Autorzy: 4. Poszukiwania duchowe Gogola i sposób rozumienia własnej misji życiowej i roli artysty.
Urodzony 20 marca 1809 roku w Sorczyńcach na Połtawszczyźnie, pochodzący z średniozamożnej szlachty ukraińskiej, wychowany w atmosferze pełnej patriarchizmu, nowelista i dramaturg. Życie traktował jako służbę, odczuwał paraliżujący strach przed śmiercią, głównie - przed wizją Sądu Ostatecznego. Wsławił się humorystycznymi nowelami z życia ludu ukraińskiego, akcentującymi przede wszystkim jego wartości duchowe, mowa tu o „Wieczorach na futorze koło Dykańki”. W 1834 wydał drugi zbiór nowel ukraińskich „Mirgorod” z epicką powieścią kozacką „Taras Bulba” i sielanką „Staroświeccy obywatele” oraz nowelami na tle petersburskim: „Nos”, „Szynel”. Tu ujawniona zostaje zdolność rozśmieszenia czytelnika poprzez obnażenie rzeczywistości ówczesnej Rosji. Z przyjazdem do miasta - czar prysł, konfrontacja wyobrażenia i rzeczywistości połączona z baczną obserwacją, wpłynęła na postawę Gogola i od tego momentu bohaterami nowel są zimny, nieprzyjazny Petersburg oraz postać szarego człowieka, urzędnika. Najwyżej wzniósł się Gogol w dziełach: „Rewizor”, wyśmiewającym łapownictwo i tępotę urzędników rosyjskich, oraz w niedokończonej powieści „Martwe dusze”, wymownym obrazie Rosji, nasyconym licznymi hiperbolami, wyolbrzymieniami zła, przejaskrawieniem okrutnej rzeczywistości. Od 1836 popada w nastroje mistyczne, wypiera się dotychczasowej twórczości. Uważa, że swoje wzniosłe idee powinien wpajać światu. Zaczyna jawić się jako prorok ukazujący rozwiązania wszelkich problemów społeczeństwa. Wyrazem tego stanu duchowego są „Wybrane ustępy z korespondencji z przyjaciółmi” z 1847 roku. Gogol wykreował utopijną rzeczywistość, której zadaniem było położenie kresu walkom wewnętrznym, sporom ideowym. Owa harmonia Rosji miała świadczyć o jej potędze. Pisarz został wyśmiany przez krytyków. „Spowiedź autorska”, jako odpowiedź na zarzuty, to tragiczne wyznanie osoby mającej usprawiedliwić się ze swoich poczynań. Dręczony halucynacjami i wyrzutami sumienia, popadł w obłęd, silną depresję, palił swój dorobek, po czym 10 dni później, (1852 rok) zapada na gorączkę nerwową. Umiera.
Gogol twierdził, że estetyka nie jest w stanie uratować moralności ludzi, religia natomiast ma ocalić moralność sztuki. To z niej artysta powinien czerpać inspirację do tworzenia przy pomocy narzędzia jakim jest właśnie sztuka.
Twórczość: 10. Mały bohater opowieści petersburskich Gogola na przykładzie noweli „Płaszcz”. (+krótkie streszczenie)
„W pewnym departamencie służył pewien urzędnik — urzędnik, o którym nie można powiedzieć, żeby się czymś wyróżniał: niziutkiego wzrostu, nieco dziobaty, nieco ryżawy, nawet jak gdyby nieco przy ślepy, z niewielką łysinką nad czołem, ze zmarszczkami na obu policzkach i z cerą twarzy. Nazwisko urzędnika brzmiało: […]Akakij Akakijewicz Kamaszkin. Pędzi on nader spokojne życie, gdzie sen przeplata się z pracą. Mimo monotonii i niezwykłej bierności wobec otaczającego świata, bohater jest postacią interesującą, nie posiada bowiem żadnych pragnień. Wolny czas poświęca pracy, która sprawia mu wiele przyjemności. Jest on bowiem radcą tytularnym, którego jedynym zadaniem jest przepisywanie dokumentów. Osamotniony, uległy, cichy, zahukany i mocno zakompleksiony. Nieustannie wyśmiewany przez współpracowników. Nie potrafi się bronić. Przychodzi zima, niezwykle sroga, mroźna zima petersburska. Kamaszkin nie podejrzewa, że jego życie nagle ulegnie zmianie. A to wszystko za sprawą tytułowego szynela. A właściwie tego, co z tego zlepku różnego rodzaju materiałów i łat pozostało… sukno przetarło się, podszewka rozpruła, w zaistniałej sytuacji nie pozostało nic innego, jak zakup nowego szynela. Niestety, zważywszy na nader niskie zarobki, urzędnik nie mógł sobie pozwolić na nowy nabytek. Ograniczając wydatki, udało się Kamaszkinowi uzbierać określoną przez krawca kwotę. Precyzja i zdolność mistrzowskiego władania igłą pijaczyny Pietrowicza oraz wkład Kamaszkina, doprowadziły do powstania jedynego w swoim rodzaju płaszcza. Dumny urzędnik prezentuje się kolegom w nabytku przepięknej urody. Współpracownicy postanowili uczcić owe źródło radości Akakiusza, z tej okazji urządzili przyjęcie w domu jednego z urzędników, łącząc je z celebracją imienin gospodarza. Przychodzi noc, lekko podchmielony bohater samotnie przemierza zimne petersburskie ulice chcąc jak najszybciej dotrzeć do domu. Na swojej drodze napotyka grupę chuliganów, którzy powalają nieszczęśnika na ziemię, zdzierając z niego nowo nabyty szynel. Zrozpaczony mężczyzna czym prędzej udaje się w stronę stójkowego. Niestety, pomoc nie została mu udzielona. Za namową współpracowników, zdesperowany Kamaszkin udaje się do „znacznej osobistości”. Oburzony bezpośredniością urzędnika mężczyzna, nie udziela mu żadnej pomocy. Załamany Akakij traci chęć do życia. Umiera ze zgryzoty. Wkrótce po jego śmierci, zaczyna krążyć pogłoska, jakoby po Petersburgu grasował upiór zdzierający mieszkańcom płaszcze. Upiorem tym był Kamaszkin…
„Gogol, tworząc groteskę, […] świadomie zaostrzał cechy postaci, przekraczał granice prawdopodobieństwa, nie cofał się przed operowaniem absurdem”. Dzięki precyzji dobrania epitetów, dokładności przedstawienia szczegółu, rysuje się nam, czytelnikom portret głównego bohatera, na pozór urzędnika przeciętnego, urzędnika szarego, obdarzonego jednak cechami wyraźnie przerysowanymi. Dzięki przejaskrawieniu zyskuje osobowość, utrwala się w pamięci.
Rosja w XIX wieku sama wychowała sobie „ludzi małych”. „Człowiek mały” to zwykły, przeciętny obywatel, poddający się woli silniejszego. To jednostka, która niczym nie wyróżnia się spośród tłumu. To postać cierpiąca, żyjąca w niedoli, przytłoczona otaczającą rzeczywistością, wreszcie - to postać tragiczna, nie jest w stanie zawalczyć o swoje lepsze jutro, bo nawet jeśli - wie, że z góry skazana jest na druzgocącą porażkę.
Pod tym pojęciem nie tylko kryje się tylko biedny, szary przeciętniak, lecz także może to być bogacz, wysoki rangą urzędnik, którego charakter i działanie czynią "małym". (patrz - „znaczna osobistość”)