STRUKTURA ETNICZNA
W wytworzeniu się polskiej wspólnoty narodowej główną rolę odegrały plemiona zachodniosłowiańskie, zaś wśród nich: Polanie, Ślęzanie, Wiślanie, Mazowszanie, Pomorzanie. Nazwa "Polacy" wywodzi się od Polan, plemienia osiadłego nad Wartą, które skonsolidowało inne plemiona polskie. Początkowo struktura etniczna społeczeństwa polskiego była jednorodnie zachodniosłowiańska. Od XII-XIII w. doszedł - wskutek osadnictwa - żywioł niemiecki w miastach i osadach kmiecych, następnie - zwłaszcza od unii z Litwą - Rusini i Litwini na wschodnich terenach państwa. Również Żydzi przybywają od czasów Kazimierza Wielkiego, gł. do miast. Z koleji Tatarzy i Ormianie, osiedlają się na kresach wschodnich, Łotysze na północy. Pojawiły się też przymieszki kolonistów i emigrantów z różnych krajów zachodnich; w poprzedzających rozbiory końcowych latach XVIII w. skład narodowościowy Rzeczypospolitej (wg J.A. Gierowskiego) to 2/3 Polaków (w sumie ok. 8 mln, wliczając polskojęzyczną ludność ziem położonych na zachód od granic państwa), kilkanaście procent ludności ruskiej i litewskiej, ok. 7,5% (750 tys.) Żydów, ludność niemiecka. Wg spisu z 1921 II Rzeczpospolitą zamieszkiwało 27 mln osób, z czego 69,2% podało narodowość polską, 14,3% - ukraińską, 7,8% - żydowską, 3,9% - białoruską i tyleż niemiecką, 0,7% - inną (mniejszości narodowe stanowiły więc, wg oficjalnych danych, ponad 30% ludności). Jednolita etnicznie stała się Polska w wyniku II Wojny Światowej, wskutek wymordowania przez hitlerowców Żydów, odpadnięcia terytoriów wschodnich z wysokim odsetkiem ludności niepolskiej i repatriacji Polaków w powojennym okresie. W 2001 GUS szacował, iż mniejszości narodową stanowią ok. 2,3 do 2,5% ogółu mieszkańców kraju; w tym 300-350 tys. Niemców, 200-230 tys. Białorusinów i Ukraińców, 50-60- tys. Łemków, 25 tys. Romów, po 20 tys. Litwinów i Słowaków, 15 tys. Żydów i 10-13 tys. Rosjan.
STRUKTURA NARODOWOŚCIOWA
Współczesna Polska jest krajem prawie całkowicie jednolitym narodowościowo. Wg spisu powszechnego z 2002 roku, liczebność mniejszości narodowych wynosi 3,26% ogółu mieszkańców, czyli ok. 1,5 mln osób. W okresie międzywojennym (lata 1918-1939) w granicach II Rzeczpospolitej mieszkało 11,3 mln osób innej niż polska narodowości, co stanowiło 35% ogółu (dane z 1931 r.). Przyczyny tak dużych zmian w strukturze narodowościowej były związane z tragicznym bilansem II wojny światowej i konsekwentną realizacją powojennej polityki władz socjalistycznej Polski. Działania wojenne i eksterminacja ludności pochłonęły ok. 6 mln istnień ludzkich, na skutek zmiany granic poza Polską znalazło się ok. 6,5 mln osób, a przymusowe migracje i przesiedlenia uszczupliły polskie społeczeństwo o 1,7 mln osób. Najliczniejszą mniejszością narodową są dzisiaj Niemcy. Liczba osób tej narodowości oceniana jest na ok. 150 tys. (w 1931 r. - 800 tys.). Zamieszkują głównie Śląsk. Druga grupa to Białorusini, których jest ok. 49 tys. (1931 - 1,9 mln). Mieszkają przede wszystkim na wschodzie Polski. Trzecią, najliczniejszą grupę, stanowią Ukraińcy, po II wojnie światowej przymusowo przesiedleni na ziemie zachodnie i północne. Żyje ich w Polsce ok. 31 tys. (1931 - 5 mln).
STRUKTURA RELIGIJNA
Według Rocznika Statystycznego[7] największą wspólnotę religijną stanowi Kościół katolicki, do którego należy około 34,26 mln wiernych. W obrządku rzymskokatolickim ochrzczonych jest 34,206,767 obywateli RP, co stanowi około 89% populacji. Kościół Greckokatolicki liczy 53 tys. wiernych, Kościół Ormiański 5 tys., Kościół Neounicki 195 osób.
Z tradycji katolickiej wywodzi się starokatolicyzm, do którego należy 45 tys. wiernych (Kościół Starokatolicki Mariawitów - 23 894 wiernych, Kościół Polskokatolicki - 19 172 wiernych, Kościół Katolicki Mariawitów - 2 274 wiernych)
Wspólnoty tradycji prawosławnej liczą ponad pół miliona wiernych (Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny - 509,1 tys., Wschodni Kościół Staroobrzędowców w RP - 426 osób)
Do protestantyzmu i tradycji protestanckiej przyznaje się prawie 150 tysięcy wiernych: Kościół Ewangelicko-Augsburski - 77,5 tys., Kościół Zielonoświątkowy - 20,890 tys., Kościół Adwentystów Dnia Siódmego - 9,488 tys., Wspólnota Kościołów Chrystusowych w RP - 5,527 tys., Nowoapostolski Kościół w Polsce - 5,076 tys., Kościół Chrześcijan Baptystów - 4,688 tys., Kościół Ewangelicko-Metodystyczny - 4,420 tys., Kościół Ewangelicko-Reformowany - 3,550 tys., Kościół Wolnych Chrześcijan - 2,987 tys., Kościół Chrystusowy - 2,952 tys., Kościół Boży w Chrystusie - 2,901 tys., Kościół Ewangelicznych Chrześcijan - 2,261 tys., Zrzeszenie Wolnych Badaczy Pisma Świętego - 2,245 tys., Świecki Ruch Misyjny "Epifania" - 1 682 wiernych, Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich (Mormoni) - 1 305 wiernych.
Inne grupy wyznaniowe stanowią w sumie około 150 tysięcy członków, z czego najliczniejszy jest Związek Wyznania Świadków Jehowy (127 377 wiernych). Do najważniejszych zarejestrowanych związków wyznaniowych należą: Chrześcijański Kościół Głosicieli Dobrej Nowiny - 5 tys. wiernych, Związek Buddyjski Tradycji Karma Kamtzang w Polsce - 1 665 wiernych, Instytut Wiedzy o Tożsamości "Misja Czaitanii" - 1 389 wiernych, Misja Buddyjska Trzy Schronienia w Polsce - 1 270 wiernych
Polaków bez wyznania jest ponad 2,9 miliona (niecałe 8%).
Rozpatrując powyższe statystyki pamiętać jednak należy, iż za członków poszczególnych Kościołów i związków religijnych przyjmuje się zazwyczaj osoby, które w stosunek członkostwa weszły (np. poddane obrzędowi chrztu), nawet jeżeli w okresie późniejszym z niego wystąpiły. Wiarygodne dane statystyczne nie mogą, więc zostać sporządzone wyłącznie na podstawie tego rodzaju deklaracji przystąpienia do danego Kościoła. Sprawia to na przykład, że podana tu liczba Polaków bez wyznania może być zaniżona, a wyznawców Kościoła rzymskokatolickiego - zawyżona. Ponadto warto zwrócić uwagę na to, że są to dane z końca roku 2004. W Warszawie i Łodzi do kościoła chodzi regularnie niecałe 20% społeczeństwa, większą religijnością charakteryzują się Śląsk i Lubelszczyzna.
Kilka prawnie zarejestrowanych w MSWiA związków wyznaniowych (jak Rodzimy Kościół Polski lub Zrzeszenie Wiary Rodzimej) ma natomiast źródła w etnicznych, przedchrześcijańskich wierzeniach Słowian. Po roku 1989 na polskim gruncie pojawiły się także antropozofia, teozofia oraz religie wschodnie, jak buddyzm.
Struktura etniczna, narodowościowa i religijna w Polsce