Opis i analiza przypadku dziecka agresywnego
Identyfikacja problemu
We wrześniu 2002r. zostałam wychowawczynią grupy 3- latków. Powierzona funkcja obligowała mnie do rozwiązywania różnych problemów moich wychowanków.
Ola do naszej grupy zaczęła uczęszczać od stycznia 2003r. i już od samego początku zaczęły się z nią problemy. Zachowywała się impulsywnie, często podnosiła głos, krzyczała na dzieci i popychała.
Na dodatek dosyć często moczyła się podczas leżakowania, co w dużej mierze przyczyniło się do problemów z Olą podczas odpoczynku.
Jest bardzo napięta emocjonalnie, z dużym niepokojem ruchowym i częstą zmianą pozycji ciała, trudnościami w koncentracji uwagi.
Miała duże trudności w podporządkowaniu się obowiązującym w grupie normom i zasadom oraz ustalonemu wspólnie z grupą „Kodeksu zachowania”.
Jej zachowanie jest często tak skrajne i niebezpieczne dla niej samej i dla innych, że nie można było nie zwrócić na niego uwagi i nie starać się pomóc dziewczynce.
Geneza i dynamika zjawiska
Olę poznałam już w 3- latkach, kiedy to zostałam jej wychowawczynią. Już od samego początku dała się poznać jako dziecko ruchliwe i agresywne w stosunku do rówieśników.
Na początku myślałam, że to przejściowe z racji przyjścia do przedszkola, że to pewnego rodzaju obrona, ale szybko zmieniłam zdanie. Ilość przypadków agresji wobec kolegów zaczęła się powiększać. Ma to najczęściej miejsce podczas zajęć indywidualnych lub zabaw swobodnych, w łazience, które to polegają na ciągłym kopaniu, szarpaniu, szczypaniu, biciu itp.
Odpowiada ona agresją na każdą najmniejszą, przypadkową czy też zamierzoną agresję innego dziecka. Każdy konflikt rozwiązywany jest przez nią siłą.
Tak było i w drugim roku pobytu Oli w przedszkolu. Miała coraz mniej koleżanek, aby się z nią bawiły musiała je „ przekupować” łakociami.
Obecnie Ola uczęszcza do grupy 5- latków. I choć większość z nich odznacza się wzmożoną ekspansywnością ruchową Ola „ biła” wszystkich na głowę. Dało się to również zauważyć podczas posiłków ( kręciła się, przelewała zupę do talerzy innych ze swojego).
Ciągłe popychanki, przezywanie, plucie czy pokazywanie języka to najczęstsze sposoby komunikowania się z rówieśnikami.
Nigdy nie przyznawała się do winy zawsze winny był ktoś inny- ona nie . Mam wrażenie, że agresja jest niekiedy ukierunkowana również i wobec samej sobie. Ola reaguje gwałtownie, nie daje sobie rady ze swoimi emocjami. Swoje napięcia emocjonalne rozładowuje płaczem, krzykiem, doprowadzając często do stanów histerycznych.
Wydaje mi się, że podłożem takich zachowań jest niedojrzałość emocjonalna dziecka. Bardzo często chce być akceptowana, pragnie być przywódcą grupy i zawsze być na pierwszym miejscu. Żadne inne miejsce dla niej się nie liczy, czy to w parze czy w rywalizacjach grupowych.
Pod względem dydaktycznym natomiast Ola nie budzi zastrzeżeń, ma bogaty zasób słów i jest sprawna grafomotorycznie, chodź pracę wykonuje szybko i niestarannie.
Żeby poznać choć trochę przyczyny agresywnego zachowania Oli przeprowadziłam rozmowę z mamą dziewczynki.
Ola jest jedynaczką. Pochodzi z rodziny pełnej normalnie funkcjonującej. Zarówno ojciec jak i matka posiadają wyższe wykształcenie. Warunki socjalno- bytowe dziecka są bardzo dobre. Mieszkanie jest duże, przestronne i dobrze wyposażone w niezbędne urządzenia. Ola ma swój pokój urządzony w rzeczy, które są niezbędne do normalnego i prawidłowego rozwoju dziecka. Posiada dużo zabawek, gier, układanek, przyborów do rysowania, książek, ale niestety rodzice nie mogą jej poświęcać wiele czasu, gdyż oprócz tego, że mama pracuje to na dodatek jeszcze studiuje zaocznie. I jak to sama ujęła praca i studia pochłaniają jej tak wiele czasu, że nie starcza go dla Oli tyle ile ona potrzebuje.
A z zachowania dziecka wynika, że potrzebuje go bardzo dużo.
Starałam się okazywać sympatię do Oli wykazać jej osiągnięcia i bardzo często zastanawiałam się nad przyczyną jej zachowań. Jednocześnie oferowałam swoją pomoc i zasugerowałam, jak ważne jest przestrzeganie przez rodziców wspólnych metod postępowania z dzieckiem, oraz konsultacje z poradnią psychologiczno- pedagogiczną, a nade wszystko częsty kontakt z dzieckiem.
Matka sama przyznała, że Ola pomimo częstych z nią rozmów nie chce jej słuchać i nie daje sobie z nią rady.
Obydwoje rodzice stosują wobec dziewczynki różne metody wychowania: mama jest osobą bardziej uległą, nie stosuje żadnych kar, jedynie wobec ojca Ola czuje respekt, który jako karę stosuje zakazy- oglądanie ulubionych programów, jazdy na rowerze.
Nagrody są rzadkie ,ale najczęściej stosowaną jest kupno nowej zabawki. Rodzice nie poświęcają dziecku zbyt wiele czasu , często jest ona zostawiana „ sama sobie”, ogląda programy telewizyjne nie zawsze skierowane do dzieci , stąd może czerpać niewłaściwe wzory do naśladowania.
Uważam, że agresja dziewczynki ma swoje podłoże w kilku uwarunkowaniach:
Niedojrzałość emocjonalna dziecka;
Nie radzenie sobie ze swoim napięciem;
Nie radzenie sobie w kontaktach z rówieśnikami;
Błędy wychowawcze rodziców, zbytnia pobłażliwość ze strony matki, bagatelizowanie problemu, zbyt mało czasu poświęcaniu dziecku, pozostawienie dziecka „ samemu sobie”
Znaczenie problemu
Dziewczynka w przyszłym roku będzie uczęszczać do zerówki, wkroczy w nowe środowisko ( jeśli będzie chodzić do szkolnej zerówki) i znacznie większe wymagania nauczania, co może spowodować, że nie poradzi sobie ze swoimi emocjami. Nie znajdzie wspólnego języka z kolegami, a jej zachowanie wpłynie na dalszy jej rozwój. Dlatego też bagatelizowanie problemu może doprowadzić do fatalnych skutków dla Oli i jej otoczenia.
Prognoza
Na podstawie własnych doświadczeń i literatury
Z Skorny; „ Psychologia wychowawcza dla nauczycieli”, W- wa 1992r.
Z. Plutowa; „ Moja praca z dzieckiem trudnym”, W-wa 1985r.
Prognoza negatywna:
* jeżeli rodzice nie będą poświęcali więcej czasu na wspólne zabawy, rozmowy z dzieckiem to Ola jeszcze bardziej zamknie się w sobie i jej agresja wobec otoczenia wzrośnie;
* niedojrzałość emocjonalna i nie radzenie sobie z napięciem spowoduje ogromne szkody na jej zdrowiu;
* pozbawienie fachowej pomocy będzie rzutować na jej dalsze życie.
Prognoza pozytywna:
* po badaniu psychologicznym zarówno ja jak i rodzice otrzymam więcej informacji na temat zachowań dziecka;
* w wyniku oddziaływań wychowawczych ( rozmów indywidualnych, pochwał, wzmacnianie wiary we własne siły, powierzanie dodatkowych zadań) Ola otworzy się na otoczenie.
Propozycje rozwiązań
Aby rozwiązać problem sformułowałam następujące cele :
dziewczynka stanie się bardziej otwarta;
grupa przedszkolna bardziej ją zaakceptuje;
rodzina dziecka nawiąże współpracę z przedszkolem i z poradnią;
Aby osiągnąć założone cele postawiłam sobie zadania:
skierowanie Oli do Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej;
praca z Olą wg zaleceń poradni;
częste rozmowy z Olą;
indywidualizowanie pracy z Olą ( test niedokończonych zdań - załącznik nr 1, praca plastyczna „ Moja rodzina”- załącznik
nr 2);
Założony przeze mnie plan to:
rozmowa z matką dziewczynki na temat przebadania Oli w Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej;
wysłanie do poradni informacji o trudnościach wychowawczych występujących u dziewczynki;
rozmowy z Olą w ciągu całego roku szkolnego;
kontakty indywidualne z matką dziewczynki, udostępnienie fachowej literatury na temat pracy z dzieckiem agresywnym;
nagradzanie Oli, pochwały za jej osiągnięcia, zachęcanie do dalszej pracy nad sobą, powierzanie jej dodatkowych zadań i funkcji;
kształtowanie poprawnej reakcji na przegraną, umiejętność godzenia się z poniesioną porażką.
Wdrażanie oddziaływań
Skontaktowałam się z poradnią psychologiczno- pedagogiczną w celu wykonania badań dziecka, przedtem jednak poprosiłam matkę Oli na rozmowę w sprawie skierowania dziecka do poradni.
Starałam się wzmacniać samoocenę i poczucie wartości, ukazywać mocne strony dziecka, dostrzegać głównie pozytywne zachowania, a tonować nieprawidłowe. Jednocześnie zdecydowanie przestrzegam normy i zasady współżycia w grupie, które zostały ustalone przez same dzieci.
W zajęciach przedszkolnych kształtuję też odporność emocjonalną i zdolność do wysiłku intelektualnego. W tym celu wykorzystuję rozgrywanie i konstruowanie gier planszowych pozwalających dobrze funkcjonować w roli zwycięscy i pokonanego. Są to dla Oli cenne doświadczenia, gdyż mając zaniżoną samoocenę jest mało odporna na stres.
Aby sprawdzić ogólny klimat panujący w rodzinie „ w oczach dziecka” wykorzystałam w badaniu test niedokończonych zdań, prace plastyczne dziecka oraz przeprowadziłam z nim indywidualną rozmowę ( załącznik nr 1,2 ,3).
Z rozmowy przeprowadzonej z dzieckiem, można wywnioskować, że Ola lubi przychodzić do przedszkola, czuję się w nim dobrze, ponieważ ma dużo koleżanek i kolegów i nie nudzi się. Na pytanie czym się interesuję odpowiedziała, ze matematyką, a w przyszłości chciałaby zostać nauczycielem i uczyć właśnie matematyki. Jej marzeniem jest, aby była aniołkiem i aby rodzice mieli dla niej więcej czasu, a w szczególności mamusia. Rzadko rozmawia z rodzicami, a jeżeli już to przede wszystkim na temat zachowania.
Rodzice Oli pochłonięci pracą zawodową, utrzymują z przedszkolem kontakt okazjonalny- odwiedzają przedszkole najczęściej wtedy, kiedy są zaproszeni. Udało mi się namówić rodziców Oli do zapoznania się z referatem, który przygotowałam na radę dla nauczycieli, a który dotyczył problemu z dzieckiem nadpobudliwym i agresywnym - bardzo ich zainteresował.
Przeprowadziłam z Olą wiele rozmów na temat jej zachowania. Starałam się tłumaczyć konsekwencje wynikające z jej stosunków do rówieśników.
Powierzałam jej dodatkowe zadania do wykonania( pomoc w przygotowaniu zajęć, dyżury itp.)
W swoich poczynaniach starałam się zawsze ją zrozumieć, okazać jej życzliwość , zainteresowanie jej problemami, wysłuchać ich.
Praca nad zmianą postępowania Oli, nad niwelowaniem jej zaburzeń emocjonalnych i podnoszeniem samooceny będzie procesem długoterminowym. Miejmy nadzieję kontynuowanym w szkole i wspieranym, a nie niszczonym przez rodzinę.
Przyznam, że nie będzie to zadanie łatwe i będzie wymagać dużo cierpliwości.
Efekty oddziaływań
Podjęte działania były skierowane zarówno na dziecko jak i na rodzinę. Nie mogę stwierdzić, że nastąpiła radykalna poprawa, ale można było zauważyć pewne symptomy. Zdarzają się tzw. „ złe dni”, ale powoli Ola się wyciszała. Zdecydowanie podniosła się jej samoocena. Można było zauważyć również, że poprawiły się jej stosunki z kolegami.
Dziecko zaczyna powoli dostrzegać, iż ma wpływ na toczące się wokół niego wydarzenia i że są osoby chcące mu pomóc. Coraz częściej zaczyna zgodnie bawić się z dziećmi, czasem przewodzi grupie rówieśniczej. Rzadziej pojawia się obrona poprzez atak fizyczny.
Poprawie uległ też stosunek do wychowawców. Dziecko wie, że w razie problemów zawsze może na nich liczyć. Wie też, że nie musi zwracać na siebie uwagi poprzez niewłaściwe zachowanie.
Świadomy wybór strategii wychowawczej lub opracowanie własnej, opartej na niektórych spośród znanych, w taki sposób, aby nie łamać zasad w nich zawartych i rozsądne przestrzeganie reguł- to jedyna słuszna droga zapobiegania agresji u dzieci lub jej zmniejszenia.
Podsumowanie
Środowisko rodzinne, w którym kształtuje się osobowość dziecka działa na nie całą swoją złożonością.
Dużą rolę odgrywają wzajemne kontakty, sposoby rozwiązywania problemów, słownictwo. Czynniki te wpływają na czynności umysłowe, nabywanie nowych wiadomości i umiejętności, przeżycia uczuciowe.
Przyjazna, pełna miłości i zrozumienia atmosfera domowa, właściwe zrozumienie potrzeb psychicznych dziecka sprawia, że jest ono szczęśliwe i prawidłowo się rozwija.
Niezaspokojenie potrzeb prowadzi natomiast do zaburzeń w zachowaniu, a później trwałych, ujemnych rysów osobowości.
Rodzice najczęściej nie zauważają związku między własnym postępowaniem, a zachowaniem dziecka. Tymczasem w kontaktach z nimi dziecko tworzy obraz własnego „ ja” i poczucie własnej wartości.
Z klimatem rodzinnym wiąże się też rozwój i osiąganie dojrzałości emocjonalno- społecznej. W środowisku domowym dzieci uczą się zauważać i szanować potrzeby i wartości innych. Przykład rodziców dostarcza informacji i wzorców z zakresu norm postępowania. Jeśli jest on właściwy- dzieci uczą się opanowywać wybuchy złego humoru, uczą się współżyć z rówieśnikami, a także podporządkowywać się nakazom i zakazom.
Nieprawidłowe, agresywne zachowania dorosłych sprzyjają natomiast przeżywaniu przez dzieci gniewu i złości, a także wyładowywaniu złych uczuć wobec słabszych.
Maluchy na ogół chętnie i spontanicznie identyfikują się ze swoimi rodzicami, są oni dla nich najważniejszymi osobami. Starsze też pragną tej identyfikacji, lecz niestety nie zawsze wzór osobowy rodziców jest taki, jaki być powinien. Dlatego też tak często dochodzi do zaburzeń emocjonalno- społecznych dzieci.
Nie powinnyśmy patologizować zachowania naszych podopiecznych, lecz jednocześnie nie możemy bagatelizować nawet drobnych zaburzeń. To my pierwsi jako nauczyciele przedszkola mamy szansę dostrzec nawet nieznaczne odchylenia od normy i obiektywnie oceniać dziecko. Możemy też zainicjować pomoc dla dzieci i ich rodzin, a w razie potrzeby skierować do odpowiednich specjalistów: lekarza, psychologa, terapeuty.
Literatura:
Al.- Khamisy D. : Jaki jestem dla siebie i innych. Stymulowanie pojęcia o sobie samym poprzez zabawy dydaktyczne w Edukacja w przedszkolu ( cz. I marzec 1998, cz. II czerwiec 1998r.);
Białek E. : Jesteśmy jedną, wielką rodziną- scenariusze zajęć dla nauczycieli przedszkola w oparciu o zasady psychosyntezy w Edukacja w przedszkolu, marzec 2000r. ;
Bogdanowicz M. : Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym, WSiP , Warszawa 1985r.;
Kozłowska A. : Dziecko agresywne w Edukacja w przedszkolu, marzec 1998r. ;
Kozłowska A. : Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci w Edukacja w przedszkolu, styczeń 1998r.;
Kozłowska A. : Znaczenie relacji rodzinnych dla pozytywnego rozwoju dziecka. Centrum Medyczne Pomocy Psychologiczno- Pedagogicznej, Warszawa 2000r.;
Opolska T., Potemska E. : Dziecko nadpobudliwe, CMPPP, Warszawa 1998r.;
Skorny Z.: Psychologiczna analiza agresywnego zachowania się, Warszawa 1968r.;
Stępkowska K., Wójtka K., Wrońska I.: Program zajęć rozwojowo- terapeutycznych dla dzieci z odroczonym obowiązkiem szkolnym w Edukacja w przedszkolu( cz. I czerwiec 1998, cz. II grudzień 1998, cz. III grudzień 1999r.);
Siek S. : Wybrane metody badania osobowości, Warszawa 1983r.;
Way B. : Drama w wychowaniu dzieci i młodzieży, WSiP, warszawa 1990r.
Załącznik nr 1
Test niedokończonych zdań:
„ Z moich rodziców najbardziej lubię”.... mamę i tatę.
„ Tata jest”.... miły.
„ Mama jest”.... kochana, ale chciałabym by miała dla mnie więcej czasu.
„ Chciałabym, aby rodzice byli”.... dla mnie mili.
„ Rodzice chwalą mnie”.... gdy jestem grzeczna.
„ Rodzice krzyczą i są źli”.... kiedy jestem niegrzeczna.
„ Kiedy mam kłopoty”.... to wołam rodziców, ale nie zawsze mają dla mnie czas.
„ Gdy zrobię coś dobrego”.... to się cieszą.
„ Gdy jestem niegrzeczna”.... rodzice na mnie krzyczą i mam karę.
10. „ Boję się”.... gdy kot mnie drapie.
Załącznik nr 2
Kwestionariusz rozmowy z dzieckiem.
Czy lubisz przychodzić do przedszkola?
Jak czujesz się w swojej grupie?
Czy masz kolegów i koleżanki?
Z kim się najchętniej bawisz i dlaczego?
Czym się interesujesz?
Co najbardziej lubisz robić?
Jakie programy telewizyjne oglądasz?
Jaki jest twój bohater telewizyjny?
Czy lubisz rozmawiać z rodzicami?
10.O czym najczęściej rozmawiacie?
11.Czy pomagasz rodzicom w pracach domowych?
12. O czym marzysz?
13.Kim chciałabyś zostać w przyszłości?