etn. pyt. 37, antropologia kultury


Etn. Pyt. 37,38 Mit - definicje, cechy, rodzaje mitów/ Funkcje mitu

Def. E. Nowicka

„Mit jest opowieścią narracyjną, posługującą się symbolami i obrazami, ignorującą zasady logiki formalnej, dla odbiorców i opowiadających absolutnie prawdziwą, dosłowną, operującą swoistym poczuciem czasu i przestrzeni, mówiącą o sprawach wielkiej wagi (subiektywnej i obiektywnej) dla jednostki i zbiorowości, ignorującą problemy zbiorowości obcych. Tak rozumiany mit w postaci czystej występuje w społeczeństwie określanym modelowo jako sakralne, a w kulturze społeczeństw rozwiniętych posiada pewne analogie, z których najbliższa jest ideologia”.

- wg I. Strentsky'ego: „Mit jest wszystkim i niczym. Jest prawdziwą historią i fałszywą, objawieniem i złudzeniem, świętością lub profanum, jest rzeczywisty lub fantastyczny, jest symbolem i narzędziem, archetypem i stereotypem. Jest albo silnie ustrukturyzowany i logiczny albo emocjonalny i prelogiczny, tradycyjny i prymitywny albo jest częścią współczesnej ideologii. Mit mówi o bogach, ale często także o przodkach, a czasami o zwykłych ludziach”. ( twórcze)

- wg Levi - Straussa mity są wynikiem majsterkującego myślenia, zbierają do kupy różne części żeby usunąć problem, Levi - Strauss nazywa to bricolage,

- wg A. Hultkrantz'a istotą mitologii jest odwoływanie się do przeszłości, do czasu mitycznego; mit jest precedensem, nie opisem, i nie ma być zajmujący; ma dawać wiedzę, pomagać poznawać życie i jego aspekty; to, co w przyrodzie zdarza się codziennie, np., wschód słońca, staje się w micie czymś wyjątkowym i sprawczym; należy to powtórzyć, aby wydarzenie trwało nadal, w przeciwieństwie bowiem do naszej recepcji czasu historycznego, gdzie zdarzenia są niepowtarzalne i jednorazowe, jest koncepcją czasu cyklicznego zakładającego powtarzalność jako naturę rzeczy,

- wg R. Tomickiego mit można rozumieć na 3 sposoby:

  1. węższy - mit jako opowieść; najczęściej spotykane w etnologii, folklorystyce, teorii literatury;

Cechy szczególne

  1. rozszerzony - mit jako archaiczny światopogląd,

  2. uogólniony - mit jako uniwersalna forma świadomości; mity są fałszywymi obrazami, kliszami, zachowaniami, które bazują na zbiorowej wierze w prawdziwość; mitu nie określa przedmiot przekazu, lecz sposób, w jaki się przekazuje - istnieją formalne granice mitu, nie ma substancjalnych; mitem staje się to, co nabiera znaczenia dla danej zbiorowości,

- mit jest narracją, którą archaizowany język i styl wyróżnia od codziennej mowy,

- mity nie są statycznym opisem świata, ale dynamiczną akcją, która obraca się wokół trudności, jakie napotykają bohaterowie,

- zazwyczaj istnieje pewien tok narracji, który łączy ze sobą epizody i co najmniej jedna postać, której losy śledzimy od początku do końca,

- mit jest sakralną historią, opowieścią o czasach pierwotnych, a zarazem wg Herskovitsa „w symboliczny sposób daje wyraz systemowi związków między człowiekiem a kosmosem”,

- mit żyje własnym życiem, jest fenomenem samym w sobie,

- jest nie tylko rzeczywistością opowiadaną, lecz rzeczywistością przeżywaną,

- mity mogą mieć różne wersje, część z nich jest traktowana jak bajki, opowieści historyczne (radzę przypomnieć sobie lekturkę Malinowskiego bodajże Mit magia religia odnośnie podziału mitów u Trobriandczyków),

- U Indian Makaritare najważniejszy jest cykl kosmogoniczny Watunna, śpiewany w sakralnym języku ademi,

Wg J. Bierhorsta żeby odczytać mit trzeba znać jego 3 właściwości:

  1. narracja mitu polega na ciągłych powtórzeniach; pewne epizody powtarzają się w różnych zestawach,

  2. postaci mityczne mają skłonność do „rozszczepiania się” - problem bliźniaków, małżonków itp.,

  3. mit jest „geometryczny”; wyraża ruch za pomocą stopniowego narastania, a metaforę za pomocą odrębnych symboli, które nie zostają połączone,

- opowiadanie mitu podobne jest do przedstawienia; mity mają swojego wykonawcę i widownię,

- świat przedstawiany w mitologiach jest strukturą dynamiczną, systemem całościowym, jest to rzeczywistość ab origine; Australijczycy posługują się określeniem Czas Snu,

- mity kosmogoniczne opisują utworzenie świata jako efekt kolejnego wprowadzania opozycji binarnych np., niebo/ziemia; mają wyrażać zasadę stopniowego komplikowania rzeczywistości; zakończeniem procesu kosmogonicznego jest wprowadzająca ostateczne uporządkowanie działalność herosa kulturowego;

Porządek tworzenia świata - schemat:

Chaos - niebo i ziemia - Słońce, Księżyc, gwiazdy - czas - rośliny - zwierzęta - człowiek - dom itd.,

- mity eschatologiczne; ich genezą jest wyprostowanie czasu mitycznego tak, by miały charakter chronologiczny,

38. Funkcje mitu

- funkcjonują jako przykłady - modele,

- wyjaśniają status quo życia codziennego,

- są wciągane i integrowane w konkretny światopogląd, określają ważne aspekty życia i kosmosu,

- są wyjaśnieniem, uzasadnieniem i sakralną reakcją,

- koncentrują się na problemach dla nauki marginalnych lub nieweryfikowalnych,

- mit daje ideologiczny podkład dla świętych form zachowania,

Wg J. Campbella 4 funkcje:

  1. Mistyczna - otwiera świat na wymiar tajemnicy, są wyrazem zbawczej mocy w ludzkim życiu; porządek kosmiczny w mitach ma zazwyczaj potrójną strukturę:

- stan/byt idealny, będący źródłem, podstawą i celem życia,

- stan aktualny, w którym nastąpiło odejście od stanu idealnego na skutek błędu, uchybienia, skazy - grzechu, niewiedzy,

- moc zbawcza, która przezwycięża tę przeszkodę i przywraca stan idealny,

  1. kosmologiczna - ukazuje kształt świata i jego mistyczny wymiar,

  2. społeczna - polega na podtrzymywaniu i uzasadnianiu porządku społecznego,

  3. pedagogiczna - dostarcza człowiekowi wiedzy o nim samym,

- G.S. Kirk dodaje funkcje:

* wyjaśniające i spekulacyjne,

* rekreacyjne,

A tu wklejam część mojej notatki z Malinowskiego, którą wygmerałam z czeluści dysku, może się przyda enjoy

Rola mitu w życiu

  1. Szkoła mitologii naturalnej (głównie Niemcy)

- człowiek pierwotny wykazuje silne zainteresowanie zjawiskami przyrody i to zainteresowanie ma przede wszystkim charakter teoretyczny, kontemplacyjny i poetycki,

- jądrem, najistotniejszym elementem każdego mitu jest jakieś zjawisko przyrody, które zostaje wplecione w opowiadanie, czasami w sposób zamaskowany,

- człowiek pierwotny tworzy symboliczne rapsody, w których zjawiska ulegają personifikacji,

Np.,

Paul Ehrenreich,

Ernst Siecke,

Hugo Winckler

Leo Frobenius,

Max Muller,

Adalbert Kuhn,

Wg Malinowskiego

- czysto artystyczne czy naukowe zainteresowanie człowieka pierwotnego przyrodą ma ograniczony zakres,

- w jego ideach i opowieściach nie ma zbyt wiele miejsca dla symbolizmu,

- mit nie jest bezużytecznym rapsodem, ani bezcelowym zestawem próżnych wyobrażeń, ale niezwykle ważna siłą kulturową pełniącą bardzo istotne funkcje,

- naturalistyczna interpretacja mitów bierze pod uwagę nie tylko kulturową funkcję mitu, ale także imputuje człowiekowi pierwotnemu wiele domniemanych zainteresowań, mieszając kilka wyraźnie odrębnych typów opowiadań: bajkę, legendę, sagę, świętą przypowieść, itp.,

  1. Szkoła historyczna (Niemcy, USA, Anglia)

- święta przypowieść to prawdziwy, historyczny zapis przeszłości,

Wg Malinowskiego:

- uznanie całej mitologii wyłącznie za kronikę historyczną jest błędem,

- dziki jest przede wszystkim zaangażowany w działalność praktyczną i musi zwalczać rozmaite przeciwności;

- mitologia jest ważnym czynnikiem, który towarzyszy człowiekowi pierwotnemu w jego przedsięwzięciach, który pozwala mu ogarnąć własne dziedzictwo kulturowe,

- mit wiąże się z rytuałem religijnym, moralnością i zasadami życia społecznego,

  1. Mit, rytuał, uświęcona tradycja i normy struktury społecznej są ze sobą ściśle powiązane,

- Wilhelm Wundt, Emile Durkheim, Henri Hubert, Marcel Mauss, Ernest Crawley, Jane Harrison,

IV. Przewaga antropologa nad innymi badaczami mitów

- antropolog potrafi zejść do poziomu człowieka pierwotnego,

- nie ogranicza się do kilku reliktów kulturowych,

- ma twórcę mitów obok siebie,

- może zapisać tekst we wszystkich jego odmianach,

- ma zespół autentycznych komentatorów,

- może obserwować całokształt życia, z którego zrodził się mit,

- mit w społeczności dzikich, tzn., w swej pierwotnej, żywej postaci, jest nie tylko opowiadaniem, ale rzeczywistością, nie ma charakteru fikcji,

- jest rzeczywistością, która istniała w czasach najdawniejszych i od tamtej pory wpływa na świat i losy ludzkie,

- święte przypowieści żyją w rytuałach, w moralności, kierują wiarą i kontrolują zachowanie,

- w kulturze pierwotnej mit jest nieodzowny: wyraża, wzbogaca i kodyfikuje wierzenia; chroni i wzmacnia moralność; gwarantuje skuteczność rytuału i zawiera reguły praktyczne, którymi człowiek powinien się kierować. Mit jest żywotnym składnikiem cywilizacji ludzkiej; nie jest czczym opowiadaniem, ale aktywną, stale działającą siłą. Nie jest rozumowym wyjaśnieniem ani wyobrażeniem artystycznym. Jest pragmatycznym dokumentem pierwotnej wiary i mądrości moralnej,

Trobriandy

Kukwanebu

- pod koniec listopada zgodnie ze zwyczajem, snuje się w wiosce opowiadania ludowe,

- mają korzystny wpływ na nowe uprawy, niedawno zasadzone w ogrodach, aby go wywrzeć na zakończenie trzeba zaśpiewać krótką piosenkę z aluzjami do dzikich roślin - kasiyena,

- każde opowiadanie jest własnością jakiegoś członka społeczności,tzn., że przedstawiać je może tylko „właściciel”, może on też przekazać je innej osobie,

- dobry narrator musi:

* zmieniać głos w czasie wypowiadania dialogów,

* wyśpiewywać piosenki z odpowiednim temperamentem,

* gestykulować i grać przed publicznościa,

- przykładowe opowieści:

* dwie kobiety i jaja węża,

* opowieść o wilkołaku,

* płaszczka odgryzająca place,

* wesz i motyl,

- muszą być opowiadane w odpowiednim czasie: ważna jest pora dnia, pora roku, pora w której kiełkują rośliny,

Inna kategoria opowiadań: libwogwo

- brak określonej pory roku ani określonego sposobu opowiadania,

- narracja nie przybiera formy przedstawienia,

- nie wywołują skutków magicznych,

- ważniejsze od kukwanebu,

- ludzie wierzą, że są prawdziwe,

- można je podzielić na:

* kroniki historyczne; dotyczą wydarzeń, których narrator był naocznym świadkiem, lub za których autentyczność ręczy ktoś, kto je jeszcze pamięta,

* legendy; na których prawdziwość nie ma dowodów, ale które dotyczą spraw doświadczanych zwykle przez członków plemienia,

* zasłyszane opowieści; o odległych krajach czy minionych wydarzeniach z czasów, które wykraczają poza zakres kultury współczesnej,

Święte przypowieści - liliu

- opowiadania uważane nie tylko za prawdziwe, ale także godne czci i święte,

- nie ma ważnej praktyki magicznej, ceremonii, czy rytuału, które nie wiązałyby się z wiarą, a wiara ta wpleciona jest w opowiadanie o konkretnym wydarzeniu z przeszłości,

- mit to nie tylko komentarz dostarczający dodatkowych informacji; jest kartą gwarancyjną, a czasem także praktycznym wyznacznikiem działań, z którymi jest powiązany,

- mit materializuje się w fakcie kulturowym; ludzi wierzą w to, że w micie tkwi rzeczywista przyczyna określone zasady moralnej, formy życia społecznego, rytuału czy obyczaju,

V. Mity pochodzenia

- wyłonienie się przedstawicieli czterech głównych klanów z otworów w ziemi pod postaciami iguany, psa, świni i krokodyla (lub węża),

- mit przekazuje tubylcowi o wiele więcej niż samą treść opowiadania,

- opowiadanie odzwierciedla jedynie naprawdę istotne, konkretne różnice lokalne,

- prawdziwe znaczenie, pełne wyjaśnienie jest zawarte w tradycyjnych podstawach organizacji społecznej, tubylec uczy się tego nie dzięki słuchaniu fragmentarycznych opowieści mitycznych, ale dzięki temu, że żyje w strukturze społecznej swojego plemienia,

- kontekst życia społecznego, stopniowe uświadamianie sobie, że wszystko, co nakazano mu robić, miało swój precedens i wzór w czasach zamierzchłych, przekonuje go w pełni do mitów o pochodzeniu i nadaje im właściwe znaczenie,

- opowiadanie informuje o podstawowym fakcie jedności lokalnej i jedności wynikającej z pokrewieństwa grupy ludzi pochodzących od wspólnej kobiety - przodka,

- opowieść o pochodzeniu połączona z przekonaniem, że tylko wspólny rodowód i wspólne wyłonienie się z ziemi dają do tej ziemi pełne prawa, stanowią dokument prawny legitymizujący status społeczności, tzn., nawet dla wrogów, którzy przepędzili pokonaną społeczność, jej terytorium jest nietykalne,

- tradycyjne poczucie prawdziwego i bardzo ścisłego związku z ziemią, realizm dostrzegania miejsca wyłonienia się przodków w centrum terytorium, na którym toczy się życie codzienne, historyczna ciągłość przywilejów, działań zawodowych i cech charakterystycznych wywodzących się z mitologicznych prapoczątków - wszystko to wpływa na spójność grupy, rozwój patriotyzmu lokalnego, poczucia jedności i pokrewieństwa,

- odtworzenie historii zawartej w legendach jest zabiegiem bezużytecznym dla konstruowania odnoszącej się do nich teorii socjologicznej,

- niezależnie od tego, jaka nie zapisana historyczna rzeczywistość kryje się w mitach, służą one raczej tuszowaniu pewnych sprzeczności wywołanych wydarzeniami historycznymi, a nie dokładnemu rejestrowaniu tych wydarzeń,

- mity opowiadające o rozprzestrzenianiu się silnych podkolanów w pewnych aspektach są zgodne z życiem, gdyż rejestrują wzajemnie sprzeczne fakty,

- mit jako całość nie może stanowić trzeźwego i beznamiętnego opisu dziejów, jest on zawsze tworzony ad hoc, by pełnić określoną funkcję społeczną, gloryfikować pewną grupę lub usprawiedliwić stan anormalny,

- najważniejszą cechą mitu jest to, że świadczy o prawdziwości minionej, zawsze obecnej, żywej rzeczywistości,

- dla krajowca mit nie jest ani fikcyjnym opowiadaniem, ani rejestracją zamierzchłej przeszłości; dowodzi istnienia ważniejszej rzeczywistości, która częściowo nadal żyje,

- mit ma szczególne znaczenie w sytuacji napięcia społecznego, jaką powodują wielkie różnice w pozycji i władzy, dominacja i podporządkowywanie, a przede wszystkim głębokie przemiany historyczne,

VI. Mity śmierci i powtarzającego się cyklu życia

- w niektórych wersjach mitów pierwotnych życie ludzi pod ziemią jest porównywane do życia dusz ludzkich po śmierci w dzisiejszym świecie duchów,

- mitologiczne powiązanie dokonuje się pomiędzy praprzeszłością i bezpośrednim przeznaczeniem każdego człowieka,

- kraina zmarłych - Tuma, duchy - baloma, święto ku czci zmarłych - Milamala,

- utracenie przez człowieka zdolności do odmładzania,

- dla tubylców podeszły wiek, starzenie się ciała i utrata sił nie pociągają za sobą śmierci,

- wobec zdrowia i choroby tubylec z Trobriandów jest zdecydowanym optymistą; siła, wigor i zdrowie fizyczne są dla niego stanem naturalnym, może go zakłócić jedynie jakiś wypadek lub działanie sił nadprzyrodzonych,

- wszelkie poważne, a zwłaszcza śmiertelne choroby zależą od różnych form i pośrednictwa czarnej magii,

- źródeł czarnej magii zawsze upatruje się w jakichś wpływach pochodzących z południa,

- gwałtowne i nagłe choroby i śmierć są wywoływane przez latające czarownice,

- epidemie wywołują złośliwe duchy tauva'u,

- wielkie schematyczne opowiadanie stale inspiruje do tworzenia mitów pomniejszych,

- wszystkie konkretne przejawy wierzeń, uczuć i przeczuć krajowców w odniesieniu do śmierci i życia pozagrobowego łączą się ze sobą i tworzą wielką organiczną całość,

- mity są jedynie częścią organicznej całości, stanowią narracyjną formę pewnych zasadniczych elementów wiary krajowców,

- rzeczywista funkcja mitu polega na przekształcaniu emocjonalnie przytłaczających przeczuć, za którymi czai się wyobrażenie nieszczęścia; mit stanowi pełen urzeczywistnienie tego wyobrażenia, wnosi do błahej codziennej rzeczywistości nieokreślony, lecz wielki lęk,

- pierwiastki błędu, winy i pecha człowieka przybierają niezwykłe rozmiary, a pierwiastki losu, przeznaczenia i nieuchronności są sprowadzane do wymiaru błędu popełnionego przez człowieka,

- emocjonalna postawa krajowca wobec śmierci, nie jest zdeterminowana wyłącznie przez jego wiarę i mitologiczne wyobrażenia,

VII. Mity magii

- magia jest najważniejszym i najbardziej tajemniczym przejawem pragmatycznej postawy człowieka pierwotnego wobec rzeczywistości,

- magię spotykamy wszędzie tam, gdzie przypadek czy wypadek oraz emocjonalne zderzenie się nadziei i strachu rozwijają się na szeroką skalę,

- nie występuje tam, gdzie przedsięwzięcie jest pewne, niezawodne i w pełni podlega kontroli racjonalnych metod i procesów technologicznych,

- magię znajdujemy tam, gdzie w grę wchodzi niebezpieczeństwo, nie ma jej natomiast, gdy poczucie absolutnego bezpieczeństwa całkowicie eliminuje złe przeczucia,

- magia pełni ważną funkcję społeczną;

* jest aktywnym czynnikiem organizacji pracy i jej systematycznego przebiegu,

* jest zasadniczą siłą, która reguluje przebieg gry,

* kulturowa funkcja magii polega na wypełnianiu luk i uzupełnianiu ważnych działań człowieka, które nie zostały jeszcze przez niego w pełni opanowane,

* dostarcza człowiekowi głębokiej wiary w jego własną moc gwarantującą sukces,

* dostarcza pewnych technik intelektualnych i pragmatycznych wtedy, gdy zawodzą zwykłe środki działania,

- magia składa się z trzech zasadniczych elementów:

* przy jej odprawianiu zawsze pojawiają się pewne słowa, wypowiadane lub wyśpiewywane, -> formuła magiczna,

* zawsze wykonuje się pewne działania ceremonialne, -> rytuał,

* zawsze występuje oficjalny mistrz ceremonii, -> warunki jakie musi spełnić osoba posługująca się magią,

- we wszystkich typach magii istnieje jakieś opowiadanie, które uzasadnia jej istnienie,

- magia nigdy nie „powstała”, nigdy nie została stworzona czy wynaleziona,

- może być skuteczna tylko wtedy, gdy przekazywana jest od najdawniejszych czasów, z pokolenia na pokolenie, bez uszczerbku i bez skazy aż do osoby, która ją obecnie odprawia,

- mit magii uzasadnia społeczne roszczenia władających magią, kształtuje rytuał i gwarantuje prawdziwość wierzeń, dostarczając przykładu jej cudownego potwierdzenia,

- magia jest podobna do nauki bo:

* ma określony cel,

* działania magiczne skierowane na osiąganie celów praktycznych,

* jest regulowana przez teorię i system zasad,

W tejże lekturze Malinowski pisze: „W kulturze pierwotnej mit jest nieodzowny: wyraża, wzbogaca i kodyfikuje wierzenia; chroni i wzmacnia moralność; gwarantuje skuteczność rytuału i zawiera reguły praktyczne, którymi człowiek powinien się kierować. Mit jest więc żywotnym składnikiem cywilizacji ludzkiej; nie jest czczym opowiadaniem, ale aktywną stale działającą siłą. Nie jest rozumowym wyjaśnieniem ani wyobrażeniem artystycznym. Jest natomiast pragmatycznym dokumentem pierwotnej wiary i mądrości moralnej”. S. 303



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
etn. pyt.3, antropologia kultury
pyt 1 i 2, antropologia kultury
Antropologia kultury
Antropologia kulturowa W03
Antropologia kulturowa W09 id 6 Nieznany (2)
semiologia, Etnologia i Antropologia kultury, Etnologia i Antropologia kultury, Semiotyka kultury
Papuasi(1), College, Pedagogika, rok III, ANTROPOLOGIA KULTUROWA
antropologia kultury-[ www.potrzebujegotowki.pl ], Ściągi i wypracowania
Znaniecki - Ludzie teraźniejsi, Etnologia i Antropologia kultury, Antropologia kulturowa
antropologia kulturowa, Antropologia kulturowa
Antropologia Wizualna, Etnologia i antropologia kulturowa, Antropologia wizualna, Opracowania
Antropologia kulturowa, kulturoznawstwo, 1sem
ANTROPOLOGIA KULTUROWA
PLAN ZAJEC ANTROPOLOGIA KULTUROWA
antropologia kulturowa wyklady
Antropologia kulturowa WYKŁAD
antropologia kultury sciaga

więcej podobnych podstron