Etn. Pyt. 37,38 Mit - definicje, cechy, rodzaje mitów/ Funkcje mitu
Def. E. Nowicka
„Mit jest opowieścią narracyjną, posługującą się symbolami i obrazami, ignorującą zasady logiki formalnej, dla odbiorców i opowiadających absolutnie prawdziwą, dosłowną, operującą swoistym poczuciem czasu i przestrzeni, mówiącą o sprawach wielkiej wagi (subiektywnej i obiektywnej) dla jednostki i zbiorowości, ignorującą problemy zbiorowości obcych. Tak rozumiany mit w postaci czystej występuje w społeczeństwie określanym modelowo jako sakralne, a w kulturze społeczeństw rozwiniętych posiada pewne analogie, z których najbliższa jest ideologia”.
- wg I. Strentsky'ego: „Mit jest wszystkim i niczym. Jest prawdziwą historią i fałszywą, objawieniem i złudzeniem, świętością lub profanum, jest rzeczywisty lub fantastyczny, jest symbolem i narzędziem, archetypem i stereotypem. Jest albo silnie ustrukturyzowany i logiczny albo emocjonalny i prelogiczny, tradycyjny i prymitywny albo jest częścią współczesnej ideologii. Mit mówi o bogach, ale często także o przodkach, a czasami o zwykłych ludziach”. ( twórcze)
- wg Levi - Straussa mity są wynikiem majsterkującego myślenia, zbierają do kupy różne części żeby usunąć problem, Levi - Strauss nazywa to bricolage,
- wg A. Hultkrantz'a istotą mitologii jest odwoływanie się do przeszłości, do czasu mitycznego; mit jest precedensem, nie opisem, i nie ma być zajmujący; ma dawać wiedzę, pomagać poznawać życie i jego aspekty; to, co w przyrodzie zdarza się codziennie, np., wschód słońca, staje się w micie czymś wyjątkowym i sprawczym; należy to powtórzyć, aby wydarzenie trwało nadal, w przeciwieństwie bowiem do naszej recepcji czasu historycznego, gdzie zdarzenia są niepowtarzalne i jednorazowe, jest koncepcją czasu cyklicznego zakładającego powtarzalność jako naturę rzeczy,
- wg R. Tomickiego mit można rozumieć na 3 sposoby:
węższy - mit jako opowieść; najczęściej spotykane w etnologii, folklorystyce, teorii literatury;
Cechy szczególne
Etiologiczny charakter opowieści,
Czas rozgrywania się wydarzeń,
Osoby działające w postaci istot nadprzyrodzonych,
Kosmiczna i ogólnoludzka skala wydarzeń mitycznych oraz ich skutków,
rozszerzony - mit jako archaiczny światopogląd,
uogólniony - mit jako uniwersalna forma świadomości; mity są fałszywymi obrazami, kliszami, zachowaniami, które bazują na zbiorowej wierze w prawdziwość; mitu nie określa przedmiot przekazu, lecz sposób, w jaki się przekazuje - istnieją formalne granice mitu, nie ma substancjalnych; mitem staje się to, co nabiera znaczenia dla danej zbiorowości,
- mit jest narracją, którą archaizowany język i styl wyróżnia od codziennej mowy,
- mity nie są statycznym opisem świata, ale dynamiczną akcją, która obraca się wokół trudności, jakie napotykają bohaterowie,
- zazwyczaj istnieje pewien tok narracji, który łączy ze sobą epizody i co najmniej jedna postać, której losy śledzimy od początku do końca,
- mit jest sakralną historią, opowieścią o czasach pierwotnych, a zarazem wg Herskovitsa „w symboliczny sposób daje wyraz systemowi związków między człowiekiem a kosmosem”,
- mit żyje własnym życiem, jest fenomenem samym w sobie,
- jest nie tylko rzeczywistością opowiadaną, lecz rzeczywistością przeżywaną,
- mity mogą mieć różne wersje, część z nich jest traktowana jak bajki, opowieści historyczne (radzę przypomnieć sobie lekturkę Malinowskiego bodajże Mit magia religia odnośnie podziału mitów u Trobriandczyków),
- U Indian Makaritare najważniejszy jest cykl kosmogoniczny Watunna, śpiewany w sakralnym języku ademi,
Wg J. Bierhorsta żeby odczytać mit trzeba znać jego 3 właściwości:
narracja mitu polega na ciągłych powtórzeniach; pewne epizody powtarzają się w różnych zestawach,
postaci mityczne mają skłonność do „rozszczepiania się” - problem bliźniaków, małżonków itp.,
mit jest „geometryczny”; wyraża ruch za pomocą stopniowego narastania, a metaforę za pomocą odrębnych symboli, które nie zostają połączone,
- opowiadanie mitu podobne jest do przedstawienia; mity mają swojego wykonawcę i widownię,
- świat przedstawiany w mitologiach jest strukturą dynamiczną, systemem całościowym, jest to rzeczywistość ab origine; Australijczycy posługują się określeniem Czas Snu,
- mity kosmogoniczne opisują utworzenie świata jako efekt kolejnego wprowadzania opozycji binarnych np., niebo/ziemia; mają wyrażać zasadę stopniowego komplikowania rzeczywistości; zakończeniem procesu kosmogonicznego jest wprowadzająca ostateczne uporządkowanie działalność herosa kulturowego;
Porządek tworzenia świata - schemat:
Chaos - niebo i ziemia - Słońce, Księżyc, gwiazdy - czas - rośliny - zwierzęta - człowiek - dom itd.,
- mity eschatologiczne; ich genezą jest wyprostowanie czasu mitycznego tak, by miały charakter chronologiczny,
38. Funkcje mitu
- funkcjonują jako przykłady - modele,
- wyjaśniają status quo życia codziennego,
- są wciągane i integrowane w konkretny światopogląd, określają ważne aspekty życia i kosmosu,
- są wyjaśnieniem, uzasadnieniem i sakralną reakcją,
- koncentrują się na problemach dla nauki marginalnych lub nieweryfikowalnych,
- mit daje ideologiczny podkład dla świętych form zachowania,
Wg J. Campbella 4 funkcje:
Mistyczna - otwiera świat na wymiar tajemnicy, są wyrazem zbawczej mocy w ludzkim życiu; porządek kosmiczny w mitach ma zazwyczaj potrójną strukturę:
- stan/byt idealny, będący źródłem, podstawą i celem życia,
- stan aktualny, w którym nastąpiło odejście od stanu idealnego na skutek błędu, uchybienia, skazy - grzechu, niewiedzy,
- moc zbawcza, która przezwycięża tę przeszkodę i przywraca stan idealny,
kosmologiczna - ukazuje kształt świata i jego mistyczny wymiar,
społeczna - polega na podtrzymywaniu i uzasadnianiu porządku społecznego,
pedagogiczna - dostarcza człowiekowi wiedzy o nim samym,
- G.S. Kirk dodaje funkcje:
* wyjaśniające i spekulacyjne,
* rekreacyjne,
A tu wklejam część mojej notatki z Malinowskiego, którą wygmerałam z czeluści dysku, może się przyda enjoy
Rola mitu w życiu
Szkoła mitologii naturalnej (głównie Niemcy)
- człowiek pierwotny wykazuje silne zainteresowanie zjawiskami przyrody i to zainteresowanie ma przede wszystkim charakter teoretyczny, kontemplacyjny i poetycki,
- jądrem, najistotniejszym elementem każdego mitu jest jakieś zjawisko przyrody, które zostaje wplecione w opowiadanie, czasami w sposób zamaskowany,
- człowiek pierwotny tworzy symboliczne rapsody, w których zjawiska ulegają personifikacji,
Np.,
Zwolennicy mitologii związanej z księżycem
Paul Ehrenreich,
Ernst Siecke,
Hugo Winckler
Słońce
Leo Frobenius,
Zjawiska meteorologiczne
Max Muller,
Adalbert Kuhn,
Wg Malinowskiego
- czysto artystyczne czy naukowe zainteresowanie człowieka pierwotnego przyrodą ma ograniczony zakres,
- w jego ideach i opowieściach nie ma zbyt wiele miejsca dla symbolizmu,
- mit nie jest bezużytecznym rapsodem, ani bezcelowym zestawem próżnych wyobrażeń, ale niezwykle ważna siłą kulturową pełniącą bardzo istotne funkcje,
- naturalistyczna interpretacja mitów bierze pod uwagę nie tylko kulturową funkcję mitu, ale także imputuje człowiekowi pierwotnemu wiele domniemanych zainteresowań, mieszając kilka wyraźnie odrębnych typów opowiadań: bajkę, legendę, sagę, świętą przypowieść, itp.,
Szkoła historyczna (Niemcy, USA, Anglia)
- święta przypowieść to prawdziwy, historyczny zapis przeszłości,
Wg Malinowskiego:
- uznanie całej mitologii wyłącznie za kronikę historyczną jest błędem,
- dziki jest przede wszystkim zaangażowany w działalność praktyczną i musi zwalczać rozmaite przeciwności;
- mitologia jest ważnym czynnikiem, który towarzyszy człowiekowi pierwotnemu w jego przedsięwzięciach, który pozwala mu ogarnąć własne dziedzictwo kulturowe,
- mit wiąże się z rytuałem religijnym, moralnością i zasadami życia społecznego,
Mit, rytuał, uświęcona tradycja i normy struktury społecznej są ze sobą ściśle powiązane,
- Wilhelm Wundt, Emile Durkheim, Henri Hubert, Marcel Mauss, Ernest Crawley, Jane Harrison,
IV. Przewaga antropologa nad innymi badaczami mitów
- antropolog potrafi zejść do poziomu człowieka pierwotnego,
- nie ogranicza się do kilku reliktów kulturowych,
- ma twórcę mitów obok siebie,
- może zapisać tekst we wszystkich jego odmianach,
- ma zespół autentycznych komentatorów,
- może obserwować całokształt życia, z którego zrodził się mit,
- mit w społeczności dzikich, tzn., w swej pierwotnej, żywej postaci, jest nie tylko opowiadaniem, ale rzeczywistością, nie ma charakteru fikcji,
- jest rzeczywistością, która istniała w czasach najdawniejszych i od tamtej pory wpływa na świat i losy ludzkie,
- święte przypowieści żyją w rytuałach, w moralności, kierują wiarą i kontrolują zachowanie,
- w kulturze pierwotnej mit jest nieodzowny: wyraża, wzbogaca i kodyfikuje wierzenia; chroni i wzmacnia moralność; gwarantuje skuteczność rytuału i zawiera reguły praktyczne, którymi człowiek powinien się kierować. Mit jest żywotnym składnikiem cywilizacji ludzkiej; nie jest czczym opowiadaniem, ale aktywną, stale działającą siłą. Nie jest rozumowym wyjaśnieniem ani wyobrażeniem artystycznym. Jest pragmatycznym dokumentem pierwotnej wiary i mądrości moralnej,
Trobriandy
Kukwanebu
- pod koniec listopada zgodnie ze zwyczajem, snuje się w wiosce opowiadania ludowe,
- mają korzystny wpływ na nowe uprawy, niedawno zasadzone w ogrodach, aby go wywrzeć na zakończenie trzeba zaśpiewać krótką piosenkę z aluzjami do dzikich roślin - kasiyena,
- każde opowiadanie jest własnością jakiegoś członka społeczności,tzn., że przedstawiać je może tylko „właściciel”, może on też przekazać je innej osobie,
- dobry narrator musi:
* zmieniać głos w czasie wypowiadania dialogów,
* wyśpiewywać piosenki z odpowiednim temperamentem,
* gestykulować i grać przed publicznościa,
- przykładowe opowieści:
* dwie kobiety i jaja węża,
* opowieść o wilkołaku,
* płaszczka odgryzająca place,
* wesz i motyl,
- muszą być opowiadane w odpowiednim czasie: ważna jest pora dnia, pora roku, pora w której kiełkują rośliny,
Inna kategoria opowiadań: libwogwo
- brak określonej pory roku ani określonego sposobu opowiadania,
- narracja nie przybiera formy przedstawienia,
- nie wywołują skutków magicznych,
- ważniejsze od kukwanebu,
- ludzie wierzą, że są prawdziwe,
- można je podzielić na:
* kroniki historyczne; dotyczą wydarzeń, których narrator był naocznym świadkiem, lub za których autentyczność ręczy ktoś, kto je jeszcze pamięta,
* legendy; na których prawdziwość nie ma dowodów, ale które dotyczą spraw doświadczanych zwykle przez członków plemienia,
* zasłyszane opowieści; o odległych krajach czy minionych wydarzeniach z czasów, które wykraczają poza zakres kultury współczesnej,
Święte przypowieści - liliu
- opowiadania uważane nie tylko za prawdziwe, ale także godne czci i święte,
- nie ma ważnej praktyki magicznej, ceremonii, czy rytuału, które nie wiązałyby się z wiarą, a wiara ta wpleciona jest w opowiadanie o konkretnym wydarzeniu z przeszłości,
- mit to nie tylko komentarz dostarczający dodatkowych informacji; jest kartą gwarancyjną, a czasem także praktycznym wyznacznikiem działań, z którymi jest powiązany,
- mit materializuje się w fakcie kulturowym; ludzi wierzą w to, że w micie tkwi rzeczywista przyczyna określone zasady moralnej, formy życia społecznego, rytuału czy obyczaju,
V. Mity pochodzenia
- wyłonienie się przedstawicieli czterech głównych klanów z otworów w ziemi pod postaciami iguany, psa, świni i krokodyla (lub węża),
- mit przekazuje tubylcowi o wiele więcej niż samą treść opowiadania,
- opowiadanie odzwierciedla jedynie naprawdę istotne, konkretne różnice lokalne,
- prawdziwe znaczenie, pełne wyjaśnienie jest zawarte w tradycyjnych podstawach organizacji społecznej, tubylec uczy się tego nie dzięki słuchaniu fragmentarycznych opowieści mitycznych, ale dzięki temu, że żyje w strukturze społecznej swojego plemienia,
- kontekst życia społecznego, stopniowe uświadamianie sobie, że wszystko, co nakazano mu robić, miało swój precedens i wzór w czasach zamierzchłych, przekonuje go w pełni do mitów o pochodzeniu i nadaje im właściwe znaczenie,
- opowiadanie informuje o podstawowym fakcie jedności lokalnej i jedności wynikającej z pokrewieństwa grupy ludzi pochodzących od wspólnej kobiety - przodka,
- opowieść o pochodzeniu połączona z przekonaniem, że tylko wspólny rodowód i wspólne wyłonienie się z ziemi dają do tej ziemi pełne prawa, stanowią dokument prawny legitymizujący status społeczności, tzn., nawet dla wrogów, którzy przepędzili pokonaną społeczność, jej terytorium jest nietykalne,
- tradycyjne poczucie prawdziwego i bardzo ścisłego związku z ziemią, realizm dostrzegania miejsca wyłonienia się przodków w centrum terytorium, na którym toczy się życie codzienne, historyczna ciągłość przywilejów, działań zawodowych i cech charakterystycznych wywodzących się z mitologicznych prapoczątków - wszystko to wpływa na spójność grupy, rozwój patriotyzmu lokalnego, poczucia jedności i pokrewieństwa,
- odtworzenie historii zawartej w legendach jest zabiegiem bezużytecznym dla konstruowania odnoszącej się do nich teorii socjologicznej,
- niezależnie od tego, jaka nie zapisana historyczna rzeczywistość kryje się w mitach, służą one raczej tuszowaniu pewnych sprzeczności wywołanych wydarzeniami historycznymi, a nie dokładnemu rejestrowaniu tych wydarzeń,
- mity opowiadające o rozprzestrzenianiu się silnych podkolanów w pewnych aspektach są zgodne z życiem, gdyż rejestrują wzajemnie sprzeczne fakty,
- mit jako całość nie może stanowić trzeźwego i beznamiętnego opisu dziejów, jest on zawsze tworzony ad hoc, by pełnić określoną funkcję społeczną, gloryfikować pewną grupę lub usprawiedliwić stan anormalny,
- najważniejszą cechą mitu jest to, że świadczy o prawdziwości minionej, zawsze obecnej, żywej rzeczywistości,
- dla krajowca mit nie jest ani fikcyjnym opowiadaniem, ani rejestracją zamierzchłej przeszłości; dowodzi istnienia ważniejszej rzeczywistości, która częściowo nadal żyje,
- mit ma szczególne znaczenie w sytuacji napięcia społecznego, jaką powodują wielkie różnice w pozycji i władzy, dominacja i podporządkowywanie, a przede wszystkim głębokie przemiany historyczne,
VI. Mity śmierci i powtarzającego się cyklu życia
- w niektórych wersjach mitów pierwotnych życie ludzi pod ziemią jest porównywane do życia dusz ludzkich po śmierci w dzisiejszym świecie duchów,
- mitologiczne powiązanie dokonuje się pomiędzy praprzeszłością i bezpośrednim przeznaczeniem każdego człowieka,
- kraina zmarłych - Tuma, duchy - baloma, święto ku czci zmarłych - Milamala,
- utracenie przez człowieka zdolności do odmładzania,
- dla tubylców podeszły wiek, starzenie się ciała i utrata sił nie pociągają za sobą śmierci,
- wobec zdrowia i choroby tubylec z Trobriandów jest zdecydowanym optymistą; siła, wigor i zdrowie fizyczne są dla niego stanem naturalnym, może go zakłócić jedynie jakiś wypadek lub działanie sił nadprzyrodzonych,
- wszelkie poważne, a zwłaszcza śmiertelne choroby zależą od różnych form i pośrednictwa czarnej magii,
- źródeł czarnej magii zawsze upatruje się w jakichś wpływach pochodzących z południa,
- gwałtowne i nagłe choroby i śmierć są wywoływane przez latające czarownice,
- epidemie wywołują złośliwe duchy tauva'u,
- wielkie schematyczne opowiadanie stale inspiruje do tworzenia mitów pomniejszych,
- wszystkie konkretne przejawy wierzeń, uczuć i przeczuć krajowców w odniesieniu do śmierci i życia pozagrobowego łączą się ze sobą i tworzą wielką organiczną całość,
- mity są jedynie częścią organicznej całości, stanowią narracyjną formę pewnych zasadniczych elementów wiary krajowców,
- rzeczywista funkcja mitu polega na przekształcaniu emocjonalnie przytłaczających przeczuć, za którymi czai się wyobrażenie nieszczęścia; mit stanowi pełen urzeczywistnienie tego wyobrażenia, wnosi do błahej codziennej rzeczywistości nieokreślony, lecz wielki lęk,
- pierwiastki błędu, winy i pecha człowieka przybierają niezwykłe rozmiary, a pierwiastki losu, przeznaczenia i nieuchronności są sprowadzane do wymiaru błędu popełnionego przez człowieka,
- emocjonalna postawa krajowca wobec śmierci, nie jest zdeterminowana wyłącznie przez jego wiarę i mitologiczne wyobrażenia,
VII. Mity magii
- magia jest najważniejszym i najbardziej tajemniczym przejawem pragmatycznej postawy człowieka pierwotnego wobec rzeczywistości,
- magię spotykamy wszędzie tam, gdzie przypadek czy wypadek oraz emocjonalne zderzenie się nadziei i strachu rozwijają się na szeroką skalę,
- nie występuje tam, gdzie przedsięwzięcie jest pewne, niezawodne i w pełni podlega kontroli racjonalnych metod i procesów technologicznych,
- magię znajdujemy tam, gdzie w grę wchodzi niebezpieczeństwo, nie ma jej natomiast, gdy poczucie absolutnego bezpieczeństwa całkowicie eliminuje złe przeczucia,
- magia pełni ważną funkcję społeczną;
* jest aktywnym czynnikiem organizacji pracy i jej systematycznego przebiegu,
* jest zasadniczą siłą, która reguluje przebieg gry,
* kulturowa funkcja magii polega na wypełnianiu luk i uzupełnianiu ważnych działań człowieka, które nie zostały jeszcze przez niego w pełni opanowane,
* dostarcza człowiekowi głębokiej wiary w jego własną moc gwarantującą sukces,
* dostarcza pewnych technik intelektualnych i pragmatycznych wtedy, gdy zawodzą zwykłe środki działania,
- magia składa się z trzech zasadniczych elementów:
* przy jej odprawianiu zawsze pojawiają się pewne słowa, wypowiadane lub wyśpiewywane, -> formuła magiczna,
* zawsze wykonuje się pewne działania ceremonialne, -> rytuał,
* zawsze występuje oficjalny mistrz ceremonii, -> warunki jakie musi spełnić osoba posługująca się magią,
- we wszystkich typach magii istnieje jakieś opowiadanie, które uzasadnia jej istnienie,
- magia nigdy nie „powstała”, nigdy nie została stworzona czy wynaleziona,
- może być skuteczna tylko wtedy, gdy przekazywana jest od najdawniejszych czasów, z pokolenia na pokolenie, bez uszczerbku i bez skazy aż do osoby, która ją obecnie odprawia,
- mit magii uzasadnia społeczne roszczenia władających magią, kształtuje rytuał i gwarantuje prawdziwość wierzeń, dostarczając przykładu jej cudownego potwierdzenia,
- magia jest podobna do nauki bo:
* ma określony cel,
* działania magiczne skierowane na osiąganie celów praktycznych,
* jest regulowana przez teorię i system zasad,
W tejże lekturze Malinowski pisze: „W kulturze pierwotnej mit jest nieodzowny: wyraża, wzbogaca i kodyfikuje wierzenia; chroni i wzmacnia moralność; gwarantuje skuteczność rytuału i zawiera reguły praktyczne, którymi człowiek powinien się kierować. Mit jest więc żywotnym składnikiem cywilizacji ludzkiej; nie jest czczym opowiadaniem, ale aktywną stale działającą siłą. Nie jest rozumowym wyjaśnieniem ani wyobrażeniem artystycznym. Jest natomiast pragmatycznym dokumentem pierwotnej wiary i mądrości moralnej”. S. 303