Epidemiologia

27.02.2009 Wykład

mgr Magdalena Skiba

Definicja i odrębności epidemiologii środowiskowej

Epidemiologia jest nauką o rozprzestrzenianiu się i uwarunkowaniach zjawisk zdrowotnych w określonych populacjach ludzkich oraz systemem działań wykorzystujących uzyskane informacje do zmniejszenia rozpoznanych problemów zdrowotnych populacji.

Epidemiologia środowiskowa zajmuje się badaniem wpływu na zdrowie ludzkie czynników chemicznych, fizycznych, biologicznych w szeroko pojętym środowisku, szuka wyjaśnienia związku między czynnikiem fizycznym, biologicznym lub chemicznym a zdrowiem człowieka.

Cele epidemiologii środowiskowej:

• Ocena częstości występowania stanów zdrowotnych i chorób ludności.

• Poszukiwanie czynników etiologicznych.

• Określenie zależności dawka - odpowiedź NDS.

• Monitorowanie stanów zdrowia ludności oraz środowiska.

• Opracowanie zasad profilaktyki.

Trudności w dziedzinie epidemiologii środowiskowej

1. Brak skutków swoistych wywołanych czynnikami środowiskowymi.

2. Interdyscyplinarny charakter badań, który wynika z konieczności uwzględniania, określenia i pomiaru czynników środowisk fizycznych, chemicznych i biologicznych oraz patologii lub innych parametrów stanu zdrowia osób objętych badaniem.

3. W badaniach z zakresu epidemiologii środowiskowej niezbędne jest zastosowanie odpowiednich metod statystycznych wymagających specjalistycznego przygotowania z zakresu statystyki.

4. Problemem jest określenie wielkości narażenia, wybór obszarów, danych badania, obiektów - badania.

Odrębności

W badaniach zasadniczą sprawą nie jest to z czego wynika ale jakie przedsięwzięcie należy podjąć.

Wyniki badania i wnioski powinny stanowić jedno z ogniw procesów decyzyjnych w zakresie profilaktyki społeczności.

Specyfikacja skutków zdrowotnych zanieczyszczeń środowiska

• Objawy chorób nie są charakterystyczne.

• Przebieg procesów patologicznych jest powolny co wynika ze zwykle niskich dawek czynników środowiskowych.

Ekspozycja środowiskowa bardzo rzadko bywa przyczyną swoistów dla określonej choroby lub uszkodzenia stanu zdrowia.

Wiele czynników może powodować określoną jedną reakcję.

Pojedynczy czynnik może być przyczyną jednocześnie wielu reakcji organizmu.

Działanie synergistyczne czynników środowiskowych

• Pył azbestu a jednoczesne palenie tytoniu są czynnikiem raka płuc.

• Procesy biologiczne zachodzące w organizmie poddanie ekspozycji na czynniki szkodliwe w środowisku np. zapalenie oskrzeli może być czynnikiem, zwiększenie zanieczyszczenia środowiska.

• Adaptacja organizmu, nadwrażliwość organizmu.

Zjawisko „unikania”

• polega na zmianie miejsca zamieszkania przez ludzi którzy mają poczucie dyskomfortu związane z zanieczyszczeniem środowiska.

Stany które można przypisywać czynnikom szkodliwym w środowisku

• niski ciężar urodzeniowy,

• wady wrodzone,

• poronienie samoistne,

• choroby układu oddechowego u dzieci,

• białaczki u dzieci,

• ostra białaczka granulocytowa u dorosłych,

• anemia aplastyczna,

• astma u dzieci,

• zapalenie skóry, dermatozy,

• rak skóry,

• czerniak złośliwy,

• rak płuc (u osób niepalących),

• rak pęcherza moczowego (u niepalących),

• pierwotny rak wątroby (u niepalących).

Wnioski wynikające ze zdrowotnych następstw działania czynników szkodliwych w środowisku

1. Skutki zdrowotne są uzależnione od czynnika, wielkości ekspozycji i dawki, może się ono wyrażać ciężkimi objawami do zgonów włącznie lub tylko dyskomfortem fizycznym lub psychicznym.

2. Nadwyżki zgonów powszechnie brane pod uwagę w wykorzystaniu środowiskowych uwarunkowań sytuacji zdrowotnej nie są najbardziej czułym wskaźnikiem zanieczyszczeń środowisk.

3. Analiza zgonów jest szczególnie użyteczna dla tak wrażliwych osób jak osoby starsze lub dla warunków swoiście związanych z ekspozycją np. wypadki.

4. Czynniki środowiskowe są często wykorzystywane jako „wyjaśnienie” zróżnicowanych terytorialnie zmian oraz zmian w czasie w umieralności i zachorowalności jednakże nie są one dobrze określane.

Unika się pojęcia dawka w epidemiologii środowiskowej a używa się pojęcie narażenia jako kontakt czynników fizycznych, chemicznych, biologicznych z zewnętrznymi powierzchniami granicznymi organizmu.

Narażenie - proces w wyniku którego dochodzi do przenikania do organizmu czynników szkodliwych w stężeniu, które może być określone ilościowo jak również może zostać określona wchłonięta dawka docierająca do narządu krytycznego.

Nie jest narażeniem kontakt z czynnikiem środowiskowym bez wystąpienia procesów ich wchłaniania lub pochłaniania przez organizm.

Ocena narażenia polega na określeniu:

• wielkości,

• częstości,

• czasu trwania,

• dróg narażenia.

W ocenie narażenia musimy odpowiedzieć na pytania:

1. Gdzie dana substancja występuje?

2. W jaki sposób dochodzi do narażenia?

3. Jakimi drogami?

4. W jakim stopniu substancja jest wchłaniana przez poszczególne drogi wchłaniania?

5. Jaki jest narząd krytyczny (w którym następuje największe stężenie)?

6. Kto w populacji jest narażony szczególnie?

7. Jaka jest wielkość, czas trwania i częstość ekspozycji?

Typy środowiska

Środowisko obiektywne - fizyczne, chemiczne, społeczne opisywane za pomocą czynników takich jak: hałas, stężenie, zanieczyszczenie powietrza.

Środowisko subiektywne - oceniane przez osoby w nich przebywające (dokuczliwość z zanieczyszczenia powietrza, oświetlenie, hałas, uczucie zadowolenia z danych warunków mieszkaniowych).

Środowisko domowe lub mikrośrodowisko - indywidualne bądź rodzinne zwyczaje żywieniowe oraz zwyczaje palenia tytoniu, spożywania alkoholu, używanie w ogrodzie pestycydów, gotowanie, ogrzewanie.

Środowisko zawodowe - narażenie w środowisku pracy, górnicy, huta, szkoła.

Środowisko zamieszkania - narażenie np.: zanieczyszczenie powietrza, hałas, wibracje, składniki zawarte w wodzie pitnej.

Środowisko regionalne - strefa klimatyczna, dana długość i szerokość geograficzna oraz wysokość nad poziomem morza.

Środowiskowa ocena narażenia

Wg WHO (1975r.) jest to system ciągłej obserwacji pomiaru i oceny dla określonych celów.

W monitoringu środowiska bierze się pod uwagę:

• Jakie czynniki powinny być badane?

• Jak długo i jak często powinny być pobierane próbki?

• Skąd powinny być pobierane i gdzie umieszczane przyrządy pomiarowe?

• Jakie przyrządy pomiarowe lub techniki analityczne powinny być zastosowane?

Monitoring stanu zdrowia ludności

• Polega na wykrywaniu zmian w stanie zdrowia ludności na podstawie zgromadzonych danych uzyskiwanych z wtórnych źródeł informacji oraz powiązania ich z dostępnymi danymi o czynnikach środowiskowych a szczególnie dotyczących zanieczyszczenia środowiska.

Cel monitoringu

• Określenie koniecznej interwencji oraz ocena jej efektywności.

1. Ocena wielkości narażenia na zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego (rejestrowanie stężeń zanieczyszczeń powietrza przy użyciu monitora stacjonarnego). Ocena narażenia w pokarmach i wodzie.

2. Zasady takie jak przy powietrzu, indywidualne zwyczaje przygotowywania pokarmów, napojów. Całkowite narażenie jest funkcją stężeń zanieczyszczeń ilości i częstości spożywania produktów i czasu narażenia w produktach w których się znajdują, kładzie się nacisk na przewlekłe narażenie.

3. Monitorowanie czynników fizycznych:

• Hałas - budownictwo, przemysł, transport, częstotliwość, narażenie oraz czas trwania.

• Wibracje - ciągłe, oscylujące zaburzenie, które jest odczuwane przez receptory.

- Wibrację miejscową - poprzez kończyny górne lub inne części ciała.

- Wibracje ogólne - przenoszone na ciało jako całość przez powierzchnie podstawy.

Ocenia się poziom częstotliwości.

• Promieniowanie jonizujące - elektromagnetyczne. Promienie X lub korpuskularne (alfa i beta) wyzwala się z rozpadu radonu z gleby, skał, materiałów budowlanych.

• Promieniowanie niejonizujące.

Biologiczna ocena narażenia

• Polega na oznaczaniu w próbkach materiału biologicznego stężeń substancji szkodliwych i ich metabolitów.

• Proces systematycznego pobierania próbek biologicznych dokonywania oznaczania poziomów określonych substancji oraz analiza wyników.

• Wielkość jest wynikiem...

Zależność dawka - efekt

Ekspozycja (narażenie) posiada dwa wymiary:

• poziom,

• czas trwania.

Efekty narażenia

• ostre,

• przewlekłe.

Dla tych czynników poziom ekspozycji w przeszłości i czas jej trwania jest bardziej istotny niż aktualny jej poziom.

Narażenie złożone

• Te same czynniki, różne źródła narażenia np.: hałas w pracy, w domu.

• Różne czynniki to samo źródło narażenia np.: narażenie na zanieczyszczenie powietrza; narażenie na różne metale; narażenie na czynniki chemiczne.

• Różne czynniki, różne źródła np.: palenie tytoniu drogą wziewną a niektóre zanieczyszczenia środowiska, zachorowalność na raka płuc w grupie osób palących narażonych na azbest.

AŁ

---