Determinanty popytu i podaży
Rynek i jego cechy
Podstawową kategorią w ekonomii jest rynek. Najczęściej pod pojęciem rynku rozumie się miejsce, w którym kupujący i sprzedający dany produkt dokonują transakcji. Oczywiście jest to dość wąskie rozumienie rynku. W praktyce trudno bowiem ustalić takie miejsce. Przyjmuje się więc, że rynek oznacza ogół transakcji kupna - sprzedaży pomiędzy stronami. Definicja taka jest bardziej użyteczna, ponieważ nie wyznacza konieczności osobistych transakcji pomiędzy kupującymi i sprzedającymi dokonywanych w określonym miejscu. Nieco inaczej można zdefiniować rynek jako pewnego rodzaju mechanizm, który kształtuje stosunki pomiędzy stroną kupującą a sprzedającą poprzez wzajemne dostosowania popytu, podaży i ceny.
Ogólnie rzecz biorąc rynek charakteryzuje się następującymi cechami:
odpłatność - oznacza, że produkty oferowane na rynku są przedmiotem sprzedaży, czyli wymiany za określoną kwotę pieniędzy, lub zakupu, czyli wymiany określonej kwoty pieniędzy za produkt (lub inny towar w przypadku wymiany barterowej). Produkty nie są rozdawane za darmo, w celu dokonania transakcji niezbędne jest posiadanie pieniędzy, przy czym każda ze stron (kupujący i sprzedający) reprezentują różne interesy: kupującym zależy na osiągnięciu jak najniższej ceny, zaś sprzedający chcą osiągnąć maksymalną cenę;
konkurencja - oznacza wzajemną rywalizację pomiędzy uczestnikami rynku. Konkurencja pojawia się w przypadku rynku wolnego (w monopolu trudno mówić o konkurencji). Konkurencja jest w pewnym sensie następstwem dobrowolności, co oznacza, że jeśli uczestnik posiada swobodę wyboru drugiej strony transakcji, rodzi się współzawodnictwo;
dobrowolność - w modelowym rynku decyzje podejmowane przez sprzedających i kupujących podejmowane są z własnej woli na podstawie doskonałej informacji o rynku. Każdy z uczestników rynku swobodnie decyduje o tym, jaki produkt, w jakiej ilości i za jaka cenę chce sprzedać/kupić. Ponadto dobrowolnie podejmowane są decyzje ustalające warunki wymiany przez strony zainteresowane. W ustalanie tych warunków nie ingeruje żaden podmiot (w tym państwo) - jest to oczywiście sytuacja idealna, która w praktyce właściwie nie występuje;
ekwiwalentność - oznacza, że wymianie podlegają równe wartości - za określony produkt należy zapłacić jego równowartość w pieniądzu. Wymiana ekwiwalentna pozwala na dokonanie takich transakcji, które nie są krzywdzące dla jednej ze stron.
Popyt i jego determinanty
W kontekście rynku popyt analizuje się w odniesieniu do strony kupującej. Popyt oznacza więc zapotrzebowanie zgłaszane przez uczestników rynku na określony towar po określonej cenie w określonym czasie. Należy przy tym pamiętać, że zależność między ceną a wielkością popytu jest odwrotnie proporcjonalna. Oznacza to, że jeśli cena danego produktu maleje, to popyt na niego wzrasta. Z kolei jeśli cena dobra wzrośnie - wielkość popytu na nie zmniejszy się (kupujący będą mniej chętni do jego zakupu i będą mogli kupić mniejszą jego ilość).
Poziom popytu na rynku zależy od wielu czynników. Do najważniejszych należą:
cena danego produktu - czyli określona kwota pieniędzy, jaką trzeba zapłacić za jego jednostkę. Cena w powiązaniu z naszymi dochodami informuje nas, jaką ilość danego produktu jesteśmy w stanie kupić. Zmiany ceny mają wpływ na zmiany wielkości popytu - są to odwrotnie proporcjonalne zmiany. Poza tym cena pozwala na porównanie danego produktu z innymi towarami oferowanymi na rynku. Zależność między ceną a wielkością popytu zależy od dwóch zjawisk: efektu substytucyjnego (jeżeli cena danego wyrobu wzrasta, to kupujemy go mniej, ponieważ jest dla nas relatywnie droższe, więc szukamy innych produktów, które stały się względnie tańsze i zastępujemy nimi dotychczas kupowany wyrób) oraz efektu dochodowego (jeśli cena danego dobra spada, to możemy kupić go w większej ilości, a więc stajemy się względnie bogatsi - rośnie siła nabywcza dochodu, jakim rozporządzamy)
ceny innych produktów - porównujemy dany towar z innymi dobrami oferowanymi na rynku (z ich cenami). Ma to szczególne znaczenie w przypadku dóbr substytucyjnych (czyli takich, które mogą się wzajemnie zastępować, ponieważ zaspokajają tę samą potrzebę) oraz dóbr komplementarnych (czyli takich, które muszą być kupowane razem z innymi i używane łącznie, ponieważ konsumowane osobno są właściwie bezużyteczne). Zależność między takimi dobrami wygląda tak, że jeśli cena danego towaru rośnie, to maleje popyt na niego, ale rośnie popyt na jego substytut. Z kolei jeśli cena dobra komplementarnego rośnie, to spada wielkość popytu na nie i jednocześnie zmniejsza się popyt na dobro komplementarne w stosunku do niego;
dochód - oznacza suma pieniędzy, jaka można przeznaczyć na transakcje na określonym rynku w danym czasie. Oczywiście nie bez znaczenia jest skłonność do oszczędzania. Jednak ogólnie rzecz biorąc im wyższy dochód, tym większy popyt zgłasza uczestnik rynku;
moda, preferencje, gust, postęp cywilizacyjny - czynniki te odgrywają coraz większą rolę w określaniu zgłaszanego popytu. Indywidualne upodobania kupującego mają znaczący wpływ na dokonywane zakupy. Coraz większą rolę przypisuje się reklamie, która w znacznej mierze kształtuje rozmiary popytu na współczesnych rynkach;
liczba kupujących - na rynku najczęściej występuje zależność następującej postaci: im więcej kupujących, tym większy popyt obserwowany na rynku;
przewidywania dotyczące cen w przyszłości - prognozy dotyczące kształtowania się cen w najbliższym czasie wpływają na popyt - jeśli wzrost ceny jest bardzo prawdopodobny, to popyt na produkt może wzrosnąć (ludzie będą chcieli kupić więcej towaru zanim stanie się on droższy niż obecnie);
pozostałe czynniki - przybierają postać najczęściej jakiejś chwilowej tendencji, zaleceń lekarzy, filmu itp. Przyczyny te często wydają się być nieracjonalne, jednak wpływają na rozmiary popytu.
Przyjmuje się, że o zmianie wielkości popytu mówi się w sytuacji zmiany ceny danego towaru. Jeśli zaś zmianie ulegają inne (pozacenowe) czynniki - mówimy o zmianie popytu.
Podaż i jej determinanty
Przez podaż rozumie się ilość produktów oferowanych do sprzedaży na rynku w określonym czasie po określonej cenie. Podaż związana jest ze stroną sprzedających na rynku.
Do najistotniejszych czynników oddziałujących na rozmiar podaży zalicza się:
cena danego produktu - oznacza określoną kwotę pieniędzy, jaką sprzedający (producent, dostawca itp.) otrzymuje za jednostkę tego produktu. Jeżeli cena danego towaru wzrasta, to rośnie także wielkość jego podaży, z kolei w sytuacji spadku ceny towaru, spada także jego podaż na rynku;
ceny czynników produkcji - zależność ta oznacza, że podaż danego towaru zależy od kosztów jego wytworzenia. Jeżeli koszty spadają, to rośnie opłacalność produkcji, a tym samym producenci decydują o zwiększeniu podaży tegoż dobra;
dostępność czynników produkcji - dostępność czynników wytwórczych ma wpływ na ceny tych czynników, a tym samym wpływa na całą podaż;
technologia produkcji - oznacza pewien sposób zorganizowania procesu wytwarzania danego produktu (rodzaju i sposobu wykorzystanych czynników produkcji), najczęściej im lepsza technologia, tym niższe koszty wytwarzania, pozwalające na zwiększenie podaży.
ceny innych produktów - w sytuacji rosnących cen innych wyrobów, produkcja danego dobra staje się relatywnie nieopłacalna, więc producenci przesuwają swoje zasoby do tych dziedzin, w których ceny są wyższe i pozwalają na osiągnięcie większych przychodów i zysków;
liczba sprzedających - jeśli rośnie liczba producentów/dostawców danego towaru na rynek, wzrasta tym samym podaż danego produktu;
oczekiwania dotyczące przyszłych cen produktów i czynników wytwórczych - jeśli prawdopodobny jest wzrost cen czynników wytwórczych, podaż danego towaru zostanie najpierw zwiększona. Jeśli przewiduje się, że ceny dobra wzrosną, to podaż może zostać ograniczona;
pozostałe czynniki - w przypadku produktów spożywczych lub usług turystycznych rozmiary podaży zależą od klimatu i pogody.
W sytuacji zmiany ceny danego produktu mamy do czynienia ze zmiana wielkości podaży. Z kolei zmiana jakiegokolwiek z pozacenowych czynników wywołuje zmianę podaży.
Zgodnie z regulaminem serwisu www.bryk.pl prawa autorskie do niniejszego materiału posiada Wydawnictwo GREG. W związku z tym, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody Wydawnictwa GREG podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności.