EKOLOGIA

Nauka o strukturze i funkcjonowaniu przyrody, zajmująca się badaniem różnorodnych oddziaływań pomiędzy organizmami a ich środowiskiem oraz samymi organizmami.

Termin wprowadził w 1869 roku niemiecki biolog i ewolucjonista Ernst Haeckel, by określić badania nad zwierzętami i ich relacjami z otaczającym światem nieorganicznym jak i organicznym, ze szczególnym uwzględnieniem interakcji, przyjaznych lub wrogich, z organizmami roślinnymi i zwierzęcymi, z którymi wchodzą w kontakt.

Na organizmy w środowisku oddziałują czynniki abiotyczne (czynniki środowiska nieożywionego, np. promieniowanie słoneczne, atmosfera i jej skład, powierzchnia litosfery z jej rzeźbą i składnikami (np. glebą), hydrosfera) i biotyczne (czynniki środowiska ożywionego, regulujące rozmieszczenie i liczebność populacji roślin i zwierząt, powstające w wyniku oddziaływania jednych organizmów na drugie poprzez: symbiozę, pasożytnictwo, drapieżnictwo, kooperację, konkurencję biologiczną wewnątrzgatunkową i międzygatunkową, oddziaływania troficzne (sieć troficzna, łańcuch pokarmowy), życie społeczne (społeczne owady), zachowania socjalne (terytorializm), allelopatię, czynniki chorobotwórcze i in. Do czynników biotycznych zalicza się również działalność człowieka.

ŹRÓDŁO

Naturalny, skoncentrowany, samoczynny wypływ wody podziemnej na powierzchnię Ziemi.

W hydrobiologii strefa źródliskowa określana jest nazwą krenal, dzielący się na eukrenal (źródło właściwe) i hypokrenal (strefę odpływu źródła), natomiast organizmy je zamieszkujące to krenon. Zazwyczaj źródła mają stałą temperaturę, równą w przybliżeniu średniej w ciągu roku temperaturze powietrza w danym obszarze. Wyjątkiem są źródła termalne.

Badaniem źródeł zajmuje się krenologia.

Z punktu widzenia hydrogeologii zdrój to zarówno ujęte źródło jak i otwór hydrogeologiczny (studnia), szczególnie z samowypływem, a także punkt zaopatrzenia w wodę.

Wydajność źródła mierzy się ilością wody wypływającej w jednostce czasu. Zazwyczaj podaje się ją w l/s lub l/min.

STRUMIEŃ

Mały, naturalny ciek wodny, zazwyczaj uchodzący do rzeki. Strumienie płyną w terenie o różnicowanej rzeźbie, w wąskim, płytkim korycie o niewielkim spadku i zlewni na ogół nieprzekraczającej 20 km². W Polsce są najczęściej spotykane na pogórzach i w najwyższych partiach pojezierzy. Strumienie okresowe mogą powstawać po silnych opadach deszczu, roztopach.

Początek dają im na ogół młaki, wycieki i niezbyt wydajne źródła. Strumyki i strumienie, w odróżnieniu od strug, mają dość wartki nurt, w dnie ich koryt często występują progi i przełomy.

Strumień najczęściej odnosi się do cieków nizinnych lub pojeziernych, w odniesieniu do małych cieków w górach używa się określenia potok.

POTOK

Niewielki ciek wodny o wartkim nurcie, płynący w terenie o znacznych deniwelacjach. Jest wodą płynącą, zwykle w korycie wyerodowanym w skałach. Charakteryzują go duże spadki zwierciadła wody i burzliwy nurt.

W Polsce potokami nazywane są przeważnie cieki płynące w górach i na wyżynach.

Cechą potoków górskich są spadki koryt od 5% do 30%, a potoków wysokogórskich nawet do 80% i więcej. Na wyżynach, potoki charakteryzują się spadkami od 5% do 10%.

Zlewnia potoku zwykle nie przekracza 100 km².

Podłoże w potokach wysokogórskich stanowią lite skały, niżej głazy, następnie kamienie przemieszane ze żwirem, a jeszcze niżej żwir i wreszcie piasek i muł.

Słowo "potok" występuje także w nazwach własnych cieków, np. Rybi Potok.

JEZIORO

Naturalny śródlądowy zbiornik wodny, którego występowanie uwarunkowane jest istnieniem zagłębienia (misy jeziornej), w którym mogą gromadzić się wody powierzchniowe, oraz zasilaniem przewyższającym straty wody wskutek parowania lub odpływu.

Większość jezior występuje na obszarach zajmowanych niegdyś przez lodowiec. Woda z topniejącego lodowca wypełniała doliny i tworzyła jeziora. Powstanie mis jeziornych wiąże się przede wszystkim z procesami geologicznymi. Zasilanie należy natomiast przede wszystkim od warunków klimatycznych. Jezioro różni się od stawu występowaniem strefy afotycznej (dolna strefa zbiorników wodnych, do której dociera zbyt mało światła dla potrzeb fotosyntezy, uniemożliwiając tam rozwój roślinności).

STAW

Zbiornik wodny, stosunkowo płytki, pozbawiony strefy głębinowej (na całej powierzchni występuje roślinność zakorzeniona, jak w strefie przybrzeżnej), zarośnięty, zazwyczaj mniejszy od jeziora. Podobnie jak jeziora nie mają bezpośredniego połączenia z morzem. Niektóre z nich są zasilane przez wody rzeczne. Często otacza je sztuczne obwałowanie.

Według Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych staw definiowany jest jako "płytki zbiornik wodny powstały przez sztuczne zatamowanie (zastawienie) rzeki, najczęściej w celu hodowli ryb".

RZEKA

naturalny, powierzchniowy ciek płynący w wyżłobionym przez erozję rzeczną korycie, okresowo zalewający dolinę rzeczną. W Polsce przyjmuje się, że rzekę stanowi ciek o powierzchni dorzecza powyżej 100 km².

Podziału rzek można dokonać na podstawie dominujących gatunków ryb, które ze względu na swe specyficzne wymagania w stosunku do środowiska zasiedlają określone odcinki rzek. Podział ten obowiązuje tylko dla rzek europejskich. Wyróżniamy 5 krain: pstrąga, lipienia, brzany, leszcza i jazgarza.

Rzekę w przekroju dzielimy na: właściwą toń wodną ("wodę płynącą"), łożysko (bental), środowisko wody płynącej w przestworach podłoża (hyporeal). Wszystkie te strefy pozostają w ścisłych związkach. Z biegiem rzeki zmienia się charakterystyka koryta rzecznego, prędkość prądu. Zmienia się również struktura biocenozy. Powstaje poziomy podział cieku wzdłuż jego biegu.

Początek rzeki może mieć formę źródła lub obszaru źródliskowego. Zasilana jest wodami z opadów atmosferycznych, a także przez wody podziemne. Bieg rzeki dzieli się zazwyczaj na trzy odcinki: górny, środkowy i dolny. Płynąca woda w rzece powoduje ciągłe jej mieszanie i napowietrzanie. W rzece nie występują uwarstwienia wody, które charakterystyczne są dla jezior. Ujście rzeki może mieć charakter lejkowaty (estuarium) bądź delty.

ZBIORNIK RETENCYJNY

Inaczej sztuczne jezioro zaporowe, sztuczny zbiornik wodny, który powstał w wyniku zatamowania wód rzecznych przez zaporę wodną. Zazwyczaj powstają one w terenach górskich, gdzie koszt budowy zapory w węższej dolinie jest niższy. Zbiorniki te mogą pełnić wiele funkcji, wśród których pewne nawet się wykluczają (np. funkcja energetyczna i przeciwpowodziowa, funkcja zaopatrzenia w wodę i rekreacyjna). Utworzenie sztucznego zbiornika wodnego powoduje znaczące zmiany lokalnego środowiska naturalnego, często budowie zapór towarzyszą protesty ekologów.

Podstawowe funkcje zbiorników retencyjnych to: gromadzenie wód na potrzeby ludności i przemysłu, wykorzystanie energii wodnej (hydroenergetyka), ochrona przed powodziami lub utrzymanie żeglowności rzeki poprzez zmniejszenie nieregularności przepływów wody, wykorzystanie w celach irygacyjnych, rozwój turystyki, rekreacji i sportu.

DORZECZE

Dorzecze - zlewnia danej rzeki, czyli cały obszar, z którego wody powierzchniowe spływają do systemu określonej rzeki. Granicą dorzecza jest dział wodny, a jego punktem zamykającym - ujście danej rzeki do recypienta (termin używany w hydrologii i hydrografii, oznaczający ciek, do którego uchodzi jego dopływ, każda rzeka jest więc swoistym recypientem swoich dopływów. Np. Odra lub Wisła są recypientami wszystkich bezpośrednich ich dopływów).

Na terytorium Polski znajdują się w całości lub w części dorzecza: Wisły, Odry, Niemna, Łaby, Dniestru, Dunaju, oraz mniejszych rzek wpadających do Bałtyku, takich jak Pregoła, Wkra (Uecker/Ucker), Parsęta i inne.

BAGNO

Obszar o utrzymującym się nadmiernym nawilgoceniu, porośnięty przez roślinność przystosowaną do specyficznych warunków związanych z dużym nawilgoceniem. Bagna bardzo często tworzą się w zagłębieniach terenu we wszystkich strefach klimatycznych świata.

Największe przestrzenie zajmują jednak na obszarach pokrytych wieczną zmarzliną (Syberia, północna Kanada) i w strefie równikowej. Poza tym tworzą się w dolinach i deltach dużych rzek, na pojezierzach, na płaskich obszarach bezodpływowych, w nieckach krasowych, w odciętych zatokach morskich i nad brzegami mórz i oceanów. W bagnach w wyniku procesów utleniania związków organicznych tworzy się torf. Czasami bagno traktowane jest jako synonim torfowiska.

Nauka zajmująca się badaniem genezy i funkcjonowania bagien to paludologia.

DOPŁYW

Rzeka lub mniejszy ciek, który nie uchodzi bezpośrednio do zbiornika wodnego (morza, jeziora), ale do innego cieku. W zależności od tego, z której strony brzegu rzeki (patrząc od źródła) dopływ łączy się z nią, wyróżnia się dopływy lewe i prawe. Ponadto dopływy posiadają swoje własne dopływy - tworzą w ten sposób hierarchię sieci rzecznej: rzeka główna, dopływy pierwszego stopnia, drugiego, trzeciego, itd.

BIEG RZEKI

Bieg rzeki - linia spływu wód rzecznych w rzucie pionowym. Określenia używa się w umownym oznaczeniu poszczególnych odcinków rzeki. Wyróżnia się wówczas:

- Bieg górny - odcinek rzeki od źródła, po tereny wyżynne. Przeważa erozja denna, występuje także erozja boczna oraz wsteczna. Początkowo w górnym biegu rzeka płynie zazwyczaj po stromych zboczach, często bardzo szybko, żłobiąc wąskie i głębokie doliny. Siła płynącej wody jest tu tak duża że wyrywa z dna i brzegów koryta rzeki nawet duże bloki skalne. Silny prąd wody w górnym biegu rzeki nie stwarza roślinom ani zwierzętom dogodnych warunków do życia. Im szybszy prąd, tym jest trudniej. Doskonale sobie radzą jednak zwierzęta, które mają bocznie spłaszczony, opływowy kształt ciała i są silnie umięśnione. Dzięki temu mogą się przeciwstawiać sile płynącej wody (takimi zwierzętami są np. pstrągi i łososie).

- Bieg dolny - charakteryzuje się małym spadkiem zwierciadła i ruchem wody, występuje zjawisko akumulacji rumowiska. Bieg rzeki kończy się ujściem do innej rzeki, jeziora lub morza.

- Bieg górski, bieg nizinny.

NURT

Część masy wodnej w korycie rzeki płynąca z największą prędkością. Zwykle z powodu nierówności dna, linia nurtu nie znajduje się na środku rzeki, ale przemieszcza się od brzegu do brzegu. Prowadzi to do powstawania meandrów (zakole - fragment koryta rzeki o kształcie przypominającym pętlę lub łuk. Jest to forma związana z krętym przebiegiem koryta rzeki, tworzącym zakręty, pętle i nawroty).

KORYTO

Najniższa część doliny rzeki, która znajduje się w obrębie jej dna i przez którą okresowo lub ciągle płynie woda dokonując zmian w kształcie powierzchni. Jeśli rzeka ma silny nurt, następuje erozja denna, jeżeli słaby - akumulacja niesionego materiału, a jeśli meandruje, dochodzi do erozji bocznej. Koryto stanowi fragment łożyska rzeki.

UJŚCIE RZEKI

Miejsce, w którym rzeka lub inny ciek wodny kończy swój bieg, łącząc się z inną rzeką lub wpadając do jeziora, morza, oceanu.

Ujścia rzek stanowią częstą i dogodną lokalizację portów, np. Port Kołobrzeg w ujściu Parsęty, Port Darłowo w ujściu Wieprzy, Port Police w rejonie ujścia Odry, Port Elbląg na rzece Elbląg.

Ujście rzeki może mieć charakter lejkowaty (estuarium) bądź delty.

WODOSPAD

Swobodny, pionowy spadek wody rzecznej, spowodowany istnieniem w korycie rzeki wyraźnego progu skalnego o wysokości od kilku do kilkuset metrów. Wodospad występuje w górnych odcinkach biegu rzek, w miejscach gdzie rzeka przecina warstwę twardych skał. Skały te, wymywane wolniej niż miękkie podłoże w dolnym biegu rzeki, tworzą stopień, z którego woda spada w dół. Szereg wodospadów nazywa się kaskadą.

Najwyższy wodospad świata to Salto Angel w Wenezueli - 979 m.

Najwyższy w Polsce to Siklawa w Tatrach - 70 m.

POWÓDŹ

Przejściowe zjawisko hydrologiczne polegające na wezbraniu wód rzecznych lub morskich w ciekach wodnych, zbiornikach lub na morzu powodujące po przekroczeniu przez wodę stanu brzegowego zatopienie znacznych obszarów lądu - dolin rzecznych, terenów nadbrzeżnych lub depresyjnych, doprowadzające do wymiernych strat społecznych i materialnych. Jest jedną z najbardziej groźnych i niszczycielskich w skutkach klęsk żywiołowych. Walka z nią jest stale aktualnym problemem ogólnoświatowym. Poważny wpływ na występowanie powodzi ma istniejący układ rzek oraz występująca w poszczególnych okresach roku sytuacja hydrologiczno-meteorologiczna.

Według (art. 9 ust.1 pkt 10 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne) - powódź to wezbranie wody w ciekach naturalnych, zbiornikach wodnych, kanałach lub na morzu, podczas którego woda po przekroczeniu stanu brzegowego zalewa doliny rzeczne albo tereny depresyjne i powoduje zagrożenia dla ludności lub mienia

Powodzie w Polsce ze względu na proces powstawania, wezbrania można podzielić na typy:

opadowe - których przyczyną są silne opady naturalne czyli o dużym natężeniu lub rozlewne na dużym obszarze zlewnym,

roztopowe - których przyczyną jest gwałtowne topnienie śniegu,

zimowe - których przyczyną jest nasilenie niektórych zjawisk lodowych,

sztormowe - których przyczyną są silne wiatry, sztormy występujące na zalewach i wybrzeżach.

Wielkość powodzi określa się w 3-stopniowej skali:

małe - o zasięgu lokalnym, średnie - o zasięgu regionalnym, nie mają wpływu na funkcjonowanie państwa, duże- o zasięgu krajowym, mają charakter klęski żywiołowej, zakłócają normalne funkcjonowanie państwa lub jego dużej części, istnieje wtedy konieczność pomocy międzynarodowej.

MORZE

Naturalny zbiornik wodny, część oceanu, mniej lub bardziej wyraźnie oddzielona od pozostałych jego części brzegami kontynentu, wyspami lub wzniesieniem dna. Ze względu na utrudnioną wymianę wód, morza charakteryzują się indywidualnymi cechami. Zbiór tych cech nazywa się ustrojem hydrologicznym.

Ogólna powierzchnia mórz na Ziemi wynosi ok. 40 mln km² (co stanowi ok. 11% powierzchni oceanu światowego), liczba mórz na świecie wynosi 71.

Tradycyjnie nazywane morzami - duże słone jeziora, takie jak Morze Kaspijskie lub Morze Martwe faktycznie nie są morzami, ponieważ nie posiadają połączenia ze światowym wszechoceanem.

Wyróżnia się morza przybrzeżne, które oddzielone są od oceanu łańcuchem wysp lub progiem podmorskim, a wymiana wód jest łatwa, oraz morza śródziemne, otoczone lądami, w których wymiana wód z oceanem następuje przez wąskie cieśniny.

Bardziej szczegółowo morza dzielimy na:

- otwarte - mające szerokie połączenie z oceanem, np. Morze Arabskie, Morze Norweskie, Morze Północne,

- przybrzeżne - oddzielone od oceanu przez wyspy lub półwyspy, np. Morze Karskie, Morze Japońskie, Morze Południowochińskie,

- międzywyspowe - położone wyłącznie między wyspami lub ich archipelagami, np. Morze Irlandzkie, Morze Celebes, Morze Jawajskie,

- międzykontynentalne - leżące między kontynentami, np. Morze Śródziemne, Morze Czerwone, Morze Karaibskie,

- wewnątrzkontynentalne - leżące wewnątrz jednego kontynentu, np. Morze Bałtyckie, Morze Białe, Morze Azowskie.

OCEAN

Wielka część hydrosfery ziemskiej, stanowiąca rozległy obszar słonej wody. Wody słone pokrywają w sumie blisko 3/4 (70,8%) Ziemi.

W zależności od klasyfikacji, wyróżnia się jeden, trzy, cztery lub pięć oceanów.

• Jeden ocean (Wszechocean),

• Trzy oceany [Ocean Spokojny - (Pacyfik, Ocean Wielki); Ocean Atlantycki (Atlantyk); Ocean Indyjski;

• Cztery oceany [ Ocean Spokojny (Pacyfik, Ocean Wielki), Ocean Atlantycki (Atlantyk), Ocean Indyjski, Ocean Arktyczny (Morze Arktyczne, Ocean Lodowaty Północny)];

• Pięć oceanów [Ocean Spokojny (Pacyfik, Ocean Wielki), Ocean Atlantycki (Atlantyk), Ocean Indyjski, Ocean Arktyczny (Morze Arktyczne, Ocean Lodowaty Północny), Ocean Południowy].

W wodzie oceanicznej znajduje się od 33 do 38 promili (licząc wagowo) różnych soli nieorganicznych. Stężenie to jest różne w różnych miejscach, lecz proporcje jonów są stałe. W kilogramie wody o stężeniu 35 promili znajduje się:

19,353 g chloru Cl-, 10,76 g sodu Na+, 2,712 g siarki S2-, 1,294 g magnezu Mg2+, 0,413 g wapnia Ca2+, 0,387 g potasu K+, 0,142 g dwuwęglanu CO32-, 0,067 g bromu Br-, 0,008 g strontu Sr2+, 0,004 g boru B3+, 0,001 g fluoru F-.

Wiatry wiejące nad rozległymi obszarami wodnymi powodują powstawanie na powierzchni oceanu fal.

Katastrofalne zjawiska, takie jak podwodne trzęsienia ziemi, wybuchy wulkanów czy rozległe osuwiska wywołują niszczące fale tsunami. Znacznie rzadziej tsunami może powstać na skutek upadku planetoidy, która trafi w powierzchnię oceanu.

Dzięki stale wiejącym wiatrom, takim jak np. pasaty, powstają prądy morskie. Siła przyciągania Księżyca i Słońca wywołują ruchy mas wodnych, które noszą nazwę pływów. Nagłe zmiany ciśnienia atmosferycznego wywołują wahanie lustra wody morza lub zatoki. Zjawisko to nosi nazwę sejszy.

KSZTAŁTOWANIE POSTAW PROEKOLOGICZNYCH

Obserwacje ostatnich lat wskazują na wiele zaniedbań w naturalnym środowisku człowieka. Przyczyna jest bardzo prosta: wieloletni brak edukacji i wychowania ekologicznego. Każdy z nas jest odpowiedzialny za wychowanie młodszych pokoleń, a zwłaszcza nauczyciele, którzy prezentują w tym względzie wiele doświadczeń. To szkoła z założenia ma przygotowywać młode pokolenie do życia w społeczeństwie, grupie, na Ziemi, a także nauczyć dbałości o swoje zdrowie itp. Można więc powiedzieć jednym słowem, że w zależnościach wychowawczych dużo jest ekologii. Ale przyglądając się formom i treściom nauczania, a zwłaszcza podręcznikom szkolnym i programom nauczania, przekonamy się, że uczeń korzystając z tak podanej wiedzy nie będzie przygotowany i przekonany do tego, by dbać o własne zdrowie i nie niszczyć środowiska. Niestety prawdą jest bardzo mało treści związanych z ekologią, zdrowym żywieniem, rolnictwem ekologicznym, recyclingiem, oszczędzaniem energii, wody itd. Informacje, które są podawane, to slogany typu: "dzień bez papierosa", "dokarmianie ptaków zimą", pojęcia, formułki, definicje. Mały człowiek, którego nauczymy formułek, będzie mógł je "wyśpiewać", ale czy on z tego powodu wykona jakiekolwiek działanie na rzecz środowiska, albo zmieni swoje myśli? Jednak w małym stopniu, ale pocieszający jest fakt, że mimo wszystko obserwuje się w Polsce zdecydowany i rosnący postęp w dziedzinie ekologii, w tym edukacji ekologicznej. Więcej jest emitowanych programów ekologicznych, co sprzyja pracy nauczycieli i może być dla nich bodźcem. Dzieci w przeciwieństwie do dorosłych nie ponoszą winy za stan środowiska, ale na nich spadają konsekwencje działań dorosłych. To tylko one są w stanie "uratować świat" - także świat dorosłych, ale ich wychowanie zależy od rodziców, nauczycieli. To oni mają największy wpływ na zmianę postaw. Dzieci w odniesieniu do spraw poszanowania środowiska naturalnego. Dlatego wszelkie podejmowane działania na rzecz przyrody, Ziemi zasługują na pełny szacunek i uznanie, nawet wtedy, jeśli ktoś nie zgadza się z czyimś poglądem i nie podoba mu się forma działań. Nieuczciwie jest narzekać, krytykować osobę, która dba o nasz wspólny dom, gdy ja sam nic dla niego nie zrobiłem, albo wręcz szkodzę. Dzieci będą nas naśladować, będą starały się zrozumieć, dociec przyczyn i na pewno zechcą naprawić świat. One stanowią przecież przyszłość i to one będą musiały żyć w warunkach, jakie my im teraz zapewnimy.

Skuteczność i efektywność kształtowania postaw proekologicznych dzieci osiągniemy poprzez:

• rozbudzanie potrzeby kontaktu z przyrodą,

• wyrabianie szacunku dla przyrody i jej piękna,

• wpajanie silnego związku ze środowiskiem,

• uczestnictwo w działaniach mających na celu ochronę i zapobieganie dewastacji środowiska,

• rozwijanie poczucia sprawiedliwości i potrzeby szybkiej reakcji na problemy ekologiczne,

• zachęcanie do aktywnej obecności we własnym środowisku,

• naukę ekologicznego życia we własnym domu,

• umiejętności działania w różnych sytuacjach szkolnych i pozaszkolnych,

• poczucie przynależności do społeczności szkolnej, środowiska lokalnego, regionu, kraju,

• umiejętności nawiązywania i utrzymywania poprawnych kontaktów z innymi dziećmi, dorosłymi, osobami niepełnosprawnymi, przedstawicielami innej narodowości,

• umiejętności służące zdobywaniu wiedzy (czytania, pisania, rachowania),

• umiejętności samodzielnego wyszukiwania informacji na podany temat z różnych źródeł (czasopisma, encyklopedie, słowniki) oraz umiejętne wykorzystywanie ich,

• naukę poczucia własnej wartości i własnych możliwości,

• naukę wyciągania własnych wniosków, perspektywicznego myślenia i przewidywania skutków określonej działalności człowieka,

• uzmysłowienie uczniom, że troska o przyrodę jest troską o nas samych i nasze spokojne życie.

Do ogólnych form edukacji środowiskowej dzieci w młodszym wieku szkolnym zalicza się:

• wycieczki i spacery do określonych ekosystemów, ogrodów (zoologicznych, działkowych, przydomowych), do instytucji, zakładów pracy, wodociągów, nad rzeki, do parków narodowych i rezerwatów, palmiarni, muzeów przyrodniczych, obiektów pojedynczych itp.,

• prace praktyczne na rzecz ochrony, kształtowania i ulepszania środowiska, jak:

- porządkowanie terenu, pielęgnowanie upraw - drzew, krzewów, zieleńców, trawników, kwietników, doniczkowych roślin ozdobnych itp.,

- opieka nad drzewami, krzewami, zieleńcami, ptakami, ssakami, pomnikami przyrody, roślinami stanowiącymi tzw. spiżarnie karmy dla zwierząt, urządzeniami zapewniającymi ochronę środowiska oraz oszczędne użytkowanie zasobów przyrodniczych, a także nad miejscami pamięci narodowej,

• oszczędzanie zasobów materialnych - wody, artykułów spożywczych (np. chleba), papieru (np. książek), a także zbieranie makulatury, owoców leśnych, ziół, grzybów itp. na własne potrzeby, zbieranie kłosów w czasie żniw i inne,

• uprawę roślin i chów zwierząt, np. uprawę roślin ozdobnych doniczkowych w domu i na balkonie, uprawę roślin w ogrodzie przydomowym, szkolnym itp.,

• rejestrowanie przyrody za pomocą aparatu fotograficznego, ołówka i kartki papieru, magnetofonu, modelowania z gliny, plasteliny itp.,

• wykonywanie na własne potrzeby środków dydaktycznych, jak kolekcji, modeli, rysunków, gier, kart, albumów itp.,

• budowanie urządzeń użytkowych, jak karmniki, pojemniki, budki lęgowe itp.,

• uczestniczenie w pracach koła LOP i Straży Ochrony Przyrody oraz w konkursach i pracach społecznie użytecznych.

Udział w propagowaniu idei ochrony środowiska człowieka przez:

• rozprowadzanie wśród rodziców i swoich najbliższych afiszy, plakatów, ulotek, kart, organizowanie wystaw tematycznych, czasopism, książek, planów, modeli, prowadzenie kącika ochrony środowiska dla rodziców na terenie szkoły, uczestnictwo w uroczystościach, ogniskach, pochodach propagujących cele, treści i zasady ochrony i kształtowania środowiska, prowadzenie biblioteczki przyrodniczej dla siebie i dla rodziców, zbieranie wierszy, ilustracji, piosenek, zabaw o treści ochrony środowiska, prowadzenie rozmów z rodzicami i wybranymi osobami na temat zasad ochrony środowiska,

• odbiór audycji radiowych, telewizyjnych, przeglądanie czasopism i albumów oraz innych źródeł wiedzy o stanie i pięknie środowiska przyrodniczego oraz o jego ochronie i kształtowaniu, udział w tzw. akcjach ochrony środowiska.

W wyniku obserwacji i badań uczniów młodszych klas i ich rodziców oraz rozmów z nauczycielami można potwierdzić, że realizowane treści ekologiczne mają wpływ na postawę dzieci w stosunku do otaczającego środowiska. Przyczyniają się do pozytywnych zmian w ich myśleniu i działaniu. Dzieci w tym momencie stają się partnerami dorosłych w walce o ochronę przyrody. Są zafascynowane nowymi treściami i wiadomościami, o których słyszą i dowiadują się z mediów. Zaczynają myśleć perspektywicznie o przyszłości natury, potrafią przewidywać skutki swojej działalności i uczą tego innych. Szczególnie dobrze pilnują i wymagają, by najbliższe otoczenie zachowywało się tak samo lub podobnie do nich. Wpływają na ich świadomość ekologiczną, przez co umacnia się poczucie odpowiedzialności za dobro przyrody. Potrafią w sposób grzeczny i kulturalny zwrócić uwagę kolegom i dorosłym, gdy śmiecą, niszczą zieleń itp. Aktywnie uczestniczą we wszystkich działaniach ekologicznych i mobilizują do nich innych. Swoją postawą skłaniają innych do pozytywnych oddziaływań na rzecz ochrony środowiska. Uczestnictwo uczniów w działaniach na rzecz swojego środowiska sprzyja kształtowaniu postaw twórczych i prospołecznych i wdraża dzieci od najmłodszych lat do aktywnego ratowania naturalnej przyrody. To pozwala na wyrobienie prawidłowych nawyków, które będą procentować w dorosłym życiu.

---