Psychologia różnic indywidualnych

wykład 2

Różnice indywidualne są badane w trzech obszarach:

• temperament - różnice w fizjologii organizmu, emocjonalność

• osobowość - stosunek człowieka do innych ludzi, różnice w zakresie uwagi

• intelekt - zdolności poznawcze.

- Czy temperament jest częścią osobowości?

- Czy inteligencja jest cechą osobowości? Gilford tak uważa.

- Jakie zachodzą interakcje w trójkącie T-O-I? Zachowanie człowieka jest uwarunkowane interakcją jego cech.

Koncepcja temperamentu Hipokratesa - Galena:

• sangwinik → krew

• choleryk → żółć

• flegmatyk → flegma

• melancholik → czarna żółć.

Ścisłe powiązanie charakteru człowieka z jego ciałem, humorami. Natężenie humorów wyznacza charakter.

Immanuel Kant (psychologia fotelowa):

- o rodzaju temperamentu decydują właściwości krwi; dwa wymiary opisu krwi:

• ciepła (uczucia) - zimna (działania)

• wolno krzepliwa (ospałe działania) - szybko krzepliwa (szybkie reakcje).

Sangwinik i melancholik:

- dominują emocje:

• silne, płytkie, szybkie u sangwinika

• powolne, głębokie, długotrwałe u melancholika.

Choleryk i flegmatyk:

- dominują działania:

• szybkie i gwałtowne u choleryka

• powolne i bezładne u flegmatyka.

Wilhelm Wundt:

- temperament to:

• intensywność:

- emocje silne: choleryk i melancholik

- emocje słabe: sangwinik i flegmatyk

• szybkość reakcji emocjonalnej:

- szybka zmiana reakcji emocjonalnej: sangwinik i choleryk

- powolna zmiana reakcji emocjonalnej: melancholik i flegmatyk.

Definicja koncepcji Hipokratesa - Galena:

- dwa wymiary:

• siła reagowania:

- duża: sangwinik i choleryk

- mała: flegmatyk i melancholik

• czas utrzymywania się reakcji:

- długi: choleryk i melancholik

- krótki: sangwinik i flegmatyk.

Problem: prawdopodobnie większość ludzi znajduje się gdzieś pośrodku. Do jakiego stopnia taki model opisuje większość ludzi? Typów mieszanych jest większość. Taki model może być uważany za wzorzec idealny, dzięki któremu dostrzegamy indywidualność osoby.

Temperament jako emocjonalność.

Gordon Allport (1937) - emocjonalna natura jednostki:

• podatność na wzbudzenie emocjonalne

• szybkość i siła reakcji

• dominujący nastrój (afekt):

- intensywność

- zmienność.

Allport uważał, że taki temperament jest uwarunkowany konstytucjonalnie - temperament jest dyspozycją neurofizjologiczną, trwałą i dziedziczną.

Inne koncepcje „emocjonalne”.

Mehrabian (1991):

• charakterystyczny stan emocji

• emocja jako cecha (gotowość do wzbudzania stanów emocjonalnych).

Campos (1982):

• różnice indywidualne w emocjonalności są podstawą temperamentu

• u niemowląt - różnice w wyrażaniu emocji pierwotnych (dziecko reaguje po swojemu, cechy temperamentu uwarunkowane genetycznie).

Temperament jako forma - cechy temperamentu jako formalne cechy zachowania.

Thomas i Chess (1977):

• sposób, w jaki ktoś się zachowuje (co, a nie jak)

• to aspekty zachowania, które wymienia się w odpowiedzi na pytanie „jak?”.

Styl zachowania:

- odmienny od motywacji (dlaczego?)

- odmienny od zdolności (co? jak dobrze?).

Typ układu nerwowego (ośrodkowego).

Tiepłow (1985):

• temperament jako dynamiczne cechy zachowania:

- mierzone szybkością i siłą reakcji

- determinowane typem układu nerwowego.

Co łączy różnych autorów?:

• temperament jako wymiar(y) różnic indywidualnych:

- temperament jako część składowa osobowości?

• trwałość i niezmienność:

- tak samo w biegu życia, tak samo w różnych sytuacjach

• podłoże biologiczne i odziedziczalność

• wspólne ludziom dorosłym, dzieciom i zwierzętom

• formalny poziom opisu:

- intensywność, energia, siła, tempo, szybkość, zmienność, ruchliwość...

Koncepcje konstytucjonalne.

Budowa ciała a:

• charakter

• osobowość

• temperament

• skłonności i predyspozycje

• zaburzenia:

- ich częstotliwość

- ich rodzaj (to, co nam grozi, jest zależne od konstytucji cielesnej).

Człowiek jest jednością psychofizyczną. Jeżeli coś się ujawnia w psychice, ujawnia się
w ciele.

William Sheldon (1940) - od psychologii fotelowej do empirycznej.

- na materiale 1400 fotografii należało zaprowadzić porządek, posegregować je; Sheldon zaproponował trzy kategorie - somatypy, którym przypisano typy psychiczne.

Endomorfia :

• z warstwy endomorficznej embrionu tworzą się narządy wewnętrzne

- rozwój narządów wewnętrznych

- masywny, dobrze rozwinięty układ trawienny

- układ kostny i mięśniowy słaby

- nadmiar tkanki tłuszczowej.

Mezomorfia:

• z warstwy mezomorficznej embrionu tworzy się tkanka mięśniowa

- silny kościec

- skóra gruba i porowata

- wyprostowana i krzepka budowa ciała.

Ektomorfia:

• z warstwy ektomorficznej embrionu tworzą się skóra i tkanka nerwowa

- delikatność i wątłość całego ciała

- zapadnięta klatka

- kończyny długie i szczupłe

- delikatny kościec

- wysokie i wysunięte czoło.

Wiscerotonik - typ trzewiowy:

• skutek przewagi endomorfin

• cechy:

- typ rozluźniony

- powolne reakcje

- brak wybuchowości

- łagodność

- fizyczna wygoda

- towarzyskość

- zadowolenie z siebie

- tolerancja

- łatwość w przejawianiu uczuć.

Somatotonik - typ cielesny:

• przewaga mezomorfii

• cechy:

- siła i energia życiowa

- nastawienie na działanie

- pewność w postawach i ruchach

- upodobanie do ryzyka i rywalizacji

- odwaga fizyczna

- agresywność.

Cerebrotonik - typ mózgowy:

• przewaga ektomorfii

• cechy:

- wrażliwość nerwowa

- nadmiernie szybkie reakcje i wytężona uwaga

- trudności w nawiązywaniu kontaktów, zahamowany emocjonalnie

- podatność na zmęczenie

- lęk społeczny

- ucieczki.

Heymans i Wiersma (1908):

- jako pierwsi zaczęli używać kwestionariuszy.

Trzy wymiary zachowania:

• aktywność (podejmowanie czynności celowych)

• emocjonalność (pobudliwość, wrażliwość)

• funkcja pierwotna/wtórna:

- funkcja pierwotna: zachowania i procesy kontrolowane tym, co tu i teraz

- funkcja wtórna: koncentracja na przeszłości.

Iwan Pawłow.

Założenia:

• każdym zachowaniem zawiaduje ośrodkowy układ nerwowy (tzw. zasada nerwizmu)

• istnieją różnice indywidualne w zakresie warunkowania; dotyczą: prędkości, sprawności, stałości/zmienności, siły procesu

Wniosek:

• za obserwowane różnice odpowiadają procesy nerwowe, właściwości OUN, na tej podstawie można wyróżnić TUN.

Właściwości OUN:

• siła procesu pobudzenia (SPP) - zdolność komórek nerwowych do pracy; komórka wytrzymuje przedłużające się bądź krótkotrwałe pobudzenie, ale charakteryzuje się niezwykłą siłą pobudzenia bez przejścia w stan hamowania ochronnego

- jest to cecha (a nie stan) OUN

- diagnoza eksperymentalna SPP polega na zwiększaniu natężenia stymulacji, aż do natrafienia na hamowanie ochronne (wrodzone, nie wyuczone)

• hamowanie ochronne:

- hamowanie bezwarunkowe - służy ochronie OUN przed nadmiarem stymulacji

- hamowanie warunkowe (wygaszanie, odraczanie, różnicowanie) - łatwość wytwarzania hamulcowych odruchów warunkowych

- u osób o słabym układzie nerwowym hamowanie pojawia się niezwykle szybko

• siła procesu hamowania (SPH):

- jak szybko wytwarzają się hamulcowe odruchy warunkowe

- jak stabilne są takie odruchy

• równowaga procesów nerwowych - jednakowa siła hamowania i pobudzenia:

- zestawienie SPP i SPH, w normalnym temperamencie zachodzi konieczność równowagi, przewaga SPP nad SPH i odwrotnie jest funkcjonalnie niekorzystna

• ruchliwość procesów nerwowych:

- zdolność zmiany pobudzenia na hamowanie w funkcjonowaniu OUN.