TEORIE REAKCJI SPOŁECZNEJ
Udzielają odpowiedzi na pytania: jak powstają normy społeczne, jakie są reakcje społeczeństwa wobec osób, które popełniają przestępstwa, jakie konsekwencje reakcje te powodują
Tym, co interesuje reprezentantów kierunku reakcji społecznej, jest proces, w trakcie którego dochodzi do uznania pewnych osób za dewiantów, oraz skutki wynikające z tego faktu
W ujęciach tych mniej ważne jest, dlaczego ktoś narusza normy, istotne jest natomiast, dlaczego uznany jest za naruszającego normy
W paradygmacie etiologicznym, kontrola społeczna powstrzymuje dewiację, a w podejściu reaktywnym kontrola społeczna wywołuje dewiację
Na wskutek działania kontroli społecznej dochodzi do określenia repertuaru zachowań nie aprobowanych
Przez to dochodzi do uznania konkretnej osoby za dewianta
Powstanie tego kierunku datuje się na początek lat sześćdziesiątych
SYMBOLICZNY INTERAKCJONIZM A KIERUNEK REAKCJI SPOŁECZNEJ
Generalne założenia ontologiczne i epistemologiczne nurtu naznaczania społecznego wywodzą się z interakcjonizmu społecznego, który to z kolei wywodzi się z chicagowskiej szkoły socjologii i psychologii społecznej (Cooley, Thomas, Znaniecki, Dewey, Mead)
Zarys koncepcji Meada
Jaźń kształtuje się podczas interakcji z otoczeniem, „istotnymi innymi” (relacje typu face to face), w ramach grup pierwotnych
Interakcje zachodzą w procesie komunikowania się za pomocą gestów; gesty:
Nieznaczące- natychmiastowa reakcja na bodziec, np. odruchy bezwarunkowe, cechują głównie zwierzęta
Znaczące- cechują interakcje międzyludzkie, reakcje uprzednio zinterpretowane, uświadomione, celowe, których charakter jest symboliczny, dochodzi do uzgadniania znaczeń miedzy uczestnikami interakcji; chodzi o to, aby partnerzy mogli poprawnie odczytać znaczenia gestów i przekazać je→ aby to było możliwe, trzeba utożsamić się, „wejść w skórę” partnera (przyjmowanie ról partnera)
Dzięki przyjmowaniu postawy innej jednostki możemy traktować naszą jaźń jako przedmiot obserwacji i spoglądać na siebie z boku, oczami otoczenia
Cechy symbolicznego interakcjonizmu
Interakcja jest konstruowana, a nie wyzwalana (ludzie konstruują swe działania w trakcie ich wykonywania, a nie reagują mechanicznie na zewnętrzne bodźce)
Działanie dokonuje się na bazie definicji sytuacji, w której człowiek działa; definiowanie jest stałym procesem
Interakcja jest symboliczna, ponieważ dokonuje się za pośrednictwem wspólnych symboli
Interakcja zachodzi przez przyjęcie roli partnera
Przyjmowanie roli partnera jest centralnym, zakłada ono wyobrażenie o sobie, jak się jest widzianym z punktu widzenia drugiego
Interakcja ma charakter wyłaniający się- pewne cechy wymieniają się w jej trakcie i nie miałyby miejsca, gdyby nie połączone działania partnerów
Nie istnieje obiektywna rzeczywistość- wszystko, co jest, stanowi wynik subiektywnego postrzegania sytuacji; sens i znaczenie jest różne dla wszystkich
Perspektywa reakcji społecznej a symboliczny interakcjonizm
Ład, porządek społeczny, jest wynikiem chwiejnej równowagi między antagonistycznymi dążeniami poszczególnych grup
Dewiacja jest procesem, a nie stanem
Konformizm i dewiacja są symbolami tworzonymi w procesie konstruowania rzeczywistości, nie zaś stanami, którym można by przypisać różnice obiektywne
Kontrola społeczna stanowi zmienną niezależną w procesie tworzenia dewiacji (dewiacja wynikiem działania kontroli społecznej)
Dewiacja ma charakter relatywny, a nie absolutny- zależy od przyczyny, osoby, kontekstu
Mechanizmy kreowania dewiacji i dewiantów maja charakter uniwersalny
KITSUSE I CICOUREL: POSTULATY TEORETYCZNE I DYREKTYWY METODOLOGICZNE
Propozycja Kitsusego
Nie samo zachowanie różnicuje „porządnych ludzi” i naruszycieli norm; kategoria „odmieńców” powstaje w procesie reakcji społecznej, w wyniku którego pewne osoby zostają określone jako dewianci, inne zaś nie
Zauważył pewną niekonsekwencję u Mertona, który zaliczył rytualizm do zachowań dewiacyjnych- zdaniem Kitsuse' a rytualizm jest z gruntu konformistyczny
Zaproponował następujące dyrektywy badawcze: dewiacje należy rozpatrywać jako proces, w trakcie którego członkowie grup, społeczności lub społeczeństwa: 1)interpretują zachowanie jako dewiacyjne 2)definiują jednostki zachowujące się w taki sposób jako dewiantów określonej kategorii 3)traktują ich w sposób uważany za stosowny wobec danej kategorii dewiantów
Socjologiczną kategorię dewiantów tworzy dopiero negatywna opinia społeczna; dewiacja istnieje tylko w takiej mierze, w jakiej spotyka się z reakcją społeczną (dlatego też działalność instytucji formalnej kontroli społecznej może spowodować, że jedynie nieznaczna część tych zachowań znajdzie odbicie w rejestrach urzędowych stanowiących podstawę zestawień statystycznych i odwrotnie)
Postulat rezygnacji z absolutystycznego ujmowania norm społecznych na rzecz ujęcia relatywistycznego i kontekstowego
KONCEPCJA ERIKSONA
Osią zainteresowania Eriksona była rola dewiacji w utrzymywaniu ładu społecznego i wyznaczaniu tożsamości kulturowej grup
Dewiant i dewiacja
Dewiacja- zachowanie uważane powszechnie za wymagające zainteresowania instytucji kontroli społecznej, to znaczy zachowanie, z którym „należy cos zrobić”
Dewiację tworzy społeczeństwo → proces naznaczania
Nie każdy odbiegający od normy uważany jest za dewianta; różnica między tymi, którzy „dorabiają się” etykietek, a tymi, których zostawia się w spokoju jest wynikiem tego, w jaki sposób społeczna widownia segreguje i kategoryzuje wiele elementów obserwowanego przez siebie zachowania
Filtrująca funkcja społecznej widowni przejawia się przede wszystkim w tym, że ustala ona, jakie zachowania są niepożądane, nieobyczajne, szkodliwe
Dewiacja a porządek społeczny
Charakterystyczną cechą społeczności jest bliski, bezpośredni kontakt tworzących je osób i wspólne doświadczenia, co sprawia, że każda społeczność ma poczucie odrębności; społeczność ma wyznaczone granice w sensie przestrzennym i kulturowym
Jedną z istotniejszych funkcji społeczności jest stałe wyznaczanie i utrzymywanie granic w przestrzeni kulturowej- aby nie doszło do połączenia z innymi społecznościami, każda społeczność winna mieć określony zasób aktywności, wartości, zwyczajów etc., które tylko dla niej są charakterystyczne; istnieje zatem umowna, względna i niedokreślona granica między zachowaniem właściwym a niewłaściwym
Publiczne akty potępienia są i były głównym źródłem informacji o granicach systemu normatywnego społeczności
Zachowania dewiacyjne nie są zwykłą usterką w mechanizmie działania społeczeństwa, lecz w kontrolowanych rozmiarach mogą stanowić istotny warunek utrzymania stabilności życia społecznego
Funkcje instytucji kontroli społecznej
Zasadniczym celem kontroli społecznej wcale nie jest całkowite wyeliminowanie zjawisk dewiacyjnych, ale ich utrwalanie
Gdyby nawet istniejący aparat kontroli wyeliminował wszystkie zachowania niezgodne w danej społeczności z obowiązującymi normami, to organizacje do zwalczania zjawisk patologicznych, aby nie pozostawać bez zajęcia zaczęłyby definiować jako dewiacyjne zachowania te, które dotychczas były uważane za normalne
Rejestrowane rozmiary zachowań dewiacyjnych są uzależnione od technicznych środków, jakimi w danej chwili dysponują dane instytucje
Ponieważ każde społeczeństwo ma określone granice (odnoszące się przede wszystkim do sfery kulturowej), maję też określone „style dewiacji”- pewna grupę zachowań szczególnie potępianych
Naruszenie wartości centralnych jest spowodowane m. in. tym, że w każdym społeczeństwie pewna grupa ludzi świadomie decyduje się na czyny godzące w te wartości w ramach wyrażenia protestu przeciw wyznawanym normom (buntownicy w rozumieniu Mertona)
Inna grupa ludzi narusza normy związane z wartościami szczególnie istotnymi dla społeczeństwa wskutek nadmiernego dążenia do ich realizacji (innowatorzy w rozumieniu Mertona)
Dewiant i jego konformistyczny odpowiednik żyją w bardzo podobnym świecie znaczeń i symboli, interesują się zbliżonymi aspektami otaczającej ich rzeczywistości; dewiant i konformista są wytworem tej samej kultury, wymysłem tej samej wyobraźni
Dewiacyjna rola społeczna powinna mieć charakter przejściowy (jak wszystkie inne role); jednak w wyniku braku zinstytucjonalizowanych procedur, za pomocą których sygnalizowano by zakończenie pełnienia roli dewianta, rola ta nabiera charakteru stałego; skutki publicznej stygmatyzacji są prawie nieodwracalne
Jeżeli np. były przestępca wychodzi z więzienia, to społeczeństwo skłonne jest do traktowania takiej osoby zgodnie z jej ostatnią rolą społeczną, to jest właśnie z rolą dewianta
Reakcją na taką postawę społeczeństwa może być powrót do zachowań dewiacyjnych
KONCEPCJA BECKERA
Zachowanie staje się dewiacyjne dopiero w wyniku reakcji społecznej
To, że przestępcy naruszają normy, nie oznacza, że są oni grupą homogeniczną, zamkniętą
Dewiację tworzą grupy społeczne przez ustanawianie reguł, których naruszanie stanowi dewiację, a także przez stosowanie tych reguł wobec poszczególnych ludzi i etykietkowanie ich jako outsiderów
Dewiacja nie jest cecha czynu popełnianego przez jednostkę, lecz jest skutkiem stosowania przez innych reguł i sankcji wobec „winowajcy”; sam czyn nie jest dewiacyjny, jest nim dopiero, gdy tak zostanie określony
Zaetykietkowani dewianci mają jedną wspólną cechę: ich zachowanie dewiacyjne wyszło na jaw, oni zaś zostali naznaczeni piętnem odmieńców
To, czy zachowanie będzie uznane za dewiacyjne jest uzależnione od wielu okoliczności
jest zmienne w czasie
od tego, kto naruszył normę i kto był tym naruszeniem poszkodowany
kobiety z reguły dostają niższe wyroki za te same czyny, co mężczyźni
ci z niższych sfer mają gorzej, niż ci z wyższych
od tego, jakie skutki pociąga za sobą dany czyn
społeczeństwo poprzez ustanawianie norm i reguł, a także sankcji w wyniku ich naruszenia, kreuje dewiację i dewiantów
ten sam człowiek, który jednego dnia jest konformistą, następnego dnia może stać się już przestępcą w wyniku zmiany prawa
Zachowania: |
zgodne z regułami |
sprzeczne z regułami |
postrzegane jako dewiacyjne |
błędnie oceniane |
dewiacja czysta |
nie postrzegane jako dewiacyjne |
konformistyczne |
dewiacja ukryta |
Konformistyczne- zgodne z regułami i nie postrzegane jako dewiacyjne
Błędne ocenianie- gdy posądzi się kogoś o coś, czego nie zrobił
Dewiacja ukryta- zachowanie łamie reguły postępowania, lecz społeczna widownia nie jest tego świadoma i nadal traktuje je jako konformistyczne
Dewiacja czysta- stanowi naruszanie reguł i jest tak odbierane przez społeczna widownię
u podstaw tworzenia i egzekwowania reguł społecznych leży władza i siła
grupy społeczne kreujące normy to grupy dzierżące władzę polityczną, ekonomiczną
SEKWENCYJNY MODEL DEWIACJI- ujęcie procesu stawania się dewiantem
Wg Beckera, symultaniczne ( a takie było do tej pory) ujęcie procesu dewiacji nie pozwala na uchwycenie faz rozwoju danego zachowania
Każdy etap rozwoju ma własne, różne przyczyny; każdej dającej się wyodrębnić fazie nasilania się dewiacji odpowiadają tylko jej właściwe czynniki warunkujące zachowania bądź też rola czynników operujących w trakcie całej złożonej sekwencji jest w każdej fazie inna
Pierwszym szczeblem kariery dewiacyjnej jest popełnienie nonkonformistycznego czynu, który stanowi naruszenie pewnego zbioru reguł (może być świadomy i nieświadomy [np. pierwszy papieros z marihuaną wypalony nieświadomie])
Dlaczego ludzie są w zdecydowanej części konformistami?- zaangażowanie
Intencjonalni dewianci
Ci, którzy mają relatywnie mało do stracenia- są słabo związani z systemem zobowiązań konformistycznych
Ci, którzy co prawda ą związani konformistycznym systemem wartości i norm, lecz osłabiają ich wpływ za pomocą technik neutralizacji
Ci, którzy naruszają normy dążąc do osiągnięcia konformistycznych celów (np. złożenie na szefa donosu chcąc zdobyć jego posadę)
Istotnym momentem w rozwoju kariery dewiacyjnej jest pierwsze publiczne określenie danej osoby jako dewianta → zmiana publicznej tożsamości jednostki
Każdy człowiek posiada wiele statusów (płeć, kolor skóry, zawód etc.) → tworzy się ich hierarchia, a jeden z nich staje się najważniejszym, symbolicznym identyfikatorem- jeszcze do niedawna w wielu krajach najważniejszy był kolor skóry; również status dewiacyjny u dewianta wysuwa się jako najważniejszy- najpierw określa się go jako dewianta danej kategorii, a dopiero później wnioskuje się o tym, w jakie jeszcze statusy może być on wyposażony
Każdemu statusowi głównemu towarzyszy zespół nieformalnych cech posiłkowych- zakłada się, że posiadacz statusu głównego jest również wyposażony w określony zestaw cech posiłkowych
W wyniku popełnienia przestępstwa, następuje symboliczna generalizacja z jednego, uznanego za niewłaściwe zachowania także na inne cechy dewianta; przekonanie, że to zachowanie powtórzy się jeszcze wielokrotnie w przyszłości
Tego typu rozumowanie uruchamia mechanizm samospełniającego się proroctwa- osoba publicznie określona jako dewiant bywa w rezultacie takiej identyfikacji odcinana od uczestnictwa w grupach konformistycznych
Odrzucenie dewianta przez społeczeństwo może prowadzić do tego, że zaczyna on naruszać również inne normy społeczne, których wcale nie zamierzał łamać, lecz zmuszony jest do tego okolicznościami
Od naznaczonego dewianta zaczyna się oczekiwać „złego zachowania” i oczekiwania te często się spełniają
Mechanizm samospełniającego się proroctwa spycha naznaczonego dewianta na margines życia społecznego, w kierunku podkultury dewiacyjnej- końcowym etapem kariery dewiacyjnej jest przystąpienie do zorganizowanej grupy dewiacyjnej; członkostwo w takiej grupie umacnia tożsamość dewiacyjną
Istnieje większe niż uprzednio prawdopodobieństwo, że dewiant, który przystępuje do takiej grupy będzie kontynuował dotychczasową działalność (uczy się unikać kłopotów i nabywa umiejętności uzasadniania swoich czynów)
RODZAJE DEWIACJI I TYPY NAZNACZEŃ
Dewiacja pozytywna i negatywna
Negatywna- takie zachowanie, które w poszczególnych grupach, środowiskach czy społeczeństwach są traktowane jako „złe”, niepożądane, naganne, stanowią naruszenie nakazu- nie są aprobowane
Znaniecki wprowadził podział na zboczeńców podnormalnych (czyli dewiantów negatywnych) i nadnormalnych (dewiantów pozytywnych
Jerzy Kwaśniewski- my love zajmuje się dewiacją pozytywną; zachowania takie określa się mianem: nonkonformizmu innowacyjnego (twórczego), konstruktywnego antagonizmu, moralnego perfekcjonizmu, „twórczego niepokoju” etc.
Kwaśniewski, najcudowniejszy, najwybitniejszy, najmądrzejszy polski socjolog wymienia pozytywnych dewiantów- są to: honorowy krwiodawca, osoba ratująca komuś życie z narażeniem swojego, osoba trwale przeciwstawiająca się korupcji i nadużyciom, osoby wybitnie uczciwe (czyli mój Kwaśniewski!!!)- te postawy skłonni jesteśmy aprobować
Wg
Stygmaty w ujęciu Goffmana
Zainteresowania Goffmana koncentrowały się na codziennych relacjach osób „normalnych” z dewiantami
Wprowadził do socjologii pojęcie „stygmat” (a Tannenbaum i Becker- „etykietka”)
Kiedy spotykamy nieznajomego, może się w nas zrodzić wątpliwość, czy aby ta osoba nie ma złych, niepożądanych cech → cecha ta staje się stygmatem
Tożsamość oczekiwana (wszystko to, czego oczekujemy lub wymagamy od człowieka, z którym mamy się zetknąć- np. że będzie w pełni sprawny fizycznie, że jego aparycja nie będzie budziła odrazy, że będzie miał intelekt w granicach normy, że nie będzie niezrównoważony psychicznie)
Zdarza się, że oczekiwana tożsamość nie będzie zgadzała się z cechami, które jednostka faktycznie posiada- tożsamość rzeczywista
Trzy rodzaje stygmatów:
Wzbudzające niechęć do ułomności ciała- różnorodne zniekształcenia fizyczne
Wady charakteru jednostki- słaba wola, despotyczność, niestałość, nadmierna wybuchowość, nieuczciwość etc.
Stygmat plemienny- rasy, narodowości, religii
Zdaniem Goffmana można być potępianym, odrzucanym, traktowanym jako obywatel drugiej kategorii, mimo, że nie uczyniło się nic złego, bo posiada się pewne cechy, które nie są aprobowane w danej kulturze
Można również posiadać stygmat będąc w pełni niewinnym, tylko dlatego, że nasz bliski uczynił coś zdrożnego, lub cechuje się złymi właściwościami (czarny kolor skóry, dzieci alkoholika, krewni chorego na AIDS)
Właściwości zdyskredytowane- pewne odmienności jednostki są natychmiast widoczne, bądź jednostka zakłada, że otoczenie wie o ich istnieniu (deformacja twarzy, brak kończyny etc.)- wówczas głównym problemem interakcji (dla osoby noszącej stygmat i dla partnera interakcji) jest poradzenie sobie z tą sytuacją
Właściwości dyskredytujące- to takie, o których jednostka zakłada, że nie wie o nich otoczenie, lub takie, któóre nie są widoczne gołym okiem (tendencje homoseksualne, głuchota, impotencja, analfabetyzm)- jednostka ma wtedy dylematy (powiedzieć, czy nie powiedzieć, zataić, czy nie zataić)
Dewiacja osiągnięta i przypisana
Mankoff rozwinął myśl Goffmana; wyróżnił dwa rodzaje dewiacji:
Osiągniętą- jest to status wynikający z działania, jakiegoś zachowania, którego intencją jest naruszenie jakiejś normy (złodzieje, zabójcy, prostytutki, narkomani)
Przypisaną- status dewianta uzyskuje się niezależnie od działania czy intencji (np. jeżeli ktoś jest wyjątkowo szpetny)
Naznaczanie i samonaznaczanie
Naznaczanie- przez społeczną widownię
Samonaznaczanie- jednostki same są świadome faktu, że coś je wyróżnia z otoczenia i że jakaś ich cecha lub zachowanie są oceniane ujemnie
Dewiacja ukryta- gdy ktoś uznaje, że działa niezgodnie z kryteriami swojej grupy odniesienia, lub gdy uświadamia sobie, że otoczenie będzie postępowanie to potępiało; dlatego dewiant ukryty, w obawie przed sankcjami, usiłuje postępować tak, by otoczenie w dalszym ciągu miało go za konformistę (J. Lober)
Warren i Johnson również zwrócili uwagę na istnienie samonaznaczania- określili je jako „naznaczanie symboliczne”
Wielu ludzi posiadających pewne cechy ma pełną świadomość, że te cechy uważane są za złe, co jest warunkiem uruchomienia procesu naznaczania
Phufl- aby doszło do naznaczania symbolicznego, muszą być spełnione trzy warunki:
Świadomość istnienia reguł
Świadomość, że postępuje się w nieaprobowany sposób
Świadomość, że „tacy” ludzie są nisko oceniani
Istnieje również kategoria nonkonformistów, którzy świadomie się stygmatyzują i pozostają w opozycji do świata konwenansów; dla samonaznaczającego się dewianta- nonkonformisty brak reakcji społecznej może stanowić kłopot; stawiałby bowiem pod znakiem zapytania cały wysiłek włożony w nonkonformistyczny styl bycia, który godzi w konwenans; społeczeństwo wyrządza im krzywdę w wypadku braku reakcji
MECHANIZMY NAZNACZANIA
Stereotypy dewiacyjne
Stereotypizacja i typizacja są naturalnymi cechami człowieka; aby sprawnie funkcjonować w otaczającym ich świecie, ludzie zmuszeni są kategoryzować, szufladkować rzeczywistość
Stereotypy ułatwiają interakcje w sytuacjach, w których nie wiemy, czego się spodziewać po nieznajomym partnerze; klasyfikujemy go do znanego nam już „rodzaju ludzi”
Nie wiedząc jeszcze, czego się możemy spodziewać po konkretnej osobie, wiemy już, czego możemy się spodziewać od danej osoby jako przedstawiciela określonej kategorii
Korzenie stereotypów tkwią w niewiedzy- opieramy się na wiedzy potocznej, opowiadaniach znajomych etc.
Im większy dystans społeczny między nami a daną kategorią osób, tym większe prawdopodobieństwo myślenia stereotypowego
Wizerunki dewianta są z reguły stereotypowe, bo „normalni” ludzie rzadko mają możliwość osobistego kontaktu z dewiantami
Jedną z konsekwencji stereotypów dewiacyjnych jest to, że od dewiantów oczekujemy postępowania zgodnego z naszymi, często mylnymi, wyobrażeniami o tym, jacy oni są
Konsekwencje stereotypów dewiacyjnych
Stereotypy są traktowane jako rzeczywiste zestawy cech lub zachowań poszczególnych dewiantów lub ich kategorii
Skutkiem stereotypów jest tendencja do oczekiwania „złego zachowania” od dewianta oraz do interpretowania sytuacji niejednoznacznych jako przejawów dewiacji
W rezultacie istnienia stereotypów dochodzi do odrzucenia przez społeczną widownię osób odpowiadających stereotypom dewiacyjnym
Stereotypy stanowią podstawę do prowadzenia selekcji jednostek, które mają być formalnie naznaczone piętnem dewiacyjnym
Ceremonie degradacji statusu
Ceremonie degradacji statusu- moralne oburzenie, jakie wzbudza dane postępowanie, wyraża się w tak zwanym publicznym oskarżeniu, w trakcie którego oskarżyciel stara się dowieść, że sprawca jest przedstawicielem gorszego typu ludzi
W trakcie ceremonii degradacji statusu przypisuje się dewiantowi „nowe” motywacje, staje się on „nową” osobą; w ceremonii degradacji statusu chodzi o to, by:
Pozbawić człowieka dotychczasowej tożsamości i nadać mu nową, gorszą tożsamość
Powiązać konkretne, „złe” zachowanie z szerszym podłożem motywacyjnym działania sprawcy oraz jego pozostałymi cechami charakteru
Udowodnić, że „sprawca” jest typem człowieka, który mógłby dopuścić się inkryminowanego celu
Ceremonia degradacji statusu staje się skuteczna, gdy udaje się dowieść, że sprawca jest przedstawicielem gorszego typu ludzi
Sprawca i przestępstwo muszą być „wyjęte z obszaru normalności”
Świadkowie muszą dostrzec właściwości sprawcy i zdarzenia w kontraście do ich moralnych przeciwieństw (np. złodziej- dobry obywatel)
Oskarżyciel musi się reprezentować tak, aby nie ulegało wątpliwości, że nie działa jako osoba prywatna, lecz jako reprezentant interesu publicznego
Oskarżyciel musi przekonać świadków, że działa w imię wartości nadrzędnych i wykazać swoje prawo do występowania w imieniu tych wartości
Oskarżyciel winien zaakacentować dystans do osoby sprawcy oraz sprawić, by świadkowie również odczuwali ten dystans
Sprawcę należy rytualnie odseparować od miejsca, jakie zajmował dotychczas w porządku normatywnym
Retrospektywne interpretacje
Mechanizm retrospektywnych interpretacji jest pochodną ceremonii degradacji (jest częścią składową czy kontynuacją)
Skoro dewiant został już uznany za „nowego człowieka”, reinterpretacji ulegają również fakty z jego „byłego życia” pod kątem nowej, dewiacyjnej tożsamości- „retrospektywne interpretacje to proces, w trakcie którego rozpatruje się przeszłe zachowania jednostki w świetle nowych informacji dotyczących jej dewiacji”
Bierze się stąd, że widownia społeczna dąży do uzyskania poczucia zgodności nowej, dewiacyjnej tożsamości jednostki z jej postępowaniem w przeszłości
Retrospektywnych interpretacji mogą dokonywać zarówno „zgeneralizowani inni”, jak i „istotni inni” (np. rodzina)
Uzgadnianie rzeczywistości
W tym mechanizmie chodzi o to, że w trakcie interakcji dewianta ze społeczną widownią dochodzi do ustalenia treści i znaczenia zachowania dewiacyjnego, do przyjęcia bądź odrzucenia dewiacyjnej etykietki
Jednostka, której grozi etykietka, może się starać zanegować ten fakt, albo przynajmniej „wytargować” zmianę etykietki na mniejszą (np. że nieumyślnie dokonało się przestępstwa etc.)
Normalizacja (Davis)
To proces, w wyniku którego jednostka zaczyna traktować jako normalne i moralnie akceptowane to, co początkowo uderzało ją jako nienaturalne, dewiacyjne etc., niezależnie od tego, czy to pierwsze wrażenie było uzasadnione, usprawiedliwione i trafne
Polega na stopniowym „oswajaniu” uczestników interakcji z faktem dewiacji jednego z partnerów, w wyniku czego społeczna widownia przestaje z czasem postrzegać dewianta przez pryzmat jego dewiacyjnego statusu
Trzy fazy procesu normalizacji dewiacji
Fikcyjna akceptacja- pozorna, udawana akceptacja dewianta wynikająca z kurtuazji
Faza przejścia- dochodzi do wzajemnego przejmowania ról między dewiantem a otoczeniem; zaczyna się postrzegać dewianta przez pryzmat także innych jego cech, nie tylko dewiacyjnych
Instytucjonalizacja znormalizowanych interakcji- polega na uznaniu dewiacji za fragment „osobowości” dewianta; wprawdzie ten coś posiada, ale to nie przeszkadza w normalnych kontaktach z nim; prawdziwa akceptacja
ANALIZA KIERUNKU REAKCJI SPOŁECZNEJ
Można wyróżnić trzy płaszczyzny analizy zjawiska dewiacji
Zagadnienie społecznego tworzenia dewiacji
Działalność instytucji kontroli społecznej (decydują o tym, że konkretni ludzie zostają uznani za dewiantów)
Interakcje dewianta z otoczeniem
Zwolennicy kierunku reakcji społecznej popełniają błąd: rola dewiacyjna wcale nie musi być jedyna, czy dominująca → dewianci mogą pełnić kilka ról na raz (konformistycznych i dewiacyjnych); istnieje stopień „wejścia w rolę” i stopień „trwałości” (najbardziej trwałe są role homoseksualistów, osób z poważnymi zaburzeniami psychicznymi, następnie zaś narkomani i alkoholicy)
13