Metody pracy z dziećmi w szkole podstawowej

1. Metody asymilacji wiedzy opartej głównie na aktywności poznawczej o charakterze reproduktywnym ( metody podające )

Pogadanka

- wstępna

- przedstawiająca nowe wiadomości ( pogadanka heurystyczna

- utrwalająca

- kontrolująca opanowanie materiały

Dyskusja

Wykład ( niekiedy elementy wykładu 3-5 minut)

Opis

Opowiadanie

Praca z książką

2. Metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy, zwane problemowymi, oparte na twórczej aktywności poznawczej polegającej na rozwiązywaniu problemów

Klasyczna metoda problemowa

- wytwarzanie sytuacji problemowej

- formułowanie problemów i pomysłów ich rozwiązania, weryfikacji pomysłów i rozwiązania

- podporządkowanie i stosowanie uzyskanych wyników w nowych zadaniach o charakterze teoretycznym lub praktycznym

Metoda przypadków

Metoda sytuacyjna (poprzez określone sytuacje dochodzimy do danego problemu)

Giełda pomysłów inaczej burza mózgów

Gry dydaktyczne (metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy):

a) zabawy inscenizowane

b)gry symulacyjne (na niby)

c) gry logiczne

3. Metody waloryzacyjne zwane eksponującymi o dominacji aktywności emocjonalno-artystycznej (metody eksponujące):

1. metody impresyjne (wywołują przeżycia emocjonalne, wewnętrzne np. współczucie, radość),

2. metody ekspresyjne (zależy nam aby dzieci uzewnętrzniły, wyraziły na zewnątrz swoje uczucia)

4. Metody praktyczne cechujące się przewagą aktywności praktyczno-technicznej zmieniającej otoczenie lub stwarzającej jego nowe formy:

1. metody ćwiczebne,

2. metody realizacji zadań wytwórczych

METODY AKTYWIZUJĄCE M. TARASZKIEWICZ to m in.:

Burza mózgów

    Zwana także fabryką pomysłów - zabawa wyobraźni i pomysłowości - jako działanie rozwijające myślenie samo w sobie lub dla rozgrzewki mentalnej przed innymi zadaniami. - przez określony czas wymyślane są i spisywane wszystkie pomysły, nawet te najbardziej absurdalne. Zasada podstawowa - nie wolno krytykować pomysłów innych, każdy ma prawo podać swój pomysł

Odgrywanie ról

   Odgrywanie ról jest charakterystyczne dla dziecięcych zabaw "na niby". Ponieważ dzieci są niezwykle bystrymi obserwatorami, są też po prostu mistrzami w wiernym naśladowaniu i udawaniu. - Odgrywanie ról z własnego życia pozwala lepiej zrozumieć swoje zachowanie, odgrywanie postaci historycznych, wymyślonych, odgrywanie ról w konwencji jakby się było kimś innym.

Drama

Polega na improwizacji angażującej ruch i gest, mowę myśli i emocje. W wyniku działań dramowych obserwuje się znaczne przyspieszenie dojrzewania dzieci - w aspekcie emocjonalnym, intelektualnym i społecznym. Drama uczy może najważniejszej sprawy w edukacji dorastającego człowieka: samowiedzy, rozumienia siebie i innych na poziomie emocji i uczuć.  

Mapy mentalne

 Jest to metoda opracowywania problemów - z wykorzystaniem rysunków, obrazków, zdjęć, wycinków, symboli, ideogramów i/lub słów, krótkich dynamicznych zwrotów, haseł. Mapy mentalne ilustrują spiralność i złożoność naszego myślenia. Punktem startowym jest dowolny złożony problem.

Linie czasu

    Jest to metoda wizualnego przedstawienia problemu. Sprawy ukazuję w wymiarze linearnym, pokazuje następstwo czasu i jest odpowiednia w pracy z problemami, które dadzą się przedstawić chronologicznie.  

Wizualizacja

    Jest to metoda wykorzystująca naturalne umiejętności kreowania w myślach obrazów rozmaitych stanów rzeczy. To trening wyobraźni i praca na wyobrażeniach stanów przeszłych, aktualnych i przyszłych - dla ich lepszego pamięciowego opracowania lub doskonalenia nowych interpretacji i rekonstrukcji doświadczeń. Wizualizacja jest techniką: lepszego zapamiętywania, budowania systemu skojarzeń.

Wśród metod aktywizujących szczególne miejsce zajmują znane od wieków: opowiadanie bajek, opowieść, opowieść ruchowa, opowieść wychowawcza. Do innych metod aktywizujących zalicza się: analizę przypadku, symulacje, mapy mentalne, karty dydaktyczne.

Wśród metod projekcyjnych: niedokończone opowiadania, bajki terapeutyczne Marii Molickiej czy bajki leczące D. Bretta.

Metodyka pracy opiekuńczo - wychowawczej zajmuje się analizowaniem procesu opiekuńczo - wychowawczego i jego organizacją, formułuje metody i techniki niezbędne do realizacji założonych celów i zadań. Działania wychowawcze są wspólnym przedmiotem dla teorii wychowania i metodyki wychowania. W działalności praktycznej uwzględnia się ogólne reguły teorii wychowania. Metodyka bowiem nie jest samodzielną dyscypliną naukową ale szczególnym działem teorii wychowania. I dlatego w działaniu praktycznym należy stosować wiedzę o wychowaniu. Teoria wychowania jest układem odniesienia dla metodyki. Ustalając bowiem i formułując cele wychowania wykrywa sposoby i warunki efektywnej realizacji i stanowiąc podstawę uzasadnień dla działalności praktycznej. Metodyka wychowania to zbiór dyrektyw określających sposoby prawidłowego wykonywania czynności wychowawczych. Dyrektywy te muszą być dostosowane do warunków, warunków, których przebiega proces wychowania. Można wyodrębnić 3 rodzaje metodyk:
1. ze względu na rodzaj instytucji np. metodyka wychowania w domu dziecka, internacie, szkole, świetlicy;
2. ze względu na pełnione przez wychowawcę funkcję, np. metodyka pracy wychowawcy klasowego, opiekuna grupy wychowawczej w domu dziecka, kierownika zajęć poza lekcyjnych;
3. ze względu na cele, które chce się osiągnąć przez określone działania wychowawcze, np. metodyka wychowania do czasu wolnego, metodyka pracy samorządności.
Metodyka pracy opiekuńczo - wychowawczej zajmuje się ustalaniem celów i zadań opieki i wychowania w odniesieniu do konkretnych instytucji opiekuńczo - wychowawczych oraz wykrywaniem i opisywaniem zasad, sposobów i warunków realizacji procesu opiekuńczo - wychowawczego w tych instytucjach i środowiskach wychowawczych. Praca opiekuńczo - wychowawcza polega na organizowaniu warunków dla: prawidłowego rozwoju osobowości wychowanków, zaspokajaniu potrzeb indywidualnych, wyrównywaniu opóźnień i braków. Działalność op. - wych. odbywa się nie tylko w instytucjach ale także w rodzinie, wiosce dziecięcej itp. Celem pracy opiekuńczo - wychowawczej jest przygotowanie wychowanka aby mógł samodzielnie żyć, osiągnięcie przez wychowanka możliwości i umiejętności kierowania własnym rozwojem, samodoskonalenia i samoakceptacji, umiejętności podejmowania własnych wyborów i decyzji, wyrabiania poczucia odpowiedzialności oraz oceny własnych osiągnięć i błędów. W miarę dojrzewania wychowanka wychowawca ogranicza swój udział pomagając w rozwoju samodzielności, odnajdywaniu drogi życiowej i stawaniu się człowiekiem.
Zadania w zakresie pracy opiekuńczo -wychowawczej zmieniają się w zależności od potrzeb i sytuacji w jakiej znajduje się wychowanek; zawsze jednak skupiają się wokół tworzenia jak najbardziej sprzyjających warunków dla rozwoju jednostki. Zadania metodyki pracy op. - wych.:
1. Poznawanie uwarunkowań społeczno - wychowawczych, osobowości wychowanków, ich możliwości psychofizycznych, kontaktów ze środowiskiem rodzinnym, pobudzaniu aktywności w przygotowaniu do samodzielnego życia, aby odpowiednio pomagać w rozwoju wychowanka.
2. Wskazywanie zasad, form, metod i technik wychowania opiekuńczego, aby w pracy opiekuńczo wychowawczej uzyskać jak najlepsze efekty.
3. Modernizowani działalności opiekuńczo - wychowawczej z uwzględnieniem specyfiki zadań konkretnej formy opieki.
4. Akcentowanie konieczności kształcenia i doskonalenia pracy nauczycieli i wychowawców.
5. Opisywanie doświadczeń i osiągnięć konkretnych placówek w pracy opiekuńczo - wychowawczej w celu wymiany i wzbogacenia doświadczeń.

Świetlica szkolna - jest to prowadzoną przez szkołę placówką opiekuńczo - wychowawczą, która pozwala uczniom na uczestniczenie w wielu interesujących zajęciach oraz na odrabianie ich prac domowych. Jest to jedyna na terenie szkoły komórka wychowawcza, która pełni funkcje opiekuńcze, wychowawcze i dydaktyczne w sposób ciągły i zorganizowany. Ze świetlicy korzystają zazwyczaj ci sami uczniowie, przede wszystkim z najmłodszych klas. Przyjmuje się, iż pierwszeństwo w korzystaniu ze świetlicy mają dzieci w jakiś sposób zaniedbane oraz wykazujące trudności w nauce, lecz prawidłowo działająca świetlica szkolna nie powinna się ograniczać jedynie do tej wąskiej grupy uczniów. Do funkcji pełnionych przez świetlice szkolne zalicza się:

• Funkcja opiekuńcza
  "Przez opiekę nad dziećmi [...] rozumieć należy nie tylko dostarczanie niezbędnych środków, mających na celu zaspokojenie materialnych potrzeb okresowych lub trwałych, lecz również wzięcie odpowiedzialności za losy "korzystającego z opieki", za pielęgnację jego rozwoju". Tak więc, świetlica pełniąc funkcję opiekuńczą powinna przejawiać troskę o zdrowie fizyczne dziecka, jego prawidłowy rozwój społeczny, zaspakajać potrzeby emocjonalne (uczuciowe), które zabezpieczają jego zdrowie psychiczne, jego wewnętrzną równowagę, właściwy stosunek dla siebie i otaczającego świata. Funkcja ta wyraża się również w zaspokajaniu potrzeb wynikających z niewydolności i zaniedbań opiekuńczych rodziny (np. pomoc materialna: dożywianie uczniów w szkole; interesowanie się postępami dziecka w szkole i jego warunkami domowymi itp.).

• Funkcja wychowawcza
  "Przez funkcję wychowawczą świetlicy należy rozumieć całokształt poczynań zmierzających w kierunku kształtowania osobowości młodego pokolenia". Realizacja funkcji wychowawczej świetlicy przejawia się w zaspokajaniu potrzeb dziecka w dziedzinie działalności twórczej (działalność kreatywna) oraz wypoczynku i rozrywki (działalność rekreacyjna). Pierwsza polega na kształtowaniu i rozwijaniu zainteresowań i zamiłowań, wykrywaniu uzdolnień i stwarzaniu warunków do ich rozwoju, rozbudowaniu aktywności społecznej i postawy twórczej znajdując wyraz w praktycznym działaniu oraz umiejętności współżycia i współdziałania w zespole. Działalność rekreacyjna polega na kształtowaniu umiejętności właściwego i wartościowego spędzania czasu wolnego oraz przestrzeganiu zasad kultury życia codziennego. Świetlica powinna być miejscem dobrej, kształcącej rozrywki.

• Funkcja społeczna
  Świetlica dziecięca jest przede wszystkim środowiskiem wychowawczym, oddziałującym na stałych jej uczestników. Skuteczność oddziaływania wychowawczego pogłębia się, gdy obejmuje ono również problemy, którymi żyje całe środowisko. Dlatego działalność świetlicy wykracza często poza szkołę, dzięki np.: imprezom, wspólnym pracom itp. staje się ośrodkiem życia kulturalnego i towarzyskiego (poszerza swe wpływy na szkołę, rodzinę). "Przez funkcję społeczną świetlicy należy rozumieć jej udział w życiu środowiska społecznego, integrujący często przejawy najrozmaitszych poczynań społecznych na rzecz dziecka". Wiadomo, że do najbardziej powszechnych potrzeb psychicznych dziecka w wieku szkolnym zalicza się przede wszystkim: potrzebę aktywności i działania, potrzebę kontaktu emocjonalnego, przynależności do grupy rówieśniczej i jej uznania, akceptacji, potrzebę sukcesu, zrozumienia, szacunku, samorealizacji a także potrzeby poznawcze. W klasie szkolnej nie wszyscy uczniowie mogą zaspokoić te potrzeby i nie wszyscy potrafią zdobyć uznanie i akceptacje rówieśników, osiągnąć upragniony sukces. Świetlica szkolna ze względu na duże możliwości oddziaływania na dzieci poprzez różnorodne formy pracy i zabawy może stać się miejscem sprzyjającym rozwojowi dziecka, miejscem które zaspokoi jego potrzeby psychiczne, emocjonalne, społeczne. Jest tutaj wiele możliwości wykazania się, pokazania się z jak najlepszej strony w różnych dziedzinach zaspokojenia potrzeb sukcesu i samorealizacji. Rozpoczynając od preferowanej na zajęciach metody zabawowej (zaspakajającej potrzebę aktywności i działania) poprzez uczestnictwo w świetlicowych imprezach, inscenizacjach, konkursach, różnego rodzaju zajęciach dających duże szanse na zaistnienie w grupie rówieśników.

• Funkcja dydaktyczna
  Jednym z zadań świetlicy jest również organizacja pracy zadanej przez szkołę. Wychowawca w świetlicy powinien pomóc dziecku w przyswojeniu metod pracy umysłowej. Praca ta powinna iść w kierunkach: nauczania dziecka koncentracji, przyzwyczajenia do samodzielnego rozumowania (które jest podstawowym warunkiem przy opanowywaniu nowej wiedzy), uczenia go korzystania ze źródeł; słowników, encyklopedii, uświadamiania mu, że opanowanie materiału należy do jego woli, a chęć zapamiętania daje lepsze rezultaty niż konieczność zapamiętywania. Funkcja ta powinna być realizowana poprzez bogatą ofertę zajęć dydaktycznych w świetlicy. Świetlica nie tylko wychowuje, ale i uczy. Powinna rozbudzać zainteresowania dzieci, poszerzać ich wiedzę, rozwijać umiejętności i zdolności uczniów. Ważne jest przygotowanie dziecka (wykorzystując np. formy zabawowe, konkursowe lub inne) do samodzielnego planowania pracy, zadbania o higienę pracy umysłowej tj. racjonalne dozowanie wysiłku umysłowego, niedopuszczenie do znużenia, stosowanie przerw na krótkie ćwiczenia czy zabawy ruchowe, wykształcenie nawyku prawidłowej postawy przy pisaniu i czytaniu. Działalność świetlicy powinna dotyczyć pięciu dziedzin: wychowania zdrowotnego, społeczno-moralnego, umysłowego, technicznego i estetycznego. Zadania szczegółowe rozwijane w ramach każdej z tych dziedzin powinny być podporządkowane wspólnemu celowi. Jest nim przystosowanie dzieci do życia w społeczeństwie, ułatwienie im startu i prawidłowego funkcjonowania w szkole (rola świetlicy w procesie adaptacyjnym).

• funkcja profilaktyczna - stymulowanie procesów rozwojowych dzieci przez ich własną inicjatywę i aktywność

• funkcja reedukacyjna - działania prowadzące do wyrównywania braków, korygowania wad oraz nieprawidłowości rozwojowych z wcześniejszych lat życia dzieci

• funkcja kompensacyjna - wyrównywaniu niedostatków środowiska rodzinnego dzieci

W pracy świetlicy obowiązują następujące zasady:

• zasada motywacji- uczniowie zmotywowani do uczestnictwa w atrakcyjnych zajęciach mają możliwość zaspokojenia potrzeby swoich doznań emocjonalnych, nie jest konieczne namawianie ich pójścia na spacer czy obejrzenia filmu

• zasada aktywności- wzbudzenie u wychowanków ich własnej inicjatywy - wszystkie metody bazujące na działaniu i samodzielnym angażowaniu mobilizują do aktywności

• zasada indywidualizacji - bardzo znaczące jest tutaj indywidualne podejście do dziecka oraz znajomość jego potrzeb, zdolności i zainteresowań; wszystkie oddziaływania wychowawcze należy dostosować do indywidualnych możliwości ucznia jak i całego zespołu; zajęcia indywidualne są prowadzone w stosunku do dzieci wymagających opieki bądź pomocy

• zasada poglądowości- przykłady środków poglądowych np.: ilustracje, filmy, obrazy czy obserwacje środowiska; uczniowie posługują się tutaj wzrokiem i dotykiem, słuchem i węchem

• zasada systematyczności - wszystkie zajęcia należy dokładnie planować i dbać, by były logicznie ze sobą powiązane

• zasada swobody - wychowawca powinien inicjować i zachęcać uczniów do zajęć w taki sposób, by uczestniczyli oni w nich z własnej woli

• zasada atrakcyjności - wychowawca musi doskonalić i wzbogacać swoją metodykę pracy w różne, atrakcyjne formy zajęć

• zasada higieny i bezpieczeństwa - wychowawca świetlicy ponosi całkowitą odpowiedzialność za swoich podopiecznych - za ich zdrowie i bezpieczeństwo

Do metod pracy w świetlicy szkolnej należą:

• metoda pracy grupowej - praca w zespołach angażuje wszystkich uczniów umożliwiając im wykazanie się

• metoda pracy indywidualnej - podczas zajęć indywidualnych uczeń sam wybiera sobie zadania i je wykonuje, w czym może pomagać mu wychowawca; przykładem takich zajęć może czytanie książki i czasopism, kolekcjonowanie czy też wykonywanie jakiś elementów dekoracyjnych

• metoda pracy masowej - zajęcia takie angażują wszystkich uczniów na świetlicy, na przykład udział w koncercie, rozgrywkach sportowych, imprezie środowiskowej czy konkursach itp.

Istnieje również inny podział stosowanych metod (według Wiechów):

1. metody zajęć praktycznych - wykorzystywane we wszelkich formach pracy, posiadają różny charakter w zależności od założonych celów, są to:

• techniki plastyczne, teatr lalek, uczestnictwo w zespole tanecznym - kształtują wrażliwość estetyczną uczniów

• zabawy i gry dydaktyczne, różne konkursy kształtują zdolności intelektualne uczniów

• imprezy, uroczystości, działalność społecznie użyteczna - kształtują patriotyczne uczucia uczniów

• ćwiczenia, sporty oraz wycieczki - rozwój sprawności uczniów

2. metody oglądowe - służą pogłębianiu i utrwalaniu wiadomości; przykładem mogą tu być:

- pokaz, obserwacja:

• przedmioty

• fotografie

• mapy

• tablice

• przeźrocza

3. metody słowne:

• pogadanka

• opowiadanie bajek, różnych przygód i wrażeń - praca z książką

• dyskusja, opis,

Do głównych zadań świetlicy szkolnej należy:

• pomoc w nauce oraz tworzenie warunków i przygotowywanie do samodzielnej nauki i pracy umysłowej

• organizacja gier, zabaw ruchowych i innych zajęć zarówno na terenie szkoły jak i na świeżym powietrzu, kształtujących prawidłowy rozwój fizyczny

• wykrywanie i rozwijanie u uczniów uzdolnień i zainteresowań oraz organizacja odpowiednich zajęć

• dbanie o uczestnictwo uczniów w kulturze - udział w kulturalnej rozrywce, kształtowanie nawyków kultury życia codziennego

• upowszechnianie zasad higieny, czystości i dbałości o zdrowie

• rozwój samodzielności i społecznej aktywności

• współpraca z rodzicami oraz z nauczycielami uczniów uczęszczających na świetlicę, jak również z placówkami kulturalnymi, sportowymi itp.

Internat - jest jednym z ogniw organizacyjnych szkoły. Stanowi formę opieki pełnej, poszerza bazę rekrutacyjną szkoły i pozwala na pogłębienie pracy opiekuńczo-wychowawczej, jest międzyszkolną placówką opiekuńczo- wychowawczą dal młodzieży uczącej się z różnych szkół.

Funkcje internatu:

- Opiekuńcza - zapewnienie wychowankom korzystnych warunków do życia, nauki, wypoczynku, dobrego samopoczucia

- Wychowawcza - wywołanie zamierzonych i korzystnych zmian w osobowości wychowanków

- Dydaktyczna - organizowanie nauki własnej, pomocy koleżeńskiej, wyrównywanie braków szkolnych

- Społeczna - związana z uspołecznieniem wychowanków do różnych prac

- Diagnostyczna - możliwa jest do realizacji, gdy wychowawcy znają swoich wychowanków; umożliwia efektywne oddziaływania na młodzież.

Zadania (trzy zakresy działań):

• usługowa rola wobec wychowanka

• usługowa rola wobec szkoły

• usługowa rola wobec społeczeństwa

Metody poznawania wychowanków:

• obserwacja

• ankieta

• wywiad

• pogawędka (dyskusja zespołowa)

• autoekspresyjne (tematyczna i swobodna wypowiedz ustna i pisemna)

• socjometria (badanie struktury grupy)

• zabawy integracyjne

Metody pracy wychowawcy w internacie:

Wpływ osobisty

• sugestia

• perswazja

• przykład osobisty

• wyrażanie aprobaty i dezaprobaty

Wpływ sytuacyjny

• nagradzanie i karanie

• instruowanie

• ćwiczenia i wykonywanie zadań

Wpływ społeczny

• modyfikacja celu zespołu

• przekształcanie struktur wewnętrznych zespołu

• nadawanie właściwego kierunku działań

Kierowanie samowychowaniem

• doświadczenie

• dyżury

• pozytywne wzorce, modele

Bursa Szkolna jest koedukacyjną placówką opiekuńczo-wychowawczą przeznaczoną dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych i pomaturalnych. 
Bursa jako placówka szkolna wspomaga i uzupełnia prace dydaktyczne szkół, do których uczęszczają wychowankowie. Przejmuje również od rodziny funkcję wychowawczą i opiekuńczą na okres pobytu wychowanka w placówce. 
Misją placówki jest tworzenie warunków do wszechstronnego rozwoju każdego wychowanka, przygotowanie do samodzielności, aktywności, kreatywności, do rozumienia siebie i otaczającego świata oraz stworzenie optymalnych możliwości zdobycia wykształcenia przez młodzież mieszkającą z dala od szkół. 
Duża odległość z domu rodzinnego do szkoły, słaba komunikacja oraz niski status materialny wielu rodzin sprawiają, że Bursa Szkolna jest jedyną szansą na kontynuowanie nauki w szkołach średnich. 
Powodzenia i sukcesy w życiu społecznym i zawodowym człowieka XXI wieku wymagają wykształcenia i posiadania wielu cech - poczucia własnej godności, tożsamości, inicjatywy i przedsiębiorczości. W osiągnięciu tych celów oprócz kadry pedagogicznej i nowoczesnej bazy dydaktyczno-socjalnej sprzyja w bursie przyjazny klimat placówki wynikający z relacji: rodzice - wychowankowie - nauczyciele - wychowawcy - pracownicy administracji i obsługi. Rozwój zainteresowań, uzdolnień i zamiłowań wychowanków realizowany jest w poczuciu solidarności, aktywności twórczej, zaradności. Wychowankom najbardziej potrzebującym udziela się pomocy materialnej np.: poprzez zwolnienie z kosztów utrzymania, pozyskiwanie odpłatności od ludzi dobrej woli, szukanie pomocy materialnej w środowisku

Celem nadrzędnym jaki w bursie został założony i jest realizowany w pracy opiekuńczo - wychowawczej to:-

• wszechstronne przygotowanie wychowanków do dorosłego życia,

• wyrównywanie poziomów dydaktycznych,

• przejęcie funkcji wychowawczej domu rodzinnego na okres pobytu wychowanka w placówce,

• współpraca z domem rodzinnym - diagnoza sytuacji rodzinnej, pomoc materialna,

• kompensacja wychowania i uzupełnienie pracy wychowawczej szkoły,

• ścisła współpraca z nauczycielami, dyrektorami szkół, komendantami OHP i kierownikami praktyk; a także kształtowania pożądanych postaw, systemów, wartości i standardów zachowań jaki powinien prezentować każdy wychowanek.

Bardzo ważnym celem, do którego wszyscy pracownicy przywiązują dużą wagę, to stwarzanie takiej atmosfery wśród wychowanków, aby Bursa była dla wszystkich drugim domem rodzinnym.

Zadanie bursy to zapewnienie swoim wychowankom:

 właściwych warunków sanitarno - higienicznych

 całodziennego wyżywienia

 odpowiednich warunków do nauki

 uczestniczenia w kulturze, sporcie, turystyce

 rozwijaniu uzdolnień i zainteresowań

 rozwijanie samodzielności i samorządności

---