Bachtin- podsumowanie
Bachtinowska antropologia kultury i literatury daje się podsumować w następujących punktach:
Sens ma charakter podmiotowy a nie strukturalny.
Człowiek jest istotą dialogową, to znaczy definiuje własną tożsamość przez odniesienie do cudzych słów. Podobnie nie istnieje czysta świadomość, która jak utrzymywał Husserl- dana jest sobie samej w akcie niezakłóconej percepcji. Zarówno świadomość, jak tożsamość człowieka są trwale mediatyzowane i nie dają się określić w oderwaniu od rozbrzmiewającej wokół niego mowy. W tym sensie Bachtin mieści się w nurcie antykartezjańskiej filozofii hermeneutycznej.
Kultura jest przestrzenią różnorodnych, ścierających się ze sobą dyskursów, co oznacza, że nie istnieje jeden język, opisujący rzeczywistość. To łączy Bachtina zarówno z pragmatyzmem, jak badaniami kulturowymi. W istocie, literaturoznawstwo powinno „zacieśnić związek z historią kultury”.
Język nie jest systemem abstrakcyjnych kategorii, lecz nośnikiem ideologii, czyli światopoglądu. Nie ma słów, które byłyby wolne od światopoglądowego nacechowania(nie istnieją słowa niczyje), a to z tego powodu, że język definiuje się nie przez swoją systemowość, lecz związki podmiotu mówiącego z rzeczywistością przenikniętą innymi językami, innymi głosami.
Dzieło literackie nie jest tworem zamkniętym i autonomicznym, lecz wielogłosową i różnojęzyczną wypowiedzią zanurzoną w prozaicznym żywiole mowy codziennej. Dzieło literacki jest wypowiedzią tworzącą „ogniwo w łańcuchu obcowania językowego” i żyje jedynie w kontakcie z innymi dziełami.
Analizą wypowiedzi ze względu na jej intertekstualne (różnojęzyczne) usytuowanie zajmuje się nie stylistyka, lecz metalingwistyka.
Pojęcia:
RÓŻNOJĘZYCZNOŚĆ- prawdziwym środowiskiem, w którym żyje i kształtuje się wypowiedź jest udialogizowana różnojęzyczność. Owe różne języki wkraczają do powieści pod rozmaitymi postaciami: od mowy pozornie zależnej po cytowanie rozmaitych konwencji literackich i idiolektów.
KARNAWAŁ- w rozumieniu Bachtina jest pojęciem szerszym od tradycyjnego, obrzędowego święta liturgicznego, poprzedzającego post. Jest to wywodzący się z ludowo- jarmarcznej kultury światopogląd opozycyjny wobec oficjalnych instytucji i zhierarchizowanego ładu. Śmiech, parodia, profanacja, błazenada, groteskowe odwrócenie świata na opak, niestosowne obrazy dołu materialno- cielesnego, skandaliczna mowa familiarno- jarmarczna- to formy światopoglądu karnawałowego, które z kultury ludowej przedostały się do literatury wysokiej i stały się środkami artystycznego poznawania życia.
Światopogląd skarnawalizowany: powaga miesza się ze śmiechem, życie ze śmiercią itd.
Gatunki mowy- najmniejsze dające się wyróżnić jednostki w żywiole mowy, budujące komunikacje: repliki dialogu, pytania, odpowiedzi, polemiki itd. Wg Bachtina jako normatywizowane formy wypowiedzi określają ogólne warunki i ramy komunikacji.
Metalingwistyka- bada dialogowe relacje utworu z innymi utworami i innymi językami.
Powieść- dla Bachtina jest artystycznie zorganizowaną, społeczną różnostylowością i jako taka najlepiej oddaje różnojęzyczność kultury. Z tego powodu zajmuje najwyższe miejsce w hierarchii gatunków.
Niewspółobecność- dystans między poznającym, a tym co chce on pojąć. Sens nie jest dany nigdy wprost, a odsłania się dopiero w spotkaniu z innym, cudzym sensem.. Wg Bachtina obcy sens nie zostaje nigdy całkowicie przyswojony, lecz pozostaje „cudzo- swój”.
Rozumienie- w wyjaśnianiu uczestniczy tylko jedna świadomość, natomiast w rozumienia dochodzi do dialogowego spotkania dwóch świadomości, dwóch podmiotów. Istotną rolę odgrywa autor, dostępny poza tekstem, pod postacią nadrzędnej świadomości, która posługuje się różnymi głosami. Rozumienie jest zawsze rozumieniem kogoś drugiego, poprzez tekstową obiektywizację.