do Słowian (rolnicy, piechota), w wyniku czego powstała kultura mieszana przypominająca stosunki między Fulbe a Hausa w Afryce;
b) brak (rozpoznanych) Słowian przed 400 r ne. oznacza, że byli oni wtedy jedną z grup bałtyckich, zapewne skrajnie południową; dorzecze Dniepru w starożytności było zamieszkałe przez zróżnicowane grupy mówiące językami bałtyckimi ("Borystenidzi"), ich południowa peryferia została ok. 300-400 zmieszana z Sarmatami (?) i uformowała się w nowy ekspansywny etnos znany jako Słowianie.
Wypada wymienić tu jeszcze 3 nowsze koncepcje:
5) wg Gołąba:
- praojczyzna w górnym dorzeczu Donu do 1000 pne.,
- pobyt nad środkowym Dnieprem,
- po inwazji Scytów (700 pne.) od Odry po Don,
6) wg Martynowa:
- etap protosłowiański w zach. części terytorium Bałtów (XII w. pne.),
- oddziaływania substratu italskiego, wytworzenie kultury łużyckiej,
- etap prasłowiański: oddziaływania irańskie (V w. pne.),
- osiągnięcie zachodniej granicy na Odrze (V - III w. pne.),
- kontakty z Celtami w okolicach Wrocławia (III w. pne.),
- początki ne.: rozszerzenie obszaru słowiańskiego po Prypeć.
7) wg Trubaczowa: praojczyzna Słowian nad środkowym Dunajem.
Aby ocenić prawdopodobieństwo słuszności tych koncepcji, zacznę tym razem od przedstawienia listy przesłanek (tych, które padły w dyskusji, ale i paru innych), na razie bez względu na to, czy są prawdziwe. W oparciu o te przesłanki postaram się zaproponować następnie najlepsze rozwiązanie.
Przed przystąpieniem jednak do tych rozważań pozwolę sobie na niewielką dygresję. Otóż swego czasu Milewski twierdził, że na obszarze Polski południowej jest szereg nazw rzek o rodowodzie iliryjskim, podczas gdy Nalepa uważał, że takich nazw nie ma. Warto w tym miejscu podkreślić, że bezkrytyczne wymienianie istniejących, sprzecznych koncepcji jest niczym więcej jak przejawem hołdowania prymitywnemu autorytaryzmowi. Niezbędna jest analiza argumentów za oboma poglądami. Okazuje się, że praca Milewskiego jest późniejsza i że znajduje on nowe, prawdopodobne etymologie dla pewnych nazw, podczas gdy Nalepa cytuje stare i błędne. Warto z tej "anegdoty" wyciągnąć wnioski i samemu nie popełniać podobnych błędów.
FAKTY HISTORYCZNE
1.. Słowianie nie byli znani Rzymianom.
2.. Wisłę uważano za granicę między Germanią a Sarmacją.
3.. Nie ma dowodów na obecność Słowian nad Jez. Aralskim.
4.. Słowianami mogli być Neurowie Herodota.
5.. Ok. 150 ne. nad Wołgą (Rha) zamieszkiwali Souobenoi.
6.. Słowianie nie są nigdzie opisywani jako lud typu stepowego.
7.. W VI wieku masa Słowian kolonizuje wielkie obszary Europy.
8.. Sarmaci znikają z historii, gdy pojawiają się w niej Słowianie.
9.. Pozostałością ludu Antów są dziś kaukascy Adygejczycy.
10.. Pewne ludy roztapiają się w masie Słowian w ciągu historii.
FAKTY ARCHEOLOGICZNE
1.. Brak Słowian i pozostałości po nich w przeciwieństwie do Bałtów.
2.. Na terenach Polski istniały kultury stworzone przez Germanów.
3.. W okresie Wędrówki Ludów ziemie polskie uległy wyludnieniu.
FAKTY LINGWISTYCZNE - ANALIZA JĘZYKA
1.. Słowiańskie liczebniki 2, 3 i 4 różnią się od 5 - 10.
2.. Słowo oznaczające kawałek drewna, etymologicznie znaczy "coś pływającego".
3.. Termin Slověni nie ma jasnej etymologii słowiańskiej.
4.. Słowiańska nazwa konia była często używana.
FAKTY LINGWISTYCZNE - POKREWIEŃSTWO Z INNYMI JĘZYKAMI
1.. Podobieństwa między bałtyckim a słowiańskim są wg niektórych wtórne.
2.. Słowiańskie (języki satem) posiadają sporo wyrazów typu kentum.
3.. Podobno bardzo liczne są zbieżności wyłącznie słowiańsko-germańskie.
4.. Istnieją zbieżności słowiańsko-mesapijskie.
5.. Słowiański nie jest językiem mieszanym.
FAKTY LINGWISTYCZNE - KONTAKTY MIĘDZY JĘZYKAMI
1.. W słowiańskim istnieją zapożyczenia łacinskie i germańskie.
2.. W słowiańskim istnieją zapożyczenia irańskie.
3.. W jęz. bałtyckich istnieją terminów zbieżne z irańskim, a nieobecne w słowiańskim.
4.. Znane są zapożyczenia greckie i celtyckie w dawnym słowiańskim.
5.. Istnieją poglądy, że w języku prasłowiańskim sporo jest pożyczek ugrofińskich.
6.. Hunowie podobno używali słowiańskich słów medos i strava.
FAKTY LINGWISTYCZNE - NAZWY GEOGRAFICZNE
1.. W starych nazwach rzek polskich brak jest germańskiej przesuwki spółgłosek.
2.. Nazwy rzek polskich w większości nie są słowiańskie.
3.. Nazwy rzek w środkowym i górnym dorzeczu Dniepru są bałtyckie, nie słowianskie.
4.. Nazwy typu Zarzecze, Zagórze mogą wskazywać na kierunek migracji Słowian.
FAKTY LINGWISTYCZNE - INNE NAZWY WŁASNE (np. Plemienne)
1.. Nazwy plemion słowiańskich powtarzają się na różnych obszarach.
2.. Nazwy "Antowie", "Serbowie" i "Chorwaci" to plemienne nazwy sarmackie.
3.. U polskiej szlachty istnieją zagadkowe nazwy osobowe i herbowe.
4.. Słowianie używali imion dwuczłonowych - życzeniowych.
ZAGADNIENIE SPECJALNE - SŁOWIANIE A WENETOWIE
1.. Słowian w pewnych źródłach określa się jako Wenetów.
UWAGA: Dodatkowe argumenty mogące pomóc w dyskusji nad omawianym problemem są niezwykle mile widziane!