Dr Andrzej Bukowski

Współczesne Teorie Socjologiczne: wprowadzenie do kursu

1. Teoria socjologiczna, nauka i nowoczesność (Kenneth D. Allan „Contemporary Social & Sociological Theory”) Dwa projekty nowoczesności: technologiczny i społeczny. W nauce wiedza wykorzystywana do kontroli nad światem przyrodniczym. Demokratyczne państwo jako projekt społeczny nowoczesności. Instytucje demokratycznego państwa: uniwersytet. Krytycyzm naukowy i polityczny mechanizm demokracji jako równoległe produkty nowoczesności. Teoria: logicznie sformułowane argumenty, które wyjaśniają argumenty empiryczne za pomocą ogólnych kategorii pojęciowych.

2. Ewolucja teorii socjologicznej w XX wieku

1. Klasyczny paradygmat teorii socjologicznej (nauki przyrodnicze vs nauki społeczne, problem zapóźnienia teorii socjologicznej - I kryzys w socjologii, obiektywizm teorii, wyjaśnianie ogólnych praw, prognozowanie);

2. Wyczerpywanie się klasycznego paradygmatu socjologii: ku nowemu paradygmatowi (dylemat podmiot - przedmiot i zagadki paradygmatyczne, swoistość refleksji socjologicznej i wielość podejść, krytyka obiektywizmu i realizmu ontologicznego; wyjaśnianie a rozumienie, mit socjologii wolnej od wartości);

3. Teoria socjologiczna jako krytyka społeczna (normatywizm i zaangażowanie, , krytyczna autorefleksja w obrębie dyscypliny; odkrywanie ukrytych przesłanek wartościujących w procesie poznania, krytyczna analiza celów, którym służy poznanie i inżynieria społeczna, demaskowanie opresyjnych właściwości instytucji i stosunków społecznych, formułowanie postulatów przebudowy społeczeństwa);

4. Teoria socjologiczna jako praktyka społeczna: (Charles Taylor: socjologia jako praktyka społeczna wyższego rzędu: wydobywa na jaw samorozumienia, kwestionuje nasze samorozumienia, poszerza kontekst samorozumień; problem prawomocności teorii socjologicznej jako praktyki społecznej)

3. Społeczny kontekst współczesnych teorii socjologicznych a stan refleksji teoretycznej na początku XXI wieku

1. doświadczenia wojen i współczesnych konfliktów

- zmierzch wielkich narracji: Natury, Boga, Rozumu, Historii - cywilizacja po Auswitz i Gułag

- wzrost wrażliwości na przemoc i konflikty, władzę i manipulację

2. przeobrażenia społeczeństw Zachodu

• wzrost społecznej samoświadomości i podmiotowości

• procesy emancypacji społecznej i obywatelskiej

• rekonfiguracja tradycyjnych form życia i aktywności

C. globalizacja:

• upowszechnienie wartości kulturowych euro - amerykańskiego kręgu kulturowego: wolności i godności osoby ludzkiej,

• ujawnienie się wielokulturowości i multimodalności świata społecznego

D. konsekwencje z punktu widzenia przedmiotu badań:

• wzrost zainteresowania zagadnieniami podmiotowości i świata przeżywanego

• zainteresowanie zagadnieniami społeczno-kulturowych przyczyn konfliktów i przemocy

• ujawnienie historycznej zmienności instytucji społecznych oraz ich konwencjonalności

• wzrost zainteresowania społeczną komunikacją i consensusem

E. konsekwencje dla stanu refleksji teoretycznej (Szacki):

- rozmycie granic socjologii tradycyjnej

- odwrót od wzorów nauk przyrodniczych (zwrot językowy)

- burzenie muru pomiędzy podmiotem a przedmiotem (konstruktywizm i relatywizm)

- postrzeganie świata społecznego jako nieuporządkowanego, niestabilnego pełnego napięć i ryzyka

4. Teoria socjologiczna a spór o naturę rzeczywistości społecznej

1. Konstrukcja teorii socjologicznej w kontekście sporu o naturę świata społecznego: założenia ontologiczne - metodologia - pojęcia i twierdzenia. Rozstrzygnięcie sporu o naturę świata społecznego przesądza o podejściu epistemologicznym oraz o stosowanym instrumentarium badawczym.

2. Podstawowe dylematy teorii socjologicznej (na poziomie orientacji teoretycznej)

1. spór metodologiczny - naturalizm czy antynaturalizm

2. spór ontologiczny i naturę rzeczywistości społecznej - obiektywizm czy konstruktywizm

3. spór epistemologiczny o naturę rzeczywistości społecznej: wartościowanie czy neutralność wobec wartości

4. spór holizmu z indywidualizmem metodologicznym

5. spór determinizmu z aktywizmem

6. spór o naturę działania ludzkiego - racjonalne czy nieracjonalne

5. Propozycje uporządkowania tradycji teoretycznej wokół podstawowych napięć i dylematów

A. Propozycja podziału generalnych założeń teoretycznych w socjologii wg. Jeffrey'a Alexandra. Nauka jako kontinuum przedsięwzięć badawczych rozpiętych pomiędzy obserwacją empiryczną a generalnymi założeniami teoretycznymi. Tym, co decyduje o różnicach pomiędzy podejściami badawczymi są odmienne założenia teoretyczne co do: (1) obserwacji ludzkiego zachowania (świadome/nieświadome) (2) uwarunkowań tego zachowania (determinizm/indeterminizm). Te dwa rodzaje założeń są stosowane na dwóch poziomach analizy: indywidualnym (związek pomiędzy środkami a celami) oraz zbiorowym (natura porządku społecznego).

Założenia

Subiektywność Obiektywność

Woluntaryzm Determinizm

Normatywizm (nieracjonalność)	Instrumentalizm (racjonalność)
Socjologiczny idealizm	Socjologiczny materializm

Działanie

Poziom

analizy Porządek

społeczny

B. Historyczne ujęcie faz w rozwoju dyscypliny: propozycja Malcolma Watersa

Konstruktywizm, utylitaryzm, funkcjonalizm, krytyczny strukturalizm i ich współczesne kontynuacje. Podstawowe pojęcia; działanie społeczne, struktura, system, racjonalność. Faza klasyczna, faza nowoczesna i faza współczesna socjologii.

Natura elementów konstytutywnych

Subiektywna Obiektywna

Konstruktywizm	Utylitaryzm
Funkcjonalizm	Krytyczny Strukturalizm

indywidual.

Sposoby

wyjaśniania

holistyczny

Centralne pojęcia, typy teoretyzowania, fazy rozwoju teorii socjologicznej

(koncepcja Malcolma Watersa)

Pojęcie	Typ Teorii	Fazy rozwoju teorii socjologicznej
				klasyczna	nowoczesna	współczesna
Działanie społeczne	Konstruktywizm	M. Weber G. Simmel	Interakcjonizm symboliczny Fenomenologia Etnometodologia	Teoria strukturacji A. Giddens Nowy instytucjonalizm Socjologiczny
System	Funkcjonalizm	H. Spencer E. Durkheim	Funkcjonalizm strukturalny T. Parsons, R. Merton	Neofunkcjonalizm N. Luhmann J. Alexander Teoria systemów (J. Habermas)
Racjonalność	Utylitaryzm	T. Marshall V. Pareto	Teoria wymiany G. Homans, P. Blau	Teorie racjonalnego wyboru Teorie wyboru publicznego Neoinstytucjonalizm
Struktura	Krytyczny strukturalizm	K. Marks F. Engels	Teoria krytyczna (Szkoła Frankfurcka) Strukturalizm Marksowski	Teoria komunikacyjna (J. Habermas) Teorie poststrukturalne - w tym konfliktu (P. Bourdieu, M. Foucault, R. Dahrendorf)

6. Tematyka wykładów

- współczesne teorie socjologiczne: wprowadzenie do kursu

- funkcjonalizm strukturalny: T. Parsons, R. Merton

- teoria systemów autopoietycznych N. Luhmanna

- perspektywa interakcjonistyczno - symboliczna, fenomenologiczna i dramaturgiczna

- teoria wspólnoty komunikacyjnej: J. Habermas

- strukturalizm i jego kontynuacje: A. Giddens

- teoria społecznej praxis: P. Bourdieu

- klasyczne teorie władzy i konfliktu: R. Dahrendorf, L. Coser

- post-strukturalne teorie władzy i konfliktu: P. Bourdieu, M. Foucault

- paradygmat wymiany i teoria racjonalnego wyboru

- teorie modernizacji, globalizacji i systemu światowego: U. Beck, I. Wallerstein

- teoria społeczeństwa ponowoczesnego Z. Baumana

Literatura zalecana do wykładu:

J. Turner, „Struktura teorii socjologicznej”, Warszawa 2006, s. 1-5.

J. Szacki, Historia myśli socjologicznej. Wydanie nowe”, Warszawa 2002, s. 945 - 948.

Literatura uzupełniająca do wykładu (oprócz lektur zadanych na ćwiczenia):

Ch.Taylor: Teoria społeczna jako praktyka, (w:] Świat przeżywany, red. Z. Krasnodębski, K.Nellen, Warszawa 1993.

P.Sztompka: Teoria socjologiczna XX wieku. Wstęp do wydania polskiego, [w:] Jonathan Turner, Struktura teorii socjologicznej, Warszawa 1985, PWN

J. Mucha, „Socjologia jako krytyka społeczna”, Warszawa 1986.

Inne źródła wykorzystane w przygotowaniu wykładu:

K. D. Allan, “Contemporary Social and Sociological Theory”, London 2010, s. 3-13.

P. Baert, „Social Theory in the Twentieth Century”, Cambridge 1998, s. 1-8.

M. Waters, “modern Sociological Theory”, London 1994, s. 2-14.

---