27. Plecy okrągłe (dorsum rotundum)
Jest to nadmierne wygięcie ku tyłowi na odcinku piersiowym tworząc hiperkifozę lędźwiową.
Sylwetkę charakteryzuje: głowa i barki wysunięte ku przodowi, klatka piersiowa spłaszczona, łopatki odstające i rozsunięte, kifoza piersiowa nadmiernie wypuklona.
Na plecy okrągłe składają się dwie przyczyny: biomechaniczna i funkcjonalna. Rozróżniamy plecy okrągłe:
wrodzone: dziedziczne, kifoskoliozy (obecność sklinowaciałego trzonu kręgu piersiowego.
Nabyte; spowodowane krzywicą, gruźlica kręgosłupa, choroba Scheuermanna, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, zmiany pourazowe, kifoza wstydliwych, wada wzroku.
Mięśnie przykurczone: piersiowy większy (pectorialis major), Piersiowy mniejszy (pectorialis minor), zębaty przedni (serratus anterior)
Mięśnie osłabione: prostownik grzbietu:[biodrowo-żebrowy (illiocostalis), najdłuższy (longissimus)], czworoboczny (trapezius), najszerszy grzbietu (lattisimus dorsi), równoległoboczny (rhomboideus).
Zalecenia: krążenie ramion w tył, leżenia, opady tułowia, siady klęczne, ćw elongacyjne, stół lub krzesło dopasowane, trzymanie laseczki na plecach.
Przeciwwskazania: nadmiar skłonów w przód, podpory przydem krążenie ramion w przód ograniczyć skoczność.
28. Plecy wklęsłe (dorsum cancavum)
Jest to nieprawidłowość polegająca na znacznym pogłębieniu lordozy lędźwiowej kręgosłupa.
Sylwetka: uwypuklone pośladki, brzuch nadmiernie wypięty, pogłębienie lordozy lędźwiowej, przodopochylenie miednicy.
Stopień zaawansowania zmian:
lordoza o nadmiernej ruchliwości (dyski międzykręgowe ulegają uszkodzeniom z powodu przeciążenia)
lordoza prawidłowa ruchoma (w siadzie na podwyższeniu ulega wyprostowi, w skłonie w przód przekształca się w kifozę )
lordoza zesztywniała (jest wynikiem przykurczu tylnych wiązadeł i mięśni)
Mięśnie przykurczone: lędźwiowy większy (psoas major), biodrowy (illiacus), czworoboczny lędźwi (quadriceps lumborum), czworogłowy uda (quadriceps femoris), prosty uda (rectus femoris), prostownik grzbietu (erector spinae).
Mięśnie rozciągnięte: prosty brzucha (rectus abdominis), skośny zew (obliquus abdominis externus), skośny wew ( obliquus abdominis internus), pośladkowy wielki (gluteus maximus), pośladkowy średni (gluteus medius), pośladkowy mały (gluteus minimus), dwugłowy uda (biceps femoris), półścięgnisty (semitendinosus), półbłoniasty (semimembranosus), trójgłowy łydki (triceps surae).
Zalecenia: ćw klęczne, pływanie, narciarstwo, elongacja,klęk, pozycja klappa.
Przeciwwskazania: akrobatyka, gimnastyka artystyczna, mostek, kołyska, skoki.
29. Plecy okrągło-wklęsłe (dorsum cancavo-rotundum)
Wada łącząca plecy okrągłe i wklęsłe. Kifoza piersiowa i lordoza lędźwiowa są naprzemiennie uwypuklone.
Sylwetka: głowa wysunięta do przodu, klatka piersiowa spłaszczona, kifoza piersiowa pogłębiona, łopatki odstające, lordoza lędźwiowa pogłębiona, brzuch uwypuklony, przodopochylenie miednicy.
Mięśnie przykurczone: piersiowe większe (pectorialis major), piersiowe mniejsze (pectorialis minor), zębate przednie (serratus anterior), biodrowo-lędźwiowe (iliopsoas), prostownik grzbietu (errector spinae), czworoboczny lędźwi (quadratus lumborum), prosty uda (rectus femoris).
Mięśnie rozciągnięte: prostownik grzbietu odcinka piersiowego (errector spinae), karku, ściągające łopatki: czworoboczny (trapezius), równoległoboczny (rhomboideus), najszerszy grzbietu (latissimus dorsi). Brzucha: prosty brzucha (rectus abdominis), skośny zew (obliquus abdominis externus), skośny wew (obliquus abdominis internus). Pośladkowe: wielki (gluteus maximus), średni (gluteus medius), mały (gluteus minimus). Kulszowo-goleniowe: dwugłowy uda (biceps femoris), półbłoniasty (semimembranosus), półścięgnisty (semitendinosus), trójgłowy łydki (triceps surrae).
Zalecenia: ćw. elongacyjne, leżenie przodem, pozycje Klappa, siad ugięty, podpory tyłem.
Przeciwwskazania: akrobatyka, gimnastyka artystyczna, mostki, skoki, skłony w przód.
30. Plecy płaskie (dorsum planum)
Nieprawidłowość w której występuje spłaszczenie lub brak fizjologicznych wygięć kręgosłupa, przodopochylenie miednicy i skrócenie mięśni zginaczy podudzia.
Sylwetka: głowa lekko wysunięta do przodu, obręcz barkowa ściągnięta do tyłu, łopatki odstające, klatka piersiowa uwypuklona.
Zalecenia: ćw. ogólnorozwojowe, w płaszczyźnie strzałkowej w pozycjach niskich, średnich i wysokich, ćw. oddechowe z użyciem przyboru i ze współćwiczącym.
Przeciwwskazania: elongacje, zwisy, wyciągi, ćw. w siadach.
31. Klatka piersiowa lejkowata, szewska (pectus infundibiliforme, pectus excavatum)
Wada polegająca na różnie zaawansowanym lejkowatym zagłębieniu klatki piersiowej z jednoczesnym jej spłaszczeniem i poszerzeniem. Towarzyszy temu zwiększenie kifozy piersiowej lub boczne skrzywienie kręgosłupa.
Przyczyny: zaburzenia rozwojowe mięśni klatki piersiowej i przepony, ściągające się blizny po procesach zapalnych klatki piersiowej, zaburzenia kostnienia.
Skutki: upośledzenie pojemności oddechowej płuc, wada przepony, niewydolność oddechowo-krążeniowa, zły rozwój organizmu, przemieszczenie narządów klatki piersiowej.
Leczenie: zapobiegawcze- ćw. oddechowe, ogólnorozwojowe, ćw rozciągające kl piersiową. Operacyjne- uniesienie mostka i umocowanie go do klatki piersiowej.
32. Klatka piersiowa kurza (pectus carinatum)
Wrodzone lub nabyte wypuklenie mostka na kształt stępki łodzi lub grzebienia klatki piersiowej ptaków.
Skutki: zwiększony przekrój klatki piersiowej, zniekształcenie mostka i wklęsłość żeber poniżej sutków.
Leczenie: ćw oddechowe, wzmacniające mięśnie posturalne, aparaty uciskowe, leczenie operacyjne.
33. Kolano koślawe (genu valgum)
To zniekształcenie obustronne kończyn dolnych charakteryzujące się przyśrodkowym ułożeniem kolana X. Podudzia oddalone od osi pośrodkowej ciała.
Przyczyny: krzywica w okresie niemowlęctwa, wzrost szybszy kłykci wewnętrznych kości udowej, osłabienie mięśni i wiązadeł, uraz okolicy stawów, porażenie mięśni, choroby stawów, płaskostopie, skrzywienia kręgosłupa.
Zmiany kostne: przerost kłykcia wewnętrznego kości udowej, skrzywienie kości udowej lub piszczelowej, skręcanie na zew podudzi, przerost w stawie kolanowym.
Mięsnie rozciągnięte: półścięgnisty (semitendinosus), półbłoniasty (semimembranosus), krawiecki (seratorius), czworogłowy uda (quadriceps femoris).
Mięśnie przykurczone: dwugłowy uda (biceps femoris), piszczelowy przedni (tibialis anterior), piszczelowy tylni (tibialis posterior), biodrowo-lędźwiowy (ilio psoas).
Zalecenia i przeciwwskazania: odciążenie stawów kolanowych, rzadko przebywać w pozycji stojącej, wyeliminować pozycje rozkroczną, siad płotkarski, siad na piętach, stosujemy obcas Thomasa.
34. Kolano szpotawe (genu varum)
To obustronna wada kończyn dolnych w kształcie litery O. Udo z podudziem tworzą łuk zwrócony wypukłością na zewnątrz.Przyczyny: krzywica, nadwaga ciała, występuje między 1 a 3 rokiem życia.
Mięsnie rozciągnięte: strzałkowy trzeci (peroneus tertius), strzałkowy długi (peroneus longus), strzałkowy krótki (peroneus brevis)
Mięśnie przykurczone: półścięgnisty (semitendinosus), półbłoniasty (semimembranosus).
Podział skolioz ze względu na kąt skrzywienia.
skolioza wyrównana- suma wartości kątowych wygięć wtórnych jest w przybliżeniu równa wartości kątowej wygięcia pierwotnego
skolioza nie wyrównana- wartość kątowa wygięcia pierwotnego znacznie przewyższa sumę wartości kątowych wygięć wtórnych
Mięśnie głębokie poprzeczno-kolcowe z punktu widzenia miomechaniki kręgosłupa zaliczone są do tzw. I układu odniesienia .11 układ odniesienia stanowią długie mięśnie grzbietu, tzn. oddziaływające na elementy
szkieletowe bezpośrednio związane z kręgosłupem, a 111 układ — mięśnie
oddziaływające na kręgosłup i kończyny dolne. Czynność
poszczególnych głębokich mięśni grzbietu najłatwiej rozpatrywać w poszczególnych pasmach: bocznym i przyśrodkowym Pasmo boczne
mięśni głębokich grzbietu utworzone jest przez mięśnie biodrowo--żebrowy i
najdłuższy oraz mięśnie międzypoprzeczne. Mięsień biodrowo-żebrowy działając jednostronnie silnie pochyla kręgosłup w kierunku bocznym. Boczne pochylanie kręgosłupa jest ułatwione przez długie ramię siły mięśnia biodrowo-żebrowego. Do-głowowe przyczepy tego mięśnia znajdują się na kątach żeber i są oddalone o kilka centymetrów od kręgosłupa. Mięsień biodrowo-żebrowy wraz z mięśniem najdłuższym działając obustronnie prostują tułów. Wspólne symetryczne napięcie obu mięśni utrzymuje kręgosłup w ustawieniu pionowym. Mięśnie międzypoprzeczne kurcząc się jedno stronnie pochylają kręgosłup do boku. Obustronny skurcz mięśni
wspomaga stabilizację kręgosłupa w płaszczyźnie czołowej. Mięsień najdłuższy głowy działając jednostronnie prostuje ją i pochyla ku bokowi. Mięsień prostownik grzbietu, a więc biodrowo-żebrowy i najdłuższy współdziałając razem biorą zasadniczy udział w procesie oddychania. Obustronne napięcie mięśni prostuje tułów, zmniejsza tyłowygięcie piersiowe kręgosłupa i ustawia klatkę \piersiową w pozycji wdechu< Pasmo
przyśrodkowe mięśni głębokich grzbietu jest utworzone przez: mięsień kolcowy, mięsień półkolcowy, mięsień wielodzietny, mięśnie skręcające i międzykolcowe. Mięsień kolcowy przy jednostronnym skurczu pochyla kręgosłup do boku, obustronne działanie mięśni kolcowych powoduje prostowanie kręgosłupa. Mięsień kolcowy jest synergistą mięśnia krzyżowo-grzbietowego.</ Mięśnie półkolcowe grzbietu i karku działając jednostronnie pochylają kręgosłup w kierunku bocznym. Obustronne działanie powyższych mięśni powoduje wyprost kręgosłupa i jego stabilizację pionową Mięsień wielodzielny przy skurczu obustronnym prostuje i stabilizuje;
kręgosłup, przy działaniu jednostronnym pochyla kręgosłup; do boku obraca wyższy odcinek w stronę przeciwną. Analogiczne działanie
posiadają mięśnie skręcające, których czynność obrotowa w związku z mniej
stromym przebiegiem wiązek mięśniowych jest wiek sza od działania obrotowego mięśnia wielodzielnego.</ Mięśnie międzykolcowe prostują szyjny i lędźwiowy odcinek kręgosłupa Mięśnie dźwigacze żeber współdziałają w ruchach prostowania kręgosłupa oraz przy bocznych skłonach i w ruchach obrotowych. Mięśnie te nie odgrywają istotnej roli
w procesie oddychania i dlatego są zaliczone do mięśni grzbietu Mięśnie układu poprzeczno-kolcowego, a szczególnie mięsień wielodzielny, mięśnie skręcające, międzykolcowe i dźwigacze żeber, łącząc poszczególne kręgi ze sobą, odgrywają rolę krótkich stabilizatorów kręgosłupa. Działanie tych mięśni nie wywołuje dużego zakresu ruchów, a spełnia raczej działanie „czynnych więzadeł Czynność
wszystkich wyżej omówionych mięśni w utrzymaniu pionowego ustawienia kręgosłupa jest skoordynowana, co upoważnia do określenia ich wspólną nazwą prostownika
grzbietu <I>(m. erector trunci> Najważniejszym
antagonistą mięśnia prostownika grzbietu jest mięsień prosty brzucha, zwany ze względu na swą czynność ,,zginaczem grzbietu" (Poplewski). Prostownik grzbietu i mięsień prosty brzucha działają na przeciwne końce dźwigni dwuramiennej, której punktem podparcia jest jądro miażdżyste i krążek międzykręgowy. Mięsień prosty brzucha i mięśnie z nim współdziałające (mm. skośne brzucha i in.) posiadają długie ramię siły (żebra), natomiast mięsień prostownik grzbietu ma bardzo krótkie ramię siły (kąty żeber, wyrostki poprzeczne i kolczyste). Na korzyść mięśnia prostego brzucha działa ponadto ciężar trzew klatki piersiowej i jamy
brzusznej (ryc. 42W związku z koniecznością zrównoważenia momentów działania mięśnia prostego brzucha mięsień prostownik grzbietu posiada olbrzymią siłę rzędu 350 kg (Bradford i
Spurling).Na krążki międzykręgowe działa więc olbrzymi nacisk osiowy, który w odcinku lędźwiowym może wynosić ok. 400 kg (Tkaczuk). Jest to siła wystarczająca do zgniecenia krążków międzykręgowych. Nadmiernemu obciążeniu i zgnieceniu krążków przeciwdziała tłocznia brzuszna, która podpiera klatkę piersiową od dołu poprzez przeponę, częściowo odciążając kręgosłup, szczególnie w odcinku lędźwiowym
(Tkaczuk Kręgosłup wbudowany jest w ściany dwóch komór zawierających powietrze, płyn i elementy półpłynne, a więc mało lub całkowicie nieściśliwe (klatka piersiowa i jama brzuszna). Układ ten chroni struktury kręgosłupa przed mechanicznym uszkodzeniem, przejmując część obciążenia osiowego (Morris, Lucas, Bresler Wszystkie
mięśnie stabilizujące kręgosłup, a więc mięśnie grzbietu, klatki piersiowej i brzucha, działają na kręgi bezpośrednio lub pośrednio poprzez żebra. Mięśnie te biorą udział w utrzymaniu równowagi poprzecznej (po obydwu stronach kręgosłupa i równowagi osiowej, która polega na wyrównaniu momentów sił działających na żebro ku górze i ku dołowi (ryc. 43).</ 2 badań przekrojów fizjologicznych wynika, że siła mięśni działających na żebra maleje od Thi do Thg i wzrasta od Thij do Thj2- Przekrój fizjologiczny mięśni poprzeczno-kolcowych i mięśnia kolcowego grzbietu w odcinku od Thi do Thj2 nie wykazuje większych wahań.
Przekrój fizjologiczny mięśnia biodrowo-żebrowego oraz przekrój mięśnia
najdłuższego zmniejsza się od Thi do Th, a począwszy od th w dół ponownie wzrasta. Wysokość trzeciego kręgu piersiowego jest punktem przejściowym, w którym stabilizacja kręgosłupa w płaszczyźnie czołowej może być trudniejsza do utrzymania od pozostałych odcinków Podział kręgosłupa na odcinki o różnym układzie mięśniowym tłumaczy się zróżnicowaniem działania mięśni. Mięsień najdłuższy w odcinku górnym wykazuje wzrost siły mięśniowej prawdopodobnie ze względu na konieczność stabilizacji kręgosłupa w odcinku szyjnym w stosunku do tułowia> Wzrost siły wszystkich mięśni grzbietu od trzeciego kręgu piersiowego w dół związany jest z koniecznością zrównoważenia i stabilizacji niżej leżących i coraz bardziej obciążanych kręgów (W. Ramotowski; Marynowski powyższych badań wynika, że najbliższa okolica trzeciego kręgu piersiowego posiada najsłabszy układ mięśniowy i że mogą w niej stosunkowo łatwo powstawać zaburzenia równowagi kręgosłupa\Omówione
powyżej dane miomechaniczne ograniczają się tylko do głębokich mięśni grzbietu i częściowo mięśni brzucha. Mięśnie te bezpośrednio biorą udział w utrzymywaniu równowagi kręgosłupa. Równowaga kręgosłupa pośrednio zależna jest jeszcze od działania wszystkich mięśni tułowia, a nawet kończyn. Są to jednak zagadnienia bardzo złożone, niedostatecznie jeszcze przeanalizowane Przypomnienie w powyższym rozdziale podstawowych wiadomości anatomicznych zawężonych do budowy części szyjnego, piersiowego i lędźwiowego odcinka kręgosłupa ma ułatwić czytelnikowi zrozumienie mechanizmów powstawania bocznych skrzywień
kręgosłupa
KREGI
Miotom nie ulega wtórnemu rozczłonowaniu i w związku z tym powstające z niego włókna mięśniowe łączą dwa sąsiednie kręgi (ryc. 2 c). Zjawisko wtórnego rozczłono-wania sklerotomu posiada więc bardzo istotne znaczenie, gdyż stwarza warunki do pracy mięśni i zapewnia im dynamiczny wpływ na sąsiadujące ze sobą kręgi. Przy pierwotnym rozczłonowaniu sklerotomów obydwa końce mięśnia przyczepiałyby się tylko na jednym kręgu, a jego praca nie mogłaby powodować ruchów poszczególnych kręgów. Z komórek wchodzących w skład bardziej zagęszczonej części sklerotomu wytwarzać się zaczyna krążek międzykręgowy (discus intervertebralis). Krążek ten powstaje początkowo w części grzbietowej, a więc najbardziej oddalonej od aorty, a bliższej cewy rdzeniowej. Struna grzbietowa w obrębie trzonów kręgowych stopniowo zanika. W przestrzeniach oddzielających poszczególne kręgi, a odpowiadających tworzącym się krążkom międzykręgowym, struna grzbietowa pozostaje, ulega jednak znacznym przekształceniom tworząc ostatecznie jądro miażdżyste (nucleus pulposus).
Tkanka sklerotomalna nie tylko tworzy otoczkę wokół cewy rdzeniowej oraz struny grzbietowej, ale wnika wypustkami w głąb miotomu układając się tam w tzw. przegrody międzymięśniowe i przegrody poziome. W okresie wtórnego rozczłonowania sklerotomów tkanka tworząca przegrody również ulega podziałom, dając początek zawiązkom żeber (costae). Każde żebro powstaje z części przegrody poziomej i dolnego odcinka przegrody międzymięśniowej. Żebra zachowują więc układ zgodny z pierwotnym roz-członowaniem sklerotomu i dlatego każde z nich łączy się z dwoma sąsiednimi kręgami. Zaczątki żeber powstają wzdłuż całego kręgosłupa, jednak w okolicy szyjnej, lędźwiowej i krzyżowej oraz ogonowej bardzo wcześnie ulegają one uwstecznieniu i zespalają się całkowicie z poszczególnymi kręgami. Żebra w miarę wzrostu płodu ulrgają stopniowemu wydłużeniu, dążąc do połączenia się z żebrami strony przeciwnej. Wytwarzanie mostka polega najpierw na połączeniu końców wszystkich żeber jednej strony w tzw. listewkę mostkową. W tworzeniu listewki biorą udział tylko żebra mostkowe. Początkowo obie listewki mostkowe, lewa i prawa, oddzielone są szczeliną, która stopniowo zanika i ostatecznie wytwarza się mostek (sternum).
Mezenchymatyczne kręgi zostają powoli przekształcone w twory chrzestne. Ogniska chrzestne pojawiają się w każdym trzonie po obu stronach zanikającej struny grzbietowej oraz jako parzyste ogniska ułożone symetrycznie w bocznych częściach łuków. Proces chrzęstnienia kręgu rozpoczyna się w drugim miesiącu życia płodowego i postępuje stosunkowo szybko, gdyż w czwartym miesiącu chrzęstnieją już obie połowy łuków, zamykając światło kanału kręgowego. W trzecim miesiącu życia płodowego rozpoczyna się następna zmiana struktury kręgów, elementy chrzestne zaczynają się stopniowo przekształcać w elementy kostne. Powstają trzy pierwotne ogniska kostnienia: jedno umiejscowione centralnie w trzonie oraz dwa dalsze ułożone symetrycznie w bocznych masach łuków kręgowych u podstawy wyraźnie już zaznaczonych wyrostków poprzecznych (ryc. 3).
W trzonie kręgowym powstają początkowo jakoby dwa punkty kostnienia (Epstein): jeden w przedniej, a drugi w tylnej części trzonu, oddzielone grubą przegrodą chrzestną.
Kostnienie postępuje jednak zazwyczaj szybko i przegroda chrzestna zanika, a oba punkty kostnienia łączą się w jeden. Są jednak autorzy, którzy uważają, że punktów kostnienia jest więcej, maksymalna ilość tych punktów ma wynosić sześć (Gołub, Bolton, Mamojko).
Pierwsze punkty kostnienia trzonów kręgowych pojawiają się w 9 tygodniu życia płodowego (Epstein) lub 10 (Caffey, Bochenek, Mowszowicz). Kostnienie rozpoczyna się początkowo w odcinku piersiowo-lędźwiowym, a następnie stopniowo obejmuje kręgi leżące dogłowowo i doogonowo.
Kostnienie łuków kręgowych występuje nieco wcześniej i głównie w kręgach odcinka szyjnego, pojawiając się następnie stopniowo w odcinkach niżej leżących.
Proces kostnienia kręgów pozostaje w ścisłym związku z rozwojem i wnikaniem w głąb chrząstki naczyń krwionośnych (Kólliker, Bohmig, Mowszowicz). Tworząca się tkanka kostna nie jest początkowo ściśle ze sobą połączona, lecz tworzy szereg drobnych punktowanych ognisk, które mogły być oceniane przez autorów jako oddzielne punkty kostnienia.
W piątym miesiącu życia płodowego proces kostnienia jest już tak daleko posunięty we wszystkich kręgach, że obejmuje 1/a środkową trzonu. W siódmym miesiącu życia płodowego na górnych i dolnych powierzchniach trzonów komórki chrzestne przybie rają charakterystyczny warstwowy układ, występujący w chrząstkach nasadowych.
U noworodka mimo daleko posuniętego skostnienia kręgu wyróżnia się jednak wyraźnie trzy oddzielne punkty, rozgraniczone warstwą chrząstki. W końcu pierwszego roku życia punkty kostnienia obu łuków łączą się ze sobą u nasady wyrostka kolczy-stego. Kanał kręgowy zostaje więc zamknięty od strony grzbietowej płaszczem kostnym. Pomiędzy trzonem kręgowym a łukiem pozostają jednak przegrody chrzestne zwane synchondrozami neurocentralnymi (ryc. 4).
Proces kostnienia synchondroz neurocentralnych rozpoczyna się w odcinku szyjnym kręgosłupa dopiero w trzecim roku życia i stopniowo obejmuje kręgi leżące bardziej obwodowo. Kostne połączenie w jedną całość trzonów i łuków w lędźwiowym odcinku kręgosłupa występuje dopiero w szóstym lub siódmym roku życia.Wyrostki poprzeczne oraz wyrostek kolczysty mimo skostnienia ich części nasado-wych są aż do okresu pokwitania w dużej mierze zbudowane z chrząstki. W okresie pokwitania pojawiają się dopiero wtórne punkty kostnienia, umiejscowione w wierzchołkowej części wyrostków kolczystego i poprzecznego oraz na górnych i dolnych krawędziach wszystkich trzonów — apophysis (Zawidzka). Te dwa ostatnie trzonowe punkty kostnienia, oglądane z góry, przybierają kształt półpierścieni, obejmujących od przodu i boków górne i dolne krawędzie trzonów. Punkty te nie odgrywają roli we wzroście trzonów kręgowych, a znaczenie ich nie jest dotychczas ostatecznie wyjaśnione. Prawdopodobnie tworzą one przyczepy d!a więzadła podłużnego przedniego, więzadeł między-kręgowych i włókien Sharpeya (Bick, Epstein). Omawiane punkty kostnienia łączą się z pozostałą masą kostną trzonu kręgowego dopiero w wieku 17—22 lat. Punkty kostnienia wyrostków kolczystego i poprzecznych również dosyć długo zachowują swą odrębność i łączą się z całością łuku w okresie od 16 do 20 lat.
Odmienny przebieg kostnienia wykazują krąg szczytowy i krąg obrotowy. W kręgu szczytowym wprawdzie wyróżnia się trzy punkty kostnienia, ale czas ich łączenia się ze sobą oraz umiejscowienie są inne niż w pozostałych kręgach. Krąg obrotowy posiada aż pięć punktów kostnienia. Kręgi te mają budowę anatomiczną tak dalece różną, od pozostałych kręgów, że ich odmienny proces kostnienia jest zupełnie zrozumiały. Kręgi odcinka lędźwiowego wykazują również nieco odmienny przebieg kostnienia, gdyż powstają w nich dodatkowe punkty przy dolnych i rzadziej przy górnych wyrostkach stawowych, które są odpowiednikami punktów kostnienia żeber.
Kość krzyżowa w okresie życia płodowego składa się z oddzielnych zupełnie kręgów. W każdym z tych kręgów powstają po trzy punkty kostnienia z tym, że uwidaczniają się one znacznie później niż w kręgach wyższych odcinków. Trzy pierwsze kręgi krzyżowe wykazują u płodów 6-, 8-miesięcznych jeszcze po dwa symetryczne punkty, ułożone bocznie od punktów kostnienia łuków. Punkty te odpowiadają szczątkowym zawiązkom żeber, a tworzą boczne części kości krzyżowej. Te punkty kostnienia łączą się ostatecznie z resztą kręgu między drugim a piątym rokiem życia (ryc. 6). W kręgach tworzących kość krzyżową występuje w okresie nieco późniejszym jeszcze szereg innych dodatkowych punktów kostnienia, których omawianie zostanie tu pominięte.
W dzieciństwie kość krzyżowa tylko pozornie tworzy jednolitą całość. Poszczególne kręgi są połączone ze sobą chrząstkami międzykręgowymi. Zrastanie kręgów krzyżowych rozpoczyna się w wieku dojrzewania, poczynając od obwodu i kończy dopiero około 25 roku życia.Każdy krąg kości guzicznej posiada tylko jeden punkt kostnienia. Kostnienie rozpoczyna się od kręgu dogłowowego, w drugim do czwartego roku życia i posuwa ku obwodowi. Zakończenie kostnienia kości ogonowej obserwowane jest dopiero około 20 roku życia.
Charakterystyka plaszczyznowa
Kręgosłup w płaszczyźnie horyzontalnej u czworonożnych ssaków, a czołowej u człowieka, stanowi linię prostą. Istotne różnice kształtu występują w płaszczyźnie strzałkowej. U czworonogów kręgosłup ustawiony jest długą osią prawie równolegle do podłoża i zawieszony na czterech kończynach (ryc. 9). Kręgosłup czworonoga jest więc belką, która łączy poszczególne części ciała, a równocześnie stanowi element dźwigający podwieszone do niej narządy wewnętrzne klatki piersiowej i jamy brzusznej. Środek cięż kości ciała zwierzęcia znajduje się nad długą i szeroką czworoboczną podstawą, utworzoną przez cztery kończyny. Kończyny większości ssaków są ustawione w zgięciu w dużych stawach, co zapewnia możliwość tłumienia i niedopuszczania do przeniesienia na kręgosłup wszelkich wstrząsów związanych z chodem, a szczególnie biegiem i skokami. Zdolność wytłumiania wstrząsów posiada również kręgosłup, który jest belką sprężystą wygiętą w płaszczyźnie strzałkowej łukowato ku grzbietowi. Wolne końce belki kręgosłupowej (odcinek szyjny i ogonowy) wykraczają daleko poza podpory utworzone przez kończyny, przyczyniając się do zwiększenia sprężystości kręgosłupa. Lekko zgięte kończyny i sprężysty kręgosłup zapewniają centralnemu układowi nerwowemu zwierzęcia dostateczną ochronę przeciwwstrząsową. Ciekawą konstrukcję architektoniczną stanowią wyrostki kolczyste, które u niektórych czworonożnych ssaków są szczególnie długie w odcinku szyjno-piersiowym oraz w odcinku krzyżowym. Długie wyrostki kolczyste tworzą tzw. kłęby karkowy i krzyżowy (torus nuchalis et torus sacralis — Poplewski). Krzywizny strzałkowe kręgosłupa człowieka: przodowygięcie w odcinku szyjnym (lordosis cewicalis), tyłowygięcie w odcinku piersiowym (kyphosis thoracalis), przodowygięcie lędźwiowe (lordosis lumbalis) i tyłowygięcie krzyżowe (kyphosis sacralis). Znaczenie krzywizn strzałkowych dla utrzymania postawy pionowej uwidacznia się szczególnie po przeanalizowaniu postawy nagle spionizowanego czworonożnego ssaka. Postawę spionizowanego czworonoga zgodnie z prawami fizyki cechuje rzutowanie środka ciężkości ciała na podstawę utworzoną przez kończyny tylne, spełniające w tym ustawieniu rolę podporowych kończyn dolnych. Podstawa posiada bardzo małą powierzchnię, a w związku z tym cały układ znajduje się w stanie równowagi chwiejnej
Podsumowanie
Kręgosłup stanowi wieloodcinkowy słup kostny powiązany elementami chrzęst-
no-więzadłowymi, wsparty na podstawie utworzonej przez kość krzyżową. W związku
z fizjologicznymi krzywiznami przednio-tylnymi wzrasta wytrzymałość kręgosłupa na
obciążanie, a równocześnie zwiększa się jego sprężystość i zdolność wytłumiania
wstrząsów.
Ruch pomiędzy poszczególnymi kręgami odbywa się w tkankach międzykręgo-
wych oraz w obrębie krążka międzykręgowego. Zakres ruchów jest wprost proporcjo
nalny do kwadratu wysokości krążka i odwrotnie proporcjonalny do kwadratu po
przecznego przekroju trzonu. Zakres i kierunek ruchów w stawach międzykręgowych
zależny jest również od płaszczyzny stawów międzykręgowych.
W szyjnym i lędźwiowym odcinku kręgosłupa na zwiększenie zakresu ruchów
wpływa przodowygięcie w płaszczyźnie strzałkowej.
Wysokość krążków międzykręgowych zależy od stopnia zawartości wody w ją
drze miażdżystym. Jądro miażdżyste przy bocznych wychyleniach kręgosłupa prze
mieszcza się w wypukłą stronę skrzywienia.
Zakres ruchów kręgosłupa ograniczony jest przez opory więzadeł. Ruchy zgina
nia ograniczają: więzadła żółte, między- i nadkolcowe, więzadła międzypoprzeczne oraz
tylna część pierścienia włóknistego. Ruchy prostowania ograniczają: więzadło podłużne
przednie, przednia część pierścienia włóknistego oraz opory zaryglowanych wyrostków
stawowych lub zaryglowanych łuków i wyrostków kolczystych.
Ruchy boczne ograniczają: boczne części pierścieni włóknistych, boczne części więzadeł podłużnych przednich i tylnych, więzadła żółte (po stronie wypukłej), torebki stawowe, więzadła międzypoprzeczne (po stronie wypukłej), a w odcinku piersiowym żebra.
Ruchy obrotowe ogranicza pierścień włóknisty i opory napiętych torebek stawowych.
Osiową równowagę kręgosłupa utrzymuje napięcie aparatu więzadłowo-torebko-
wego oraz działanie mięśni. Zasadnicze znaczenie w utrzymaniu równowagi kręgosłupa
odgrywają mięśnie tułowia, a szczególnie głębokie mięśnie grzbietu.
Głębokie mięśnie grzbietu dzielą się na dwa zasadnicze pasma: boczne i przy-
środkowe. Pasmo boczne tworzą mięśnie międzypoprzeczne i mięsień prostownik
grzbietu. Pasmo przyśrodkowe tworzą mięśnie: kolcowy, poprzeczno-kolcowe oraz
dźwigacze żeber. Głębokie mięśnie grzbietu ze względów miomechanicznych są wyod
rębnione jako tzw. I układ odniesienia (Wejsflog).
Długie, głębokie mięśnie grzbietu utrzymują równowagę kręgosłupa w płaszczyź
nie czołowej, a przy działaniu jednostronnym powodują jego boczne wychylenia. Krót
kie głębokie mięśnie grzbietu w zasadniczej swej masie są stabilizatorami kręgosłupa,
a główne ich działanie ruchowe polega na obracaniu poszczególnych kręgów lub od
cinków kilkukręgowych.
Równowagę kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej utrzymuje współdziałanie głębokich mięśni grzbietu z mięśniami brzucha — głównie z mięśniami prostymi brzucha.
9. Głębokie mięśnie grzbietu wykazują najmniejszą masę na wysokości 3 kręgu
piersiowego — Th3. Najbliższa okolica tego kręgu może być szczególnie predyspono
wana do występowania zaburzeń równowagi kręgosłupa.
9