Rozdiał XVI
PROBLEMY GLOBALNE LUDZKOŚCI
Można stwierdzić że problemy globalne zostały dostrzeżone od strony skali,komplikacji,wzajemnych powiązań i zagrożeń.Wyzwania i problemy współczesnego świata:1.)Grożba zniszczenia ludzkości w wypadku wojny jądrowej-jest to problem wojny czy pokoju.2.)Ochrona środowiska naturalnego człowieka, inaczej nazywana problemem ekologicznym.3.)Szybki przyrost ludności w skali globu ziemskiego,inaczej problem demograficzny ludzkości.4.)Problem wyżywienia ludzkości, inaczej-prolem zwalczania głodu.5.)Zagrożenia narkomanią, AIDS i innymi grożnymi chorobami.6.)Narastanie rozpiętości pomiędzy krajami szybko rozwijającymi się ekonomicznie a krajami słabo rozwiniętymi.7.)Narastanie zjawiska wyczerpywania się zasobów surowcowych.8.)Terroryzm międzyn. I wewnętrzne zagrożenie bezp.Wymienia się inne zagrożenia, jak np.:wzrost przestępczości młodego pokolenia,wielkie zadłużenie zagraniczne wielu państw.
1.)Problem wojny, pokoju i zbrojeń:Nie jest rzeczą przypadku że na pierwszym miejscu stoi zadanie zapewnienia światu i poszczególnym jego częściom pokoju, wyeliminowania wojen z życia narodów i grożby zniszczenia życia na ziemi.Ten problem pojawił się z całą ostrością po Hiroszimie i Nagasaki, gdy grożba zniszczeń związanych z użyciem broni nuklearnej stała się monstrualna.Jest to bardzo szeroki problem i składają się nań takie sprawy jak:-zbudowanie globalnego,wzajemnego bezpieczeństwa państw i odejście od klasycznego podejścia-poszukiwanie bezpieczeństwa pojedyńczego państwa;-likwidacja broni jądrowej, zakaz jej produkcji, doświadczeń z tą bronią, zakaz jej rozprzestrzeniania;-zakaz, użycia i posiadania broni chemicznej;-dążność do radykalnego zmniejszenia broni konwencjonalnej, redukcja wydatków wojskowych,wycofanie wojsk stacjonujących na obcych terytoriach;-dążność do rozwiązywania konfliktów tylko w sposób pokojowy, metodami politycznymi;-wyeliminowanie wojny, siły i grożby użycia siły ze sfery stosunków międzynarodowych;-szerszą niż dotychczas działalność na rzecz przygotowania społeczeństwa do życia w pokoju, wzajemnej tolerancji, pokojowego współżycia i współpracy.
2.)Problemy Środowiska Naturalnego:Związek między człowiekiem a przyrodą podlega nieustannym zmianom.Kierunek tych zmian budzi od wielu lat obawy.Nieprzemyślana działalność człowieka wpływa niszcząco na przyrodę, na otaczające środowisko naturalne.Stan zieleni w dorzeczu Amazonki wpływa na klimat w innych regionach kuli ziemskiej.Okazało się że trzeba brać pod uwagę całą biosferę, na którą składają się:powietrze,roślinność,świat zwierzęcy,świat gleby,zasoby wodne itp., biosfera stanowi pewną całość i wpływa na życie ludzi, tak samo jak działalność ludzka ma wpływ na biosferę.Konieczność ujmowania całościowego wynika stąd,że biosfera stanowi system wzajemnie na siebie wpływających elementów:ruch mas atmosferycznych,opady lodowce,zmiany temp. Lądów i oceanów,roślinność,obieg tlenu w przyrodzie ożywionej itp.Uświadamianie zagrożeń dokonuje się nie tylko przez przyjmowanie do wiadomości wyników badań uczonych i ich ostrzeżeń,ile przez występujące grożne zjawiska, takie jak:wieloletnie posuchy w różnych częściach Afryki,pasie przybrzeżnym morza śródziemnego,na wielkim stepie brazylijskim itp.Szybki rozwój przemysłu chemicznego,energetyki jądrowej i innych przemysłów stworzyły problem pozbywania się,niszczenia czy też składowania odpadów przemysłowych,w tym toksycznych.Wielkie kłopoty narastają ze składowaniem śmieci produkowanych w aglomeracjach miejskich.Jednym ze środków jest stałe zaostrzanie przepisów w sprawie ochrony środowiska naturalnego,przeciwdziałanie eksportowi odpadów chemicznych na terytorium innych państw.Państwa bogate chętnie pozbywają się odpadów na terytorium państw biednych.Nosi to nazwę brudnego interesu.Utylizacja odpadów staje się coraz droższa.Alarmujące są dane o szybszym tempie zużycia drewna do róznych celów niż tempo odtwarzania lasów.Ocenia się że drzewo iglaste musi rosnąć 50-60 lat,a liściaste do 150 lat,zanim może być używane do celów przemysłowych.Zmniejszanie liczby lasów to nie tylko ubytek masy drzewnej,ale negatywny wpływ na stan wilgoci w glebie,na klimat,na kurczenie się miejsc rekreacji,na wszystko to,co w lesie i z lasu żyje.W ostatnich latach pojawił się nowy problem tzw.dziury ozonowej.Chodzi o zmniejszanie się warstwy ozonowej w górnej warstwie atmosfery.Sputniki pokazały że nad Antarktydą zmniejsza się koncentracja ozonu,ulega rozszerzaniu zjawisko zwane dziurą ozonową.Ozon pochłania część słonecznej radiacji,stanowi tarczę ochronną nad ziemią przed promieniami ultrafioletowymi,zabójczymi dla wszystkiego co żywe.Ta tarcza znajduje się na wysokości 20-25 km nad ziemią.Niszczy ją gaz freon(węglowodór fluochlorowy) powszechnie stosowany w wielu dziedzinach produkcji.Unosząc się w powietrze rozkłada ozon.Złożone są też przyczyny narastania tzw. Efektu cieplarnianego,przyczyniającego się do wzrostu temperatury skorupy ziemskiej.Wiąże się z nim topnienie lodów na biegunach,powstawanie nowych pustyń,posuch i innych zmian klimatycznych(zakłócenie cykli pogody).Sprawy te od niedawna są przedmiotem intensywnych badań naukowych w skali międzynarodowej.Aby chronić środowisko rozwija się nowe technologie.Szybki rozwój notuje biotechnologia.W jej ramach rozwija się inżynieria genetyczna.Już dziś stosuje ona rozkładanie plam ropy naftowej przy różnych katastrofach związanych z ropą naftową.Biotechnologia ma pomóc zwiększać produkcję żywności przy mniejszych nakładach i lepszej ochronie środowiska.Stwierdza się że będzie ona metodą produkcji w przyszłości.Ma ona służyć człowiekowi,lepszej ochronie jego zdrowia.Ekologia służyć ma człowiekowi również od innej strony.Ma trzymać jego rękę by chronić go przed nim samym.
3.)Problemy Ludnościowe(Demograficzne):Tempo przyrostu ludności w każdym kraju powoduje wielorakie konsekwencje,zarówno wtedy gdy jest niskie,jak i wtedy gdy jest wysokie.Problemami demograficznymi zajmują się światowe kongresy ludnościowe(Bukareszt,Meksyk,Kair).W przeszłości problem ten był także przedmiotem rozważań, np.:Malthusa,który głosił że występuje stała tendencja do nadmiernego przyrostu ludności wyprzedzającego przyrost żywności.Ludność globu wzrasta rocznie o 70-75mln. Osób.Poszukuje się humanitarnych metod regulowania tempa przyrostu naturalnego.Nie ulega wątpliwości że jest to problem globalny.Istnieje zrozumienie że należy go rozpatrywać konkretnie w każdym kraju w zależności od skali produkcji żywności,jej dystrybucji,stanu medycyny i oświaty sanitarnej,poziomu kulturalnego ludzi, ich wierzeń religijnych itp.Trzeba też wspomnieć że dla niemałej liczby państw problem przyrostu ludności nie istnieje,gdyż notują zmniejszenie liczby mieszkańców.Największe tempo przyrostu ludności notują kraje najbiedniejsze w Afryce,Ameryce Łacińskiej i Azji.Już dziś w tych trzech regionach żyje 4/5 ludzkości i udział ten rośnie.Tak więc problemy demograficzne są złożone,żywo dyskutowane i bardzo trudne do rozwiązania,chociaż będzie to niezbędne.Stały wzrost ludności na kuli ziemskiej z możliwością jej podwojenia około połowy XXI wieku stawia przed nami szereg pytań:Czy i jak ludzkość zapewni wszystkim dostateczną ilość wyżywienia,zlikwiduje głód,zapewni wykształcenie,ochronę zdrowia i miejsca pracy.Dotyczy to głównie Afryki,Azji i Ameryki Łacińskiej.
4.)Problemy Wyżywienia Ludności:Od najdawniejszych czasów sprawy wyżywienia ludzi budziły troskę,szczególnie wtedy gdy umierały i umierają z głodu.Dla różnych regionów klimatyczno-geograficznych i rodzajów wykonywanej pracy opracowywane są normy kaloryczne wyżywienia.Proponowane są różne programy walki z głodem i niedożywieniem.Szuka się sposobów podniesienia wydajności z hektara,zagospodarowania w sposób racjonalny wyprodukowanej żywności(magayznowanie), właściwego transportu,pomocy żywnościowej itp. Różne instytucje państwowe stwierdzają, że w skali światowej produkuje się wystarczającą ilość żywności.Problem występuje z podziałem i nierównomiernym występowaniem urodzajności ziemi.Powstaje więc pytanie:co powoduje, że w jednych krajach są nadwyżki żywności,niszczenie jej,ograniczanie powierzchni zasiewów z płaceniem premii za nieuprawianie określonego areału,w drugich zaś występuje ich brak.Czy powodują je czynniki społeczno-polityczne czy biologiczno-agrotechniczne.Należy pamiętać że powierzchnia ziemi nadającej się pod uprawę jest ograniczona i rozmieszczona na kuli ziemskiej nierównomiernie.Dązy się do podniesienia urodzajności ziemi drogą wprowadzania agrotechniki nowoczesnej,inwestycji.W krajach najwyżej rozwiniętych 1 rolnik żywi około 50 osób,gdy w krajach najsłabiej rozwiniętych 2-3 osoby.By zwalczać dysproporcje w urodzajach w poszczególnych latach proponowane są zakupy zbóż w celu tworzenia światowych zapasów z nadwyżek w latach urodzaju.Wymaga to jednak dobrej współpracy międzynarodowej i znacznych nakładów finansowych.
5.)Problem Surowców i Energgii:Beztroskie korzystanie z różnych surowców i energii powoli zmierza ku końcowi.Zasoby nieodtwarzalne są na kuli ziemskiej nieodwracalne.Sprawa gospodarowania surowcami,ich oszczędzania rysuje się coraz ostrzej.Wiele kłopotów powodują ruchy cen surowców i energii,gdyż interesy eksporterów i importerów są rozbieżne,ma miejsce często spekulacja,sztuczne obniżanie popytu lub podaży.Kraje bronią się szukając technologii energooszcz.,zastępowania surowców naturalnych zamiennikami pochodzenia chemicznego.Sprawy surowców i cen energii są szczególnie ważne dla krajów bez własnych zasobów w tej dziedzinie.Wymagają one również współpracy międzynarodowej.
6.)Zagrożenia dla zdrowia ludzkiego:Jest wiele zagrożeń dla zdrowia i życia ludzkiego.Chodzi jednak o te najgrożniejsze,trudne do opanowania mimo postępów medycyny.Nazywane są one chorobami cywilizacyjnymi.Na pierwszym miejscu wymienia się choroby układu krążęenia,stanowiące około połowy zgonów.Na drugim miejscu wymienia się choroby nowotworowe które powodują około 20% zgonów.Do chorób zalicza się narkomanię,AIDS i chorobę Alzheimera.Ta ostatnia zbiera obfite żniwo w USA,a w końcu lat 80-tych rocznie powoduje ona 100 tyś. Zgonów.U podstaw chorób cywilizacyjnych leży wiele przyczyn np.:palenie tytoniu,nieprawidłowe żywienie,rozwój motoryzacji,tempo życia ograniczające wysiłek fizyczny itp.Aby zmniejszyć śmiertelność ludzi i poprawić stan zdrowia zaleca się radykalne zmniejszenie palenia tytoniu,walkę z alkocholizmem,podniesienie stanu sanitarnego warunków życia ludzi,bardziej racjonalne odżywianie,polepszenie warunków bezp. i higieny pracy,podniesienie kultury wypoczynku i kultury zdrowotnej,podniesienie opieki medycznej nad całą populacją.
Uwagi Końcowe:Z przedstawionych wyżej problemów wynikają różnorodne zadania,które może rozwiązać społeczność międzyn.,pod warunkiem koordynacji wysiłków,nakładów i działania.Nie pomogą najpiękniejsze deklaracje o humanizmie,prawach człowieka,o wolności i demokracji jeśli nie będą im towarzyszyć czyny w postaci pomocy ludziom w biedzie i potrzebie niezależnie od tego gdzie się znajdują.Rozwój nacjonalizmu,terroryzmu i przestępczości międzyn. Stwarzają nowe zagrożenia i problemy.
Rozdział XVII
REGIONALIZM W STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH
1Pojęcie i istota regionalizmu
Regionalizm w stosunkach międzynarodowych związany jest bezpośrednio z aktywnością ich uczestników. Wynika on ze szczególnego rodzaju współzależności międzynarodowych związanych z: położeniem geograficznym, systemem politycznym, rozwojem gospodarczym oraz historią, kulturą, językiem i religią. Głównymi podmiotami regionalizmu są państwa. Jednak coraz częściej w kreowaniu regionalizmu udział biorą organizacje międzynarodowe, które mocą swych statutów 9 umów założycielskich) uzyskują status ponadnarodowy. Według E. Haliżaka „regionalizm można określić jako wszelkiego rodzaju formy współpracy międzynarodowej w postaci różnego rodzaju sojuszów i związków integracyjnych państw położonych blisko geograficznie”.
Regionalizm można też definiować jako współdziałanie państw w ramach określonego terytorium, związanych wspólnotą interesów.
Regionalizm kształtowany przez podmioty stosunków międzynarodowych wyraża się w:
-dążeniu i rozszerzaniu wzajemnej współpracy
-zaspokajaniu potrzeb i interesów poprzez udział w regionalnym współdziałaniu
-wykształceniu się świadomości regionalnej i wspólnoty regionalnej
W procesie rozwoju regionalizmu dominują 3 rodzaje oddziaływań: polityczne, ekonomiczne i militarne.
Z problematyką regionalizmu związane jest pojecie regionalizacji, które dotyczy wyodrębnienia się regionów na podstawie określonych kryteriów (np. kryterium geograficzne, systemowe, integracji i wspólnego interesu regionalnego) oraz polityki regionalnej państw danego ugrupowania. Regionalizacja sprowadza się do:
-eliminowania barier utrudniających współpracę w regionie
-kreacji podstaw prawnych dla wzajemnych akcji i interakcji
-przyjmowania umów o charakterze regionalnym
-tworzenia organizacji międzynarodowych charakterze regionalnym
Państwa dążą do regionalizacji przez co także do integracji regionalnej. Angażowanie się tych państw we współpracę regionalną zapewnia im wiele korzyści takich jak zwiększenie bezpieczeństwa oraz łatwiejsze rozwiązywanie sprzeczności. Cele te można osiągnąć za pomocą; tworzenia sojuszów, wspólnot bezpieczeństwa zbiorowego, zawierania układów i porozumień oraz rozwijania integracji politycznej, gospodarczej i wojskowej.
Teoria integracji regionalnej skupia się wokół 3 szkół; federalistycznej, klasycznego funkcjonalizmu i ww. teorii neofunkcjonalistycznej.
2.Regionalizm w statutach organizacji międzynarodowych
Pierwszym statutem organizacji międzynarodowej, w której znalazł się zapis dotyczący regionalizmu był Pakt Ligi Narodów. W art. 21 paktu akceptuje się regionalizm jako instrument zapewnienia pokoju na świecie. Zgromadzenie ligi przyjęło tzw. protokół genewski, który zezwalał na tworzenie struktur regionalnych w dziedzinie bezpieczeństwa międzynarodowego. Nie został on jednak ratyfikowany przez państwa członkowskie. w tej sytuacji podjęto szereg działań na rzecz utworzenia regionalnych struktur bezpieczeństwa, takich jak:
-traktat Oceanu spokojnego zawarty w 1921 r przez USA, Japonię, Wielką Brytanię i Francję
-układ z Locarno (1925), który potwierdzał terytorialne status quo w Europie Zach.
-pakt Małej Ententy (1933) potwierdzający status quo w basenie naddunajskim
-pakt bałkański (19340 obejmuje państwa półwyspu
-pakt orientalny (1937) zawarty przez Afganistan, Irak, Iran i turcję w celu zapewnienia pokoju i bezpieczeństwa na Bliskim Wschodzie.
- pakt Ententy Bałtyckiej z 1934 roku
Kwestia regionalizmu w Karcie Narodów Zjednoczonych (ONZ) zawarta jest w art. 52-54 oraz pośrednio w art. 33,51,68,107. W rozumieniu art..52-54 Karty Narodów Zjednoczonych organizacjami międzynarodowymi są m.in.:
~ Liga Państw arabskich
~ Organizacja Państw Amerykańskich
~ Organizacja Jedności Afrykańskiej
~ Organizacja Bezpieczeństwa i współpracy w Europie
3.Organizacje regionalne poza systemem ONZ oraz regionalna współpraca państw rozwijających się
Poza systemem ONZ funkcjonuje wiele organizacji regionalnych. Dzielić je można według
położenia geograficznego, ale także zgodnie z ich celami i zadaniami. Przykładami mogą być:
-Organizacja Państw Amerykańskich
-Liga Państw Arabskich
-Organizacja Jedności Afrykańskiej
-Unia Europejska
-Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu
-Pakt Amazoński
-Pakt Indyjski
-Wspólnota Afryki Wschodniej
-Rada Nordycka
-Unia Zachodnioeuropejska
4.Funkcje regionalizmu w stosunkach międzynarodowych
Można mówić o 4 podstawowych funkcjach regionalizmu:
-funkcja integrująca: głównym problemem jest tutaj stopień zaspokajania potrzeb i interesów uczestników systemu regionalnego, który w rezultacie prowadzi do procesów integrujących.
-funkcja porządkująca: przejawienie się tej funkcji regionalizmu jest konsekwencją rozwoju i funkcjonowania norm i struktur działania. Na obecnym etapie rozwoju funkcja porządkująca polega na regulacji, utrzymaniu równowagi, zapewnieniu tożsamości w czasie i przestrzeni oraz w ciągłości i efektywności działania.
-funkcja przymuszająca: jest ona związana z funkcją porządkującą i polega na zmuszaniu państw - uczestników do określonych zachowań indywidualnych i zbiorowych. Przymusza się kontrolą, perswazją, identyfikacją, izolacją i dystrybucją. Funkcja przymuszania kłuci się z suwerennością państw. Wywołuje to konflikty i napięcia w systemach regionalnych, zwalnia dynamikę ich rozwoju i może prowadzić do ich rozpadu.
- funkcja dynamizująca uczestników systemu regionalnego: polega na podejmowaniu przez nich działań adaptacyjnych wobec bodźców płynących z systemu regionalnego. Funkcja ta zapewnia, że system regionalny występuje jako uczestnik stosunków międzynarodowych.