Wpływ baśni na osobowość dziecka
Popularność literatury baśniowej we współczesnych generacjach dzieci nie słabnie. Baśnie są atrakcyjne dla dziecięcego odbiorcy mimo wszelkich zmian, jakie się dokonują we współczesnym świecie.
Badając czytelnictwo dziecięce, doszłam do wniosku, iż baśnie są najbardziej atrakcyjne dla dzieci od 5 do 11 roku życia.
Nie słabnąca atrakcyjność literatury baśniowej dla dziecięcego odbiorcy na pierwszy plan wysuwa pytanie o przyczyny, dla których wciąż te same wątki fabularne i postacie baśni stale interesują, wzruszają i zachwycają dzieci. Co o tym decyduje? Jak dziecko odbiera baśń ? Co jest w niej ważne ? Czego - to jest, rozwiązania jakich własnych problemów - poszukuje ono w baśni ? Jakie potrzeby w kontakcie z nią zaspakaja? Wreszcie, jaką rolę spełnia baśń w aktualnym życiu dziecka oraz czy i jaką odgrywa rolę w jego psychicznym rozwoju?
Problemy dotyczące percepcji i oddziaływania baśni są niezwykle rozległe i niemożliwe jest zajmowanie się nimi wszystkimi w ramach jednego artykułu ani tym bardziej ich wyczerpanie. W obecnym artykule próbuje je, więc zaledwie podjąć.
Baśń jako gatunek literacki charakteryzuje się szeregiem cech, które czynią ją atrakcyjną dla dzieci i ułatwiają recepcję. Opiera się ona na metaforze, łączy w sobie elementy świata realnego i fikcji, dzięki czemu przeskakuje nad znanymi układami rzeczywistości, tworząc jej nową poetycką wizję. Personifikacja i antropomorfizacja zjawisk rzeczywistości, jaka ma miejsce w baśniach, że ich świat przedstawiony jest dla dziecka bliski i zrozumiały, odpowiada, bowiem pewnym właściwościom dziecięcego myślenia i ujmowania rzeczywistości.
Współczesna psychologia zwraca uwagę na ogromne znaczenie wczesnych lat życia człowieka w kształtowaniu się zarówno jego intelektu jak i osobowości. W najwcześniejszym okresie życia dziecka rozwój jego polega głównie na gromadzeniu i koordynowaniu doświadczeń w kontaktach z przedmiotami i osobami z najbliższego otoczenia. Wraz z jego rozwojem rodzą się jego nowe potrzeby psychiczne i nabiera potrzeby poznawczej obejmując nowe obszary rzeczywistości społecznej. Dziecko w wieku szkolnym staje się wrażliwe na sztukę w różnych jej formach. Ciekawość świata i świadomość własnej odrębności wprowadza je coraz częściej w specyficzny i nie łatwy krąg problemów społeczno-ludzkich. Literatura baśniowa dostarcza dziecku wzorów skrótowego, symbolicznego i syntetycznego ujmowania rozległych obszarów doświadczenia.
Baśnie ukazują fantastyczny świat, w którym postacie bohaterów i ich losy mają charakter symboli i nie liczą się z prawami rządzącymi w świecie realnym, lecz podporządkowują się prawdzie artystycznej i psychologicznej. Dzięki temu są one dla dziecka bardziej wyraziste, dostępne i piękne.
Odpowiadają przy tym dziecięcemu sposobowi ujmowaniu świata. Słuchając baśni dziecko identyfikuje się z jej postaciami, a przede wszystkim z postacią głównego bohatera. Sprawia to, że angażuje się silnie uczuciowo we wszystkie zdarzenia i perypetie, jakie on przeżywa, wchodzi w świat literackiej fikcji przeżywając wzruszenia odpowiednie do zdarzeń zachodzących w tym świecie. W losach i przeżyciach baśniowych bohaterów dziecko dostrzega własne uczucia i dążenia czasami o charakterze konfliktowym. Odmienność sytuacji przedstawionych w baśni nie przeszkadza ujrzeć w niej własne doświadczenia. Literatura baśniowa dostarcza także dziecku pewnych psychologicznych schematów przebiegu życia ludzkiego, zwłaszcza w tych jego okresach, które kończą się ogólnym stwierdzeniem, że bohaterowie w dalszym ciągu "żyli długo i szczęśliwie". Tak, więc baśń wielostronnie oddziałuje na rozwój dziecka. Surowy porządek moralny panujący w fantastycznym świecie porządkuje dziecięcy obraz świata rzeczywistego, w którym nie zawsze styka się ono z ich przestrzeganiem. Umacnia wiarę dziecka w dobro i sprawiedliwość, w sensowność poświęcenia. Odgrywa również ogromną rolę w wychowaniu moralnym dziecka "Nigdzie, bowiem - jak pisze Irena Słońska - tak dobitnie nie jest postawiony problem dobra i zła. Dobroć, pracowitość, odwaga, a obok tego chciwość, skąpstwo, tchórzostwo, lenistwo przedstawione w dramatycznej akcji wzruszają dziecko i każą mu stanąć po stronie pozytywnych wartości moralnych". Słuchanie baśni i ich czytanie sprzyja rozwojowi orientacji w samym sobie i we własnych przeżyciach. Poprzez baśnie dziecko poznaje wewnętrzny świat ludzi w formie obrazowej i dramatycznej. Pomaga mu to uchwycić i poznać dokładniej świat własnych przeżyć, nazwać go i ocenić. Przede wszystkim jednak doświadczenia zdobyte w obcowaniu z baśnią pomagają dziecku przyswoić podstawowe znaki, kody i symbole kulturowe oraz przygotowują do odbioru literatury pięknej, a także innych form sztuki.
mgr Małgorzata Łysoń
Literatura :
1.S. Szuman: Wpływ bajki na psychikę dziecka
2.K. Czukowski: Wyobraźnia w bajce i zabawie
3.I. Słońska: Dzieci i książki
4.S. Szuman: O sztuce i wychowaniu estetycznym