PROGRAM PRACY DZIECKA

Z TRUDNOŚCIAMI W CZYTANIU I PISANIU

1. Charakterystyka dziecka z deficytami rozwojowymi

2. Program pracy korekcyjno - kompensacyjnej dla ucznia

w młodszym wieku szkolnym

3. Wskazania do pracy dla rodziców, nauczyciela

1. Charakterystyka dziecka z deficytami rozwojowymi

Jakub jest obecnie uczniem klasy II. Na specjalistyczne badania do poradni psychologiczno - pedagogicznej został skierowany w klasie I. Obserwacje prowadzone przez nauczycielkę w kilku obszarach: społeczno - moralnym, ruchowym, w zakresie mowy i myślenia, w zakresie przygotowania do czytania i pisania, matematycznym, wykazały pewne nieprawidłowości (pierwszy miesiąc klasy I).

Na początku chłopiec miał trudności we włączeniu się do zabaw, pracy z rówieśnikami, przyglądał się im z boku, chociaż można było zaobserwować radość w jego postaci, gdy widział zachowania innych. Często się zamyślał i trzeba było go przywoływać. W miarę upływu czasu, otwiera się na kontakty z kolegami, uczestniczy w zabawach, proponuje tematy i potrafi podporządkować się propozycjom innych osób.

Ogólna sprawność ruchowa - słaba, a ze względu na słabą koncentrację uwagi ma trudności z dokładnym, prawidłowym wykonywaniem ćwiczeń. Sprawność ręki również słaba, ale w miarę ćwiczeń można zaobserwować lekką poprawę. Jakub nie wypowiada się też zbyt chętnie, chociaż posiada szeroki zasób słownictwa. Badania logopedyczne wykazały, iż występuje u niego reranie (r→j); parasygmatyzm (sz, ż, cz, dż→s, z, c, dz). Słabo zapamiętuje treści słowne. Wymaga nieznacznego naprowadzenia przy układaniu historyjki obrazkowej, potrafi wyciągnąć wnioski. Jego rysunki posiadają dużo szczegółów oraz barw, kreska jest zamaszysta, nierówna.

Chłopiec nie dostrzega drobnych różnic w dwóch podobnych do siebie rysunkach. Rozpoznaje i nazywa dźwięki charakterystyczne. Wyróżnia głoski w wyrazie. Jakub zna wszystkie litery, sylabizuje czytany tekst i rozumie go (ma niewielkie trudności ze zrozumieniem dłuższych zdań). Popełnia błędy przy pisaniu - ortograficzne, opuszcza, odwraca litery, cyfry, ma bardzo niestaranne pismo. Sprawnie liczy, przekraczając próg dziesiętny; prawidłowo nazywa cyfry, wskazane liczby. Myli strony ciała, ma trudności z określeniem położenia przedmiotu względem własnego ciała oraz względem drugiego przedmiotu. Popełnia błędy przy określaniu pór roku (nieznaczne). Zdarzają się pomyłki, gdy wymienia kolejne dni tygodnia.

Na początku chłopiec był mało samodzielny, miał trudności w samoobsłudze (sznurowanie butów, zapinanie guzików, ubieranie się). Obecnie jest przeciętnie samodzielny na swój wiek. Jeżeli chodzi o współpracę i współdziałanie z innymi (np. praca w zespole), to bywa różnie, ale stać go na współpracę i raczej jej nie unika. Lubi pokazać kolegom, że coś potrafi dobrze wykonać, coś ciekawego zaproponować.

Rodzice poświęcają mu dużo czasu. Są skrupulatni w wykonywaniu ćwiczeń - pilnują, by wykonał do końca. Jakub ma określoną porę na pracę i czas na zabawę. Na podstawie wywiadu z rodzicami, przeprowadzonego z matką, który dotyczył rozwoju dziecka, mogę stwierdzić, iż sytuacja materialna jest dobra, a atmosfera w rodzinie poprawna. Chłopiec ma brata młodszego o dwa lata. Oboje rodzice pracują i cieszą się dobrym zdrowiem, są w średnim wieku.

Jakub jest pod opieką poradni okulistycznej, nefrologicznej, neurologicznej, alergologicznej, psychologiczno - pedagogicznej. Jak określa matka, mowa chłopca była ciężka, bardzo trudna i wymagał on również pomocy logopedycznej. Przez krótki okres czasu uczęszczał do przedszkola. Posługuje się prawą ręką. Ma duże trudności z zapinaniem guzików, nie umie sznurować butów. Nauka wierszy i piosenek w domu przychodzi mu łatwiej, niż w szkole. W klasie I miał niezgrabne, nieprawidłowe pismo. W klasie II nastąpiły znaczne postępy (zintegrowane działania szkoły, poradni i praca pod kontrolą rodziców). Stosunek chłopca do nauczycieli i kolegów jest prawidłowy. Jakub, zdaniem matki, jest nadmiernie ruchliwy, płaczliwy, ma słabą koncentrację uwagi. Często zamyka się w sobie - ucieczka w swój świat. Ma duże problemy z zasypianiem; śpi około 10 godzin. Jego zainteresowania to prace plastyczne - uczęszcza na kółko zainteresowań. W wolnym czasie często słucha bajek, codziennie czyta książki, rysuje, maluje, sporadycznie zajmuje się układankami, czy uczestniczeniem w czynnościach domowych, często buduje z klocków, bawi się na podwórku. Jakub ma ograniczony czas na oglądanie bajek, telewizji, zabawy z komputerem. Jego stosunek do rodziców i rodzeństwa jest prawidłowy.

W Poradni Psychologiczno - Pedagogicznej Jakub, jako uczeń klasy I, był badany w kwietniu 2005r. pod kątem ustalenia przyczyn trudności w nauce czytania i pisania. Badanie przeprowadzono po raz pierwszy. W opinii poradni stwierdzono, iż w początkowej fazie kontaktu chłopiec zamknięty, niepewny, później wyraźnie pogodniejszy. Widoczne objawy nadruchliwości, problemy z koncentracją uwagi i męczliwość. Tempo pracy spowolnione. Globalna sprawność intelektualna kształtuje się w granicach przeciętnej. Rozwój funkcji słowno - pojęciowych dość harmonijny, natomiast w zakresie skali niewerbalnej większe rozbieżności i osłabienia. Obniżona spostrzegawczość detaliczna, spowolnione tempo wzrokowo - ruchowego uczenia się. Osłabiona także grafomotoryka i nieco zaburzona integracja wzrokowo - ruchowa. Natomiast funkcja analizy wzrokowej kształtuje się na wysokim poziomie. Lepsza niż przeciętnie synteza, podobnie także myślenie pojęciowe. Jakub ma przeciętny zasób wiedzy ogólnej. W granicach norm wiekowych kształtuje się rozumowanie arytmetyczne i słowne. Chłopiec wypowiada się krótkimi zdaniami poprawnie pod względem artykulacyjnym i gramatycznym. Ma dość zasobne słownictwo.

Obniżony poziom graficzny pisma. Mimo prawostronnej lateralizacji odwraca litery i cyfry podobne, kreśli je w niewłaściwym kierunku. Litery nie mieszczą się w liniaturze, brak drobnych elementów liter. Zauważa się poprawę poziomu graficznego pisma porównując prace chłopca z początku roku szkolnego i obecne, co jest niewątpliwie skutkiem prawidłowej stymulacji rozwoju w domu i w szkole.

Technika czytania nie budzi zastrzeżeń. Czyta całościowo, sporadycznie sylabizuje i powtarza wyrazy. Domyśla się treści wyrazów o podobieństwie graficznym. Częściowo rozumie czytany tekst - nie zachowuje wszystkich istotnych szczegółów.

W sprawdzonych pracach pisemnych popełnia głównie pomyłki graficzne - dodaje lub opuszcza drobne elementy, myli litery np. „y - u”. Ma trudności z rozmieszczeniem tekstu na kartce. Pamięta treść pisanych zdań. Więcej błędów w przepisywaniu - gubi litery i wyrazy, powtarza słowa. Percepcja słuchowa tekstu nie wykazuje deficytów rozwojowych, lecz w analizowanych pracach chłopca i w czytaniu występują błędy o charakterze słuchowym.

Przeciętny poziom wiadomości i umiejętności z matematyki. Chłopiec radzi sobie samodzielnie z zadaniami i działaniami. Poprawnie oblicza w pamięci, porządkuje i porównuje zbiory oraz układa działania - rozwiązania zadań tekstowych, sporadycznie popełnia błędy. Odwraca kierunek pisania cyfr oraz kolejność zapisu w liczbach dwucyfrowych.

Wydaje się, że podłoże trudności w nauce ma charakter złożony. Nie bez znaczenia wydają się czynniki natury emocjonalnej, somatycznej, ale głównym utrudnieniem jest jednak osłabienie integracji pozostałych funkcji oraz wybiórcze deficyty analizatora wzrokowego, słuchowego i grafomotoryki. Na podstawie wyników badań, informacji z wywiadu, obserwacji i wytworów chłopca można przypuszczać, że wybiórcze trudności w nauce mają charakter specyficzny o znacznym nasileniu. Rokowania powodzenia są pozytywne. Warunkują je: właściwa motywacja chłopca, dobre warunki intelektualne, właściwa stymulacja rozwoju w rodzinie.

2. Program pracy korekcyjno - kompensacyjnej dla ucznia

w młodszym wiku szkolnym

Zaleceniem Poradni Psychologiczno - Pedagogicznej jest objęcie Jakuba pracą zespołu korekcyjno - kompensacyjnego oraz badanie kontrolne w przypadku utrzymujących się trudności po dwóch latach pracy.

Ramowy program terapii pedagogicznej Jakuba

Cele:

1. Wzmocnienie wiary we własne siły, stwarzanie licznych okazji do doświadczania sukcesów.

2. Zmierzanie do poprawienia koncentracji uwagi.

3. Usprawnianie integracji wzrokowo - słuchowo - ruchowej.

4. Usprawnianie grafomotoryki oraz funkcji analizatora wzrokowego.

5. Systematyczne ćwiczenia czytania głośnego z interpretacją treści.

6. Ćwiczenie pisania z odwołaniem się do wzorca.

I. Część wstępna

1. Okazywanie uznania za drobne sukcesy podczas każdego zajęcia;

2. Uspokajające działania koncentrujące uwagę - łatwe nie wymagające napięcia emocjonalnego czynności (kalkowanie, kolorowanie);

3. Korzystanie z muzykoterapii - cicha, spokojna muzyka;

4. Kinezjologia Dennisona oraz ćwiczenia integracji sensorycznej;

5. Stosowanie elementów Metody Dobrego Startu - zmierzanie do integracji wzrokowo - słuchowo - ruchowej;

6. Wzory literopodobne w oparciu o ćwiczenia Tymichowej.

7. Techniki plastyczne z rysowaniem po śladach według wzoru.

A. Ćwiczenia rozwijające ogólne sprawności ruchowe i sprawności

manualne

Ćwiczenia ogólnej sprawności ruchowej (koordynacji ruchowej i ruchowo - wzrokowo - słuchowej):

• ćw. równowagi (chodzenie po narysowanej linii);

• chody i marsze ze zmianą kierunku ruchu na określony sygnał (dźwiękowy, wzrokowy);

• zabawy zręcznościowe (rzucanie i chwytanie różnych przedmiotów, latające czapeczki, bierki, pchełki);

Ćwiczenia sprawności manualnej:

• ćw. rozmachowe - pogrubianie konturów dużych form geometrycznych i dużych rysunków; malowanie dużych form falistych i szlaków;

• ćw. manualne - układanki płaskie (obrazkowe, geometryczne), klockowe, wtyczkowe: na wzorze, według wzoru i bez wzoru (z pamięci lub z domysłu);

- modelowanie (plastelina i inne tworzywo); nawlekanie koralików,

przewlekanie sznurków przez otworki;

- wycinanie z papieru: po linii prostej, falistej, wycinanie form

geometrycznych i konturowych rysunków;

- ćw. sprawnych ruchów palców i rozluźniające napięcie mięśniowe

(odtwarzanie rytmu deszczu, strząsanie wody z palców itp.);

Ćwiczenia graficzne:

• pogrubianie konturów (figur geometrycznych, prostych szlaczków, konturów obrazków);

• rysowanie wzorów po śladzie kropkowym lub kreskowym;

• kopiowanie rysunków przez kalkę techniczną, rysowanie na matowym szkle i na folii;

• zamalowywanie kredkami małych przestrzeni - kolorowani;

• kreskowanie - wypełnianie konturów kolorem za pomocą równoległych kresek poziomych lub pionowych (z zachowaniem kierunków);

• rysowanie szlaczków literopodobnych w liniaturze, w zmniejszającym się stopniowo wymiarze aż do liniatury zeszytu (wodzenie po wzorze, kończenie rozpoczętego wzoru, odwzorowywanie);

• odtwarzanie układów linearnych z elementów powtarzających się cyklicznie, różniących się kształtem lub kolorem w liniaturze, zgodnie z kierunkiem pisania;

• rysunki kredkami świecowymi lub ołówkowymi;

1. Ćwiczenia funkcji wzrokowej i orientacji przestrzennej na podstawie materiału konkretnego i abstrakcyjnego

(obrazkowego oraz geometrycznego i literowego bez czytania)

• odtwarzanie z pamięci układów elementów (obrazków, przedmiotów, figur geometrycznych);

• rozpoznawanie zmian ilościowych i jakościowych w układach elementów (jw.) - „Co tu się zmieniło?”;

• układanie obrazków w kolejności, w jakiej były pokazywane (krótkie i długie ekspozycje);

• dobieranie części obrazka, figury geometrycznej, litery do całości (uzupełnianki);

• układanie obrazków i kompozycji z figur geometrycznych według wzoru i z pamięci;

• rysowanie kompozycji za pomocą szablonów;

• rysowanie kompozycji geometrycznych według wzoru;

• dobieranie zbiorów liczbowych w tym samym i w innym układzie (różnego typu domina, kostki do gier);

• wyszukiwanie i dobieranie par jednakowych liter (domina, klocki, rozsypanki);

2. Ćwiczenia funkcji słuchowej

Ćwiczenia wrażliwości słuchowej (koncentracja, różnicowanie, pamięć):

• różnicowanie i rozpoznawanie głosów przyrody, przedmiotów, instrumentów oraz wysokości, natężenia i barwy dźwięków;

Ćwiczenia rytmiczne (koncentracja, analiza, orientacja czasowo - przestrzenna, koordynacja słuchowo - wzrokowo - ruchowa):

• odtwarzanie struktur rytmicznych - terapeuta wystukuje określony układ, dziecko próbuje powtórzyć to samo;

• odtwarzanie przestrzenne układów rytmicznych - terapeuta wystukuje, dziecko układa klocki, rysowanie elementów geometrycznych w liniaturze (taką samą liczbę, z zachowaniem właściwych odstępów, w kierunku od lewej do prawej;

• odtwarzanie rytmiczne układów przestrzennych - terapeuta prezentuje układ przestrzenny na planszy albo za pomocą klocków, dziecko wystukuje, klaszcze lub gra na instrumencie perkusyjnym itp.;

• rozpoznawanie układów przestrzennych lub rytmicznych - zgadywanie, który spośród kilku układów na planszy został wystukany, lub który spośród kilku wystukanych odpowiada układowi na planszy (też klocki);

• zabawy ruchowe ze śpiewem, klaskanie lub wygrywanie rytmu melodii na instrumentach perkusyjnych;

• jednoczesne odtwarzanie struktur rytmicznych (schematu sylabowego, głoskowego głosem i ruchem);

Ćwiczenia słuchu fonematycznego (analiza i synteza):

• liczenie sylab w wyrazach z dotykaniem obrazkiem do cyfr na kartonikach odpowiadających kolejności sylab w wyrazie;

• sztafeta sylabowa - tworzenie wyrazów rozpoczynających się sylabą końcową poprzedniego wyrazu;

• wykrywanie różnic i podobieństw w wyrazach (miejsce głoski, liczba głosek, sylab).

II. Część właściwa

1. Odwzorowywanie kształtów widzianych na rysunku za pomocą różnych narzędzi wykonując ruchy graficzne w takt śpiewanej piosenki;

2. Utrwalanie obrazu graficznego liter (po wzorze - śladzie, samodzielnie, w połączeniu);

3. Dowolne zestawianie liter (klocki, alfabet ruchomy) i odczytywanie tworzonych sylab, wyrazów;

4. Rozpoznawanie spośród ułożonych sylab, wyrazów tych, które wypowiada terapeuta oraz układanie sylaby, wyrazu podanego słownie;

5. Każdorazowe zapisywanie utworzonych sylab, wyrazów;

6. Odpowiednio dobrane listy wyrazów z układami liter i wyrazów niepełnych, do uzupełnienia brakujących elementów w literze i brakujących liter w wyrazach, podkreślanie związku litery z jej przestrzennym miejscem w wyrazie;

7. Układanie zdań z tworzonych wyrazów (rozsypanki wyrazowe) i głośne odczytywanie;

8. Rozwiązywanie krzyżówek, rebusów - głośne odczytywanie i zapisywanie rozwiązania;

9. Samodzielne czytanie zagadek i zapisywanie rozwiązania;

10. Wykonywanie czynności według instrukcji pisemnej;

11. Odpowiadanie na pytania i wykonywanie ilustracji do przeczytanego głośno tekstu (krótkie zdania).

3. Wskazania do pracy dla rodziców, nauczyciela

Autorzy prac związanych z zajęciami korekcyjno - kompensacyjnymi, wyróżniają jeszcze trzeci etap w terapii - utrwalający. Dotyczy on pracy terapeuty, ale także i to w dużym stopniu pracy rodziców - głównych wychowawców oraz nauczyciela prowadzącego dziecko w szkole - środowisku wychowawczo - dydaktycznym.

Jeżeli chodzi o Jakuba, to szczególnym wskazaniem dla rodziców w pracy z nim będzie umożliwienie odreagowania przykrych emocji powstałych wskutek niepowodzeń w nauce i dezaprobaty szkoły:

- cieszenie się z Jakubem jego sukcesami, nawet najmniejszymi, nie tylko w nauce - nie należy szczędzić wyrazów uznania za konkretną pracę („Twoje litery mieszczą się w liniach.”, porządek w pokoju, pomoc mamie, ojcu w pracach domowych itp.);

- zgłoszenie się na zajęcia kinezjologiczne w Ośrodku Wczesnej Interwencji (skierowanie od lekarza rodzinnego);

- wykonywanie ćwiczeń, prac domowych poleconych przez terapeutę (według jego wskazówek) w zeszycie zajęć Jakuba;

- stosowanie w miarę stałej pory pracy, stworzenie warunków do ciszy i spokoju w tym czasie;

- głośne czytanie i odpowiadanie na krótkie pytania dotyczące tekstu;

- przepisywanie zdań (najpierw krótkich, później coraz dłuższych);

- nagradzanie wysiłku i dodatkowej pracy, a nie tylko efektów (pochwała - dziecko ma wiedzieć, że rodzice widzą jego wysiłek, zaangażowanie);

- unikanie negatywnych ocen i sformułowań związanych z pracą czy zachowaniem (nie wypominamy niedociągnięć), gdyż zniechęca to do zmiany na lepsze;

- zastępowanie uwag na „nie” uwagami na „tak”, nie zamykając oczu na to, co jest jeszcze do zrobienia („Jak szybko i ładnie …, ale musimy jeszcze popracować nad ... .”);

- stawianie krótkich jasnych poleceń (dopiero po wykonaniu czynności, zadania można przejść do następnego);

- porządkowanie otoczenia (każdy przedmiot powinien mieć swoje miejsce i należy dążyć do tego, by chłopiec pamiętał co, gdzie się znajduje i za każdym razem, gdy jest inaczej zmienił to - ma zapamiętać określone miejsce, jak swoje uzasadnione miejsce ma każda litera w wyrazie);

- pozostawienie mu wystarczającej ilości czasu na wykonanie poleceń, a w razie potrzeby zaniechanie działania w danym dniu - lepiej, gdy w miejsce tego pobawi się z kolegami na podwórku (pozostawienie mu możliwości wyboru formy);

- utrzymywanie przyjaznych kontaktów z dobrymi kolegami z otoczenia (w domu, na powietrzu pod okiem rodziców - rozstrzyganie sporów, niejasności);

- systematyczny kontakt z terapeutą, nauczycielem w szkole.

Bardzo ważna jest rola nauczyciela - wychowawcy. Właśnie od szkoły i nauczyciela zależy w dużym stopniu, czy będą pogłębiały się zaburzenia i wtórnie zwiększały trudności w nauce i zachowaniu, czy też będą się one stopniowo wyrównywały i powodowały zmniejszenie niepowodzeń szkolnych. Dlatego też wskazaniem do pracy z Jakubem dla nauczyciela będzie:

- nagradzać wysiłek i dodatkową pracę, a nie tylko efekty pracy;

- pozostawić Jakubowi wystarczającą ilość czasu na wykonanie poleceń (indywidualizacja czasu pracy), możliwość rozłożenia wykonania pracy także domowej na nieco dłuższy czas;

- stosować krótkie przerwy w pracy po ukończeniu danego zadania (odpoczynek, zmiana formy zajęcia - relaksacyjne);

- stwarzać okazje do przejawiania aktywności, stawiać krótkie jasne polecenia, porządkować otoczenie;

- stwarzać okazje do doświadczania sukcesów, podkreślanie pozytywnych chociaż drobnych osiągnięć w nauce i zachowaniu - ocenianie na miarę jego własnych możliwości;

- podkreślać zaangażowanie, także na forum klasy;

- unikać piętrzenia się stresów, negatywnego etykietowania;

- systematyczne ćwiczenia czytania głośnego z interpretacją treści - rozumienie czytanego tekstu;

- sprawdzanie poziomu umiejętności czytania tylko w obecności nauczyciela, chyba że uległa ona poprawie i Jakub zgadza się na to (ewentualnie czytanie chóralne, w małej grupie i pojedynczo wobec całej klasy);

- ćwiczenia pisania z odwołaniem się do wzorca;

- dbać o stworzenie bezpiecznej i przyjaznej atmosfery w grupie rówieśniczej;

- zapoznanie z sytuacją, wskazaniami do pracy z Jakubem, zainteresowanych bezpośrednio nauczycieli;

- systematyczny kontakt z rodzicami i terapeutą; skierowanie na badania kontrolne w przypadku utrzymujących się trudności po dwóch latach pracy.

Praca korekcyjno - kompensacyjna, jeżeli ma zakończyć się powodzeniem, to wymaga systematycznego kontaktowania się, wspólnych wysiłków terapeuty, rodziców, nauczyciela.

Problem specyficznych trudności w nauce czytania i pisania, jego likwidacja a wcześniej profilaktyka, wymaga wczesnego diagnozowania, zanim zostaną one utrwalone, pogłębione i skomplikowane wtórnymi zaburzeniami.

Uczniowie z dysleksją, potrzebują zindywidualizowania programu nauczania w formie dodatkowych ćwiczeń w zakresie treści programowych opracowywanych na poziomie klasy danego ucznia, czyli ćwiczenia korekcyjno - kompensacyjne, logopedyczne, eliminujące zaburzenia i wspierające rozwój funkcji uczestniczących w czytaniu i pisaniu. Dzieci te potrzebują też zindywidualizowanego systemu wymagań i oceniania; metod nauczania dostosowanych do możliwości uczenia się tych dzieci, odmiennych rozwiązań organizacyjnych. Konieczne mogą być ograniczenia, na przykład rezygnacja z uczenia się języka obcego.

Ważne jest ujednolicenie wymagań i oddziaływań wychowawczych stosowanych w szkole i w domu. Wspólne działania powinny być nastawione na eliminowanie sytuacji stresujących i zapobieganie im; stworzenie atmosfery zaufania i życzliwości; wyzwalanie aktywności i potrzeby współdziałania w usuwaniu własnych kłopotów. Bardzo ważne jest zaspokojenie potrzeby sukcesu poprzez stwarzanie sytuacji dających okazję do zadowolenia, doświadczenia radości z osiągnięć w pracy - stawianie zadań, których wykonanie leży w możliwościach dziecka (lub nieco wyżej) i poprzez wykorzystanie jego zainteresowań.

Teresa Melzer

---