Nad Niemnem
wydana w 1888r. W 25 rocznicę wybuchu powstania styczniowego na Litwie. Orzeszkowa tą powieścią chciała upamiętnić ważne dla niej wydarzenia historyczne (organizowała punkt sanitarny we dworze)
powiesc o powstaniu choc slowo to nigdy nie padlo
czas akcji: 23 lata po powstaniu
język ezopowy- nazwa od imienia Ezop (bajkopisarz antycznej Grecji), język pełen metafor, akcji, wykorzystywany gdy obowiązywała cenzura.
Orzeszkowa Eliza, z Pawłowskich, 2° voto Nahorska (1841-1910), polska pisarka, publicystka. Jedna z najwybitniejszych polskich powieściopisarek, szczególnie w okresie pozytywizmu. Orzeszkowa pochodziła z Grodna, skończyła pensję dla panien w Warszawie, samouk, czytywała w bibliotece ojca, konserwatywna rodzina, ziemiańska. Orzeszkowa wydana za mąż za Piotra Orzeszka. Dobra partia, jednak on nie rozumiałjej pracy u podstaw, uczenia dzieci i pomocy sanitarnej.Było to złe małżeństwo. Wywalczyła uniewaznienie ślubu. Wywołało to skandal.Utrzymywała się z pisania. Wydała 125 utworów epickich. Związała się z lekarzem. Otrzymała szereg wyróżnień, kandydowała do Nagrody Nobla, ciesząc się wielkim szacunkiem społecznym.
Opowiadania: Gloria Victis (1910), powieści: Nad Niemcnem (1888), nowele: W zimowy wieczór (1888), rozprawy: O Żydach i kwestii Żydowskiej.
Motyw powstania
powstanie, ukazane w retrospekcjach i poprzez symbole, odgrywa w „Nad Niemnem” znaczącą rolę. W popowstaniowej rzeczywistości egzystują dwa pokolenia Polaków. Do pierwszego należą: Benedykt i Dominik Korczyńscy, Andrzejowa Korczyńska, Marta i Emilia, Kirłowie i Darzeccy oraz Anzelm Bohatyrowicz. Dla nich powstanie styczniowe było ważnym i przełomowym przeżyciem i na zawsze pozostało w ich wspomnieniach. Reprezentantami drugiej, młodszej, generacji są: Witold Korczyński, Jan Bohatyrowicz, Justyna Orzelska i Zygmunt. Dorastali oni w czasach represji zaborcy po klęsce powstania i choć sami nie byli świadkami krwawych walk, to również miały one wpływ na ich życiowe wybory. Powstanie styczniowe bezpośrednio zdeterminowało życie rówieśników Benedykta. W roku 1863 Andrzej, Dominik i Benedykt Korczyńscy oraz Jerzy i Anzelm Bohatyrowiczowie brali czynny udział w przygotowaniach do walk i żywo interesowali się sprawami narodowymi. Łączyły ich wspólne idee demokratyczne, które zatarły różnice stanowe między ziemiaństwem a zaściankiem i zjednoczyły ich w dążeniu do tego samego celu. Ramię w ramię walczyli w powstaniu, w którym polegli Jerzy i Andrzej, spoczywając w jednej mogile w głębi nadniemeńskiego lasu. Obraz tragicznych walk narodowowyzwoleńczych wyłania się ze wspomnień tych, którzy je przeżyli oraz z opowiadań Anzelma Bohatyrowicza.
Klęska powstania wpłynęła na dalsze dzieje bohaterów powieści. Dominik dostał się do niewoli i z biegiem lat wyrzekł się swej narodowości i języka ojczystego, robiąc karierę w carskiej administracji. Anzelm podupadł na zdrowiu i pogrążył się w melancholii, rozpamiętując klęskę narodu i własną, ponieważ ze względu na niskie pochodzenie społeczne został odrzucony przez ukochaną kobietę. Benedykt utracił dwóch braci i to na niego spadł trudny obowiązek utrzymania rodowego majątku. Początkowo co prawda stała się szerzyć oświatę, lecz przytłoczony drastycznymi rozporządzeniami zaborcy, wycofał się ze swej działalności i popadł w stagnację. Nadrzędnym celem swojego życia uczynił zachowanie gospodarstwa, w czym widział możliwość przetrwania własnego narodu. Wraz z upływem czasu czuł się coraz bardziej osamotniony i zgorzkniały. Klęska powstania zniszczyła również nic porozumienia pomiędzy ziemiaństwem a szlachtą zagrodową, doprowadzając do konfliktu Korczyńskich z Bohatyrowiczami.
Powstanie odcisnęło również piętno na życiu bohaterek powieści Elizy Orzeszkowej. Marta odrzuciła miłość Anzelma, obawiając się kpin krewnych i ciężkiej pracy na roli. Stała się przez to rozgoryczoną, nieszczęśliwą kobietą, wspierającą brata w utrzymaniu rodowej ziemi. Emilia Korczyńska odizolowała się od świata zewnętrznego i stworzyła swój własny, niezwykle hermetyczny i ograniczony do ścian salonu. Dla wdowy po Andrzeju Korczyńskim pamięć o powstaniu stała się świętą i wiązała się z bolesnymi wspomnieniami o utraconej miłości. Kobieta zawsze starała się okazywać zrozumienie dla poglądów męża, a po jego tragicznej śmierci postanowiła dochować wierności jego ideałom, przekazując je jedynemu synowi. W porę nie zauważyła jednak, że rozpieszczony i zmanierowany Zygmunt tak naprawdę nie zna historii swego narodu i gardzi powstańczą tradycją, która pozbawiła go rodowego dziedzictwa.
Najbardziej świadomym dziedzictwa powstania był Witold Korczyński. Syn Benedykta nie potrafił zrozumieć postawy ojca, sądząc, iż zapomniał on o ideałach, w imię których polegli Andrzej i Jerzy. Doskonale znał wartość demokratyzmu, odczuwał potrzebę interesowania się sprawami ludu i szerzenia oświaty. Był gotów do poniesienia największej ofiary dla ojczyzny i jej wolności. Wyrazicielem słów potępienia dla postania był Zygmunt Korczyński, który nie odczuwał wspólnoty z własnym narodem. Pragnął wyjechać za granicę i namawiał matkę do sprzedaży majątku. Dla niego udział ojca w powstaniu był czynem szaleńca, zupełnie pozbawionym sensu, za który konsekwencje musiał ponieść on, jako syn powstańca.
Symboliczny charakter ma powstańcza Mogiła w głębi nadniemeńskiego lasu, w której spoczywają Jerzy i Andrzej wraz z czterdziestoma towarzyszami broni. Bezimienny grób, odwiedzany sporadycznie i w tajemnicy przez Benedykta i Andrzejową, jest świadectwem bohaterstwa powstańców i przypomina o ideałach, w imię których walczyli i zginęli. Jest pamięcią o takich wartościach, jak: wolność, walka, równość społeczna, demokratyzm i współpraca, które zawsze powinny być najważniejszym priorytetem dla Polaków. Wartościom tym pozostali wierni Bohatyrowiczowie, którzy bez względu na zakaz władz carskich opiekują się Mogiłą.
Historia rodu Korczyńskich (to powinnyście mieć w zeszycie)
Motyw mogiły
W powieści system wartości mieszkańców nadniemeńskiej okolicy wyznaczają dwie Mogiły. Opowieści o nich są także wyznacznikiem kompozycyjnym utworu. Historia o Mogile Jana i Cecylii zamyka tom I powieści. Histoira o Mogile powstańców tom II. Historie te opowiadają Bohatyrowiczowi pierwszą Anzelm, drugą zaś Janek (syn Jerzego). Jeżeli obie te historię opowiedziane przez Bohatyrowiczów, oznacza to, iż to właśnie ich autorka czyni strażnikami pamięci. Mogiła Jana i Cecylii przypominała ich potomkom o świetności ich rodu oraz niejako sankcjonowała i uświęcała rolę zaścianka w historii nadniemeńskiej ziemi. Nieco inny charakter ma Mogiła powstańców, ukryta w głębi lasu, w której spoczywają wraz z towarzyszami broni Jerzy Bohatyrowicz i Andrzej Korczyński. Zapomniany i bezimienny grób, porośnięty dziką roślinnością i z rzadka odwiedzany przez mieszkańców dworu, utożsamia siłę spełnionego obowiązku i przypomina o ideałach oraz wartościach, w imię których polegli powstańcy. Jest symbolem świętego dla bohaterów powieści i narodu polskiego powstania styczniowego, kiedy to wspólny cel i wspólne dążenia zjednoczyły ziemiaństwo i zaścianek. Jest jednocześnie symbolem pojednania w imię wyższych wartości i dobra ojczyzny. Jest również swoistym miejscem pamięci narodowej i polskiej tradycji. Mogiła powstańców w bezpośredni sposób oddziałuje na losy bohaterów dzieła i przypomina im o sprawie wspólnej dla wszystkich Polaków, niezależnie od pochodzenia - o patriotyzmie i obowiązku wobec ojczyzny. To właśnie nad nią Justyna podejmuje decyzję związania swej przyszłości z Janem. Ponadto Mogiła jest symbolem polskości i patriotyzmu, hołdem złożonym przez Orzeszkową poległym w imię niepodległości ojczyzny, o których w czasach represji zaborcy obawiano się głośno mówić.
Motyw pracy u podstaw
Andrzej Korczyński proawadzi pracę u podstaw - uczy Bohatyrowiczów.
Historia Bohatyrowiczów: Jan i Cecylia osiedlili się w środku puszczy, początkowo zbudowali prymitywną chatkę. Cierpieli z głodu i chłodu. Przez 20 lat tworzyli przestrzeń dookoła siebie. Budowali dom, wycięli las, uprawiali pola. Mieli 6 synów i 6 córek - liczba symboliczna. Osada się rozwijała, rzemiosło kwitło. Zygmunt August dowiedział się o nowoczesnej osadzie. Król wybrał się tam. Idealizacja osady: dużo owoców, zwierząt, rozwinięty przemysł, nowoczesność. 100 domów i 100 ogrodów. Mieszkańcy honorowi, otwarci. Stary Jan opowiada swoją historię. Zygmunt August chwali ich za to, iż ciężką pracą a nie rozlewem krwi doprowadzili do rozbudowy osady. Na cześć tego król nadał nazwisko Bohatyrowiczów od ich męstwa. Nadał im także herb szlachecki.
Podsumowanie: Praca może stać się wartością, pomysłem na życie, można osiągnąc sukces, dojśc do wymarzonych celów, może stać się bohaterstwem, dzięki niej mozemy pozyskac sile, wzmocnic się fizycznie i psychicznie. Dzieki pracy clzowiek poznaje swoja wartosc. Uczy pokory. Czlowiek ma satysfakcje z tego ze zrobil cos samemu. Dzieki pracy czlowiek może uwolnic się od niewolnictwa. Praca rozwija i ksztalci. Wyzwala szacunek w innych ludziach.
Cz. Miłosz „Rozbieranie Justyny”
Utwór ten jest nawiązaniem do ponadczasowej powieści naturalistycznej Elizy Orzeszkowej zatytułowanej „Nad Niemnem”. Jedna z głównych bohaterek tej książki to Justyna, piękna i skromna kobieta, kochająca swoją ojczyznę. Jak wiele dziewcząt w jej wieku przeżyła miłość i odnalazła szczęście. Miłosz w swoim wierszu nakreśla dalsze jej losy.
Utwór ma budowę stychiczną, nie jest podzielony na strofy. Jedynie przy końcu widać wyraźne wyodrębnienie pewnych elementów tekstu, które stanowią podsumowanie. W wierszu nie odnajdziemy rymów, wersy mają nieregularną budowę, a końcowa cześć w dużej mierze przypomina prozatorskie ukształtowanie tekstu. Choć utwór pisany jest językiem łatwym, nie brakuje tu środków artystycznych. Możemy odnaleźć pytania retoryczne ( „ Jakie dialogi toczy ciało z duszą?), a także wspaniałe opisy, zarówno bohaterki i jak polskich krajobrazów.
Podmiot początkowo opisuje Justyne. 24 letnia kobieta, szare oczy, czerwone wargi, szerokie plecy. Zachwyca się jej urodą. Opisuje jej strefe intymną. Podmiot opisuje losy dziewczyny które sam wymyslil, nie są one spisane na kartach powiesci. Jest ona kobieta stara, przedstawicielka swego rodu. Ma już dzieci, a nawet wnuki. W wierszu nastapilo także nawiazanie wywózki ludzi na Sybir., której Justyna sama padła ofiarą. Kobieta jest swiadoma sytuacji w jakiej znajduje się kraj. Widzi jego koniec. Podmiot w ostatnich wersach wspomina kobietę, zapala świecę ku jej pamięci. Ciągła pamięc jej postaci, daje Justynie coś na zasadzie nieśmiertelności.
Tytuł nawiązuje do dwóch elementów. Pierwszy - rzbieranie Justyny - świadczy o tym opis ciala kobiety, sposob jego przedstawienia oraz zachwyt podmiotu jej osobą. Sens dosłowny. Drugi - sens symboliczny. Justyna symbol Polski. Dążenie do zniewolenia państwa polskiego przez wszelakie wojny i rozbiory.