Antagoniści pirymydyn
fluorouracyl
postacie lite nowotworów (rak żołądka, trzustki, jelita grubego, sutka)
Florouracyl 5-dUMP (fosfodeoksyrybonukleotyd) FUTP (trifosforan fluorourydyny) ; w takiej postaci...
...blokuje aktywność syntetazy tymidylowej (enzym katalizujący metylację kwasu urydylowego do kwasu tymidylowego, co prowadzi do zahamowania syntezy DNA i śmierci komórki nowotworowej)
FUTP wbudowywany jest też do RNA ; zablokowanie fosfatazy uracylowej (powstaje RNA o nieprawidłowej budowie i zmienionej funkcji)
cytarabina
analog 2-deoksycytydyny [ryboza arabinoza]
ostre białaczki limfoblastyczne i szpikowe ; także jako lek immunosupresyjny
działanie uboczne : uszkodzenie szpiku kostnego i nabłonka przewodu pokarmowego
hamuje aktywność polimerazy DNA i aktywność reduktazy katalizującej przekształcenie difosforanu cytydyny w difosforan deoksycytydyny ; obie te reakcje zaburzają syntezę DNA
wbudowuje się w DNA i RNA
Antagoniści puryn
merkaptopuryna
NH2 SH
hamuje syntezę DNA
stosowany w terapii białaczek szpikowych i limfoblastycznych
działanie uboczne : niedokrwistość, limfocytopenia, zaburzenia żołądkowo-jelitowe
azatiopryna
pochodna merkaptopuryny
stosowana przy przeszczepianiu narządów w celu zapobiegania ich odrzucenia ; w chorobach autoimmunologicznych (np. toczeń rumieniowaty Lupus erythematosus)
Pochodne nukleozydów
aciklowir
analog nukleozydu guaninowego
przeciwko wirusom opryszczki zwykłej (Herpes simplex) oraz półpaśca (Herpes zoster)
w komórce zarożonej wirusem trifosforan aciklowiru wchodzi w reakcję z polimerazą DNA, blokuje ją i hamuje replikację wirusa
zidowudyna (AZT)
leczenie AIDS (Acquired Immunodeficiency Syndrome)
inhibitor odwrotnej transkryptazy (rewertazy) wirusa HIV (Human Immunodeficiency Virus)
może spowodować zaburzenia czynności szpiku kostnego
izoprinozyna
hamuje rozwój wirusów DNA ; działa immunostymulująco
wzmaga proliferację limfocytów i komórek NK (Natural Kilers)
półpasiec, ospa wietrzna (Varicela), grypa (Influenza), odra (Morbili), wirusowe zapalenie mózgu (Encephalitis viralis)
niewielkie działania uboczne (zaburzenia żołądkowe, wzrost poziomu kwasu moczowego we krwi i w moczu)
Cisplatyna [Pt (NH3)2]Cl2
nieorganiczny kompleksowy związek platyny
działanie przeciwnowotworowe, cytotoksyczne, cytostatyczne i immunosupresyjne
tworzy dodatkowe wiązania poprzeczne w jednej nici DNA lub pomiędzy obiema w komórkach Eucaryota
kumuluje się w tkankach (okres półtrwania 8-10 dni)
objawy uboczne - nefrotoksyczność ; ototoksyczność
Antybiotyki i leki bakteriobójcze wpływające na kw. nukl.
Aktynomycyna D (daktinomycyna)
antybiotyk przeciwnowotworowy
wytwarzany przez Streptomyces antibioticus
wiąże się silnie z dwuniciowym DNA na drodze interkalacji (wklinowania) pomiędzy pary G-C i C-G, co hamuje replikację i transkrypcję
NIE wiąże się z jednoniciowym DNA i RNA
Blokuje wzrost szybko dzielących się komórek leczenie nowotworów (guz Wilmsa, rak jądra, kosmówczak)
Daunomycyna (daunorubicyna, rubidomycyna)
Blokuje matrycową aktywność DNA (zahamowanie replikacji i transkrypcji)
Ziarnica złośliwa, białaczka i niektóre postacie chłoniaków
Mitomycyna C
wiąże się trwale z podwójną spiralą DNA (tworzy dodatkowe wiązania poprzeczne, hamuje replikację i transkrypcję)
nowotwory narządowe (rak żołądka, jelita, chłoniaki)
wysoka toksyczność - stosowany rzadko
Rifamycyny
Streptomyces mediterranei
Inhibitory polimerazy RNA w komórkach bakteryjnych
Hamowanie syntezy kwasów nukleinowych
Immunosupersyjność = hamowanie transformacji blastycznej limfocytów
Nie działają na komórki eukariotyczne
Bardzo skuteczne w leczeniu zakażeń bakteriami Gram(+)
Chinolony (np. kwas nalidyksowy, pefloksacyna)
Inhibitory topoizomerazy II (gyrazy) ; zapobiegają wiązaniu ATP do gyrazy
Pochodne chinolowe, hamujące gyrazę : kwas pipemidowy, nalidyksowy (hamuje proces uzupełniania brakujących nukleotydów po rozcięciu nici DNA bakteryjnego), oksolinowy
Chinolony fluorowane - difloksacyna, pefloksacyna
Nitrofurany
Furagina, nitrofurantoina
Redukowane w kom. bakteryjnej przez reduktazy z wytworzeniem wolnych rodników (np. bardzo aktywnego biologicznie rodnika hydroksylowego OH*)
Rozrywają one jedną lub obie nici DNA w komórkach prokariotycznych
Głównie zakażenia dróg moczowych
Antybiotyki i toksyny hamujące syntezę białka
Streptomycyna (30S)
łączy się z podjednostką 30S
błędny odczyt, zamiast UUU (fenyloalanina) AUU (izoleucyna)
hamuje inicjację translacji (wiązanie się formylometionylo-tRNA z rybosomami)
streptomycyna i inne aminoglikozydy (gentamycyna, neomycyna, kanamycyna) kumulują się w ślimaku ucha, co prowadzi do uszkodzenia i głuchoty
działanie nie tylko na rybosomy Procaryota, ale też mitochondrialne Eucaryota
Tetracykliny (doksycyklina, minocyklina)
szeroki zakres działania (Mycoplasma pneumoniae, Chlamydia, Riketsje, Treponema pallidum, Clostridium sp.)
wiążą się z podjednostką 30S i hamują wiązanie z nią aminoacylo-tRNA, blokując syntezę RNA
Chloramfenikol
hamuje aktywność transferazę peptydową (wiązanie się z centrum aktywnym enzymu) ; zatrzymanie procesów syntezy syntezowanego peptydu
bardzo toksyczny! Hamuje syntezę białka w Gram(+) i (-), riketsjach i niektórych wirusach
Erytromycyna (miejsce akceptorowe A peptydylowe P)
hamuje przesuwanie się aminoacylo-tRNA z miejsca akceptorowego (A) na miejsce peptydylowe (P)
Puromycyna
wiąże się w miejscu akceptorowym (A) i kończy przedwcześnie translację (Procaryota + Eucaryota)
powstają niefunkcjonalne fragmenty peptydów
bardzo toksyczna! Tylko doświadczenia na zwierzętach!
Toksyna błonicy
maczugowiec błonicy (Corynebacterium diphteriae)
wiąże się z błoną cytoplazmatyczną komórek chorego ; wnika do wnętrza, ulega fragmentacji (A i B):
fragment A - katalizuje rybozylację czynnika eEF-2
[eEF-2 + NAD+ ADP-rybolyzo-EF-2 + amid kwasu nikotynowego + H+]
ryboza przyłącza się do reszty zmodyfikowanej histydynowej eEF-2 (dyftamin)
inaktywacja eEF-2 u Eucaryota ; starczy jedna cząsteczka toksyny, by zrybolyzować wszystkie eEF-2 i całkowicie zahamować syntezę białka
Alfa-sarcyna
toksyna z grzybów ; rozbija dużą podjednostkę rybosomów [Eucaryota]
Rycyna
N-glikozydaza (z rośliny Ricinus communis)
Odrywa pojedyncze Adeniny z dużych podjednostek rRNA
Alfa-amanityna [amotoksyna]
Muchomor sromotnikowy (Amanita phalloides)
Trwałe kompleksy z polimerazą RNA II i III (Eucaryota) hamowanie elongacji
Polimerazy RNA bac, mit i chl są niewrażliwe
Penicylina
Hamuje sieciowanie peptydoglikanów, składników ścian komórkowych Gram(+) powstają tzw. cytoplasty/protoplasty; łatwo ulegają cytolizie
!!! Wstrząs anafilaktyczny !!!
CHOROBY GENETYCZNE WYNIKAJĄCE Z ZABURZEŃ ZASAD
(...) PURYNOWYCH
Dna moczanowa
Zapalenia stawów - odkładanie się kryształów kwasu moczowego (moczanów sodu) [guzki dnawe]
Pierwszy objaw bólu w stawie śródstopno-paliczkowym palucha (podagra)
20x częściej mężczyźni ; leczenie : naproksen, indometacyna, kolchicyna
Zespół Lesha-Nyhana
mutacja punktowa ; brak aktywności enzymu
dużo kwasu moczowego wydalanego ; wzmożone napięcia mięśni ; skłonność do samookaleczeń
[XR] recesywnie, sprzężone z X
Ksantynuria
niedobór enzymatyczyny ; bezobjawowy, czasami kolki nerkowe
[AR] autosomalnie, recesywnie
SCID (ciężki wrodzony zespół niedoboru immunologicznego)
niedobór lub brak enzymu deaminazy adenozyny (ADA)
adenozyna produkty pośrednie toksyczne dla limfocytów zahamowanie syntezy przeciwciał
wyjątkowa skłonność do powracających ataków
zgon w 1 rok życia ; klinicznie przypomina HIV
[AR] autosomalnie, recesywnie
(...) PIRYMIDYNOWYCH
Acyduria beta-aminoizomaślanowa (niedokrwistość megablastyczna)
Dziedziczna orotoacyduria
2