Nepal (Nepāl, Królestwo Nepalu), państwo w Azji Pd., w Himalajach; 140,8 tys. km²; 25,8 mln mieszk. (2003), Nepalczycy (75%), Newarowie, Bhotyjczycy, Szerpowie, uchodźcy tybet.; hindusi (hinduizm religią państw.), buddyści; wysoki przyrost naturalny (ok. 23‰ rocznie); w miastach 15% ludności; stol. i największe m.: Katmandu, inne m.: Patan, Biratnagar, Pokhara; j.u. nepalski; monarchia konstytucyjna. Około 80% kraju zajmują góry; na pn. Wysokie Himalaje z 8 szczytami o wys. powyżej 8000 m, w tym najwyższy szczyt na Ziemi — Mount Everest (8848 m), w środk. części gęsto zaludniona Kotlina Katmandu, na pd. skraj Niz. Hindustańskiej, zw. równiną Taraj; klimat podzwrotnikowy górski, na pd. zwrotnikowy monsunowy; gęsta sieć rzek (dorzecze Gangesu), gł.: Karnali, Kali Gandaki; lasy monsunowe z drzewem sandałowym i damarzykiem, mieszane, iglaste, łąki alp. i lodowce (powyżej 4000-4500 m, ok. 15% pow. kraju); postępujący wyrąb lasów związany z powiększaniem areału rolnego; znane parki nar.: Sagarmatha, Royal Chitwan. Jeden z najsłabiej rozwiniętych krajów świata; tarasowa uprawa zbóż (gł. ryż), juty, trzciny cukrowej, soi, herbaty; pozyskiwanie drewna na opał i eksport; drobny przemysł i rzemiosło; turystyka (wyprawy himalajskie). — Królestwo zależne od władców Indii (w III w. p.n.e. podbite przez Aśokę), od końca II w. p.n.e. od innych państw sąsiednich, m.in. od Tybetu; od XIII w. dynastie lokalne; w XVIII w. pod władzą Gurkhów; w końcu XVIII w. interwencja Chin (coroczna danina); po przegranej tzw. wojnie granicznej (1814-16) z wojskami bryt. Kompanii Wschodnioind., od 1816 rezydent bryt. (decydował o polityce zagr.); 1846-1950 rządy dziedzicznych premierów z rodu Rana, rola króla ograniczona do funkcji reprezentacyjnych; od 1923 niepodległy (W. Brytania gwarantowała suwerenność, ale zachowała wpływy). Od 1951 dziedziczna monarchia konst. (szerokie uprawnienia króla); 1959 pierwsze wybory do parlamentu (większość — Nepalski Kongres Nar.), 1960 rozwiązanie partii polit. i parlamentu. Polityka neutralności i niezaangażowania, dążenie do uniezależnienia gosp. od Indii, znaczna pomoc Chin; w latach 60. i 70. działania na rzecz przyspieszenia rozwoju ekon., wprowadzenie elementów gospodarki planowej; z pocz. lat 80. pod presją opozycji wewn. stopniowa demokratyzacja życia wewn., umocnienie władzy król.; 1990 nowa konstytucja wprowadzająca demokrację wielopartyjną; 1972-2001 panował Birendra Bir Bikram Shah Deva (zginął w zamachu), od 2001 — Gyanendra Bir Bikram Shah Deva. .

---