Oraz prowadzi badania naukowe w dziedzinie nauk teologicznych, lecz również humanistycznych czy też społecznych. W tym celu osobom prawnym Kościoła in concreto - Konferencji Episkopatu Polski, diecezjom, zgromadzeniom zakonnym, zagwarantowano prawo zakładania i prowadzenia szkół wyższych w formie: uniwersytetów, wyższych szkół zawodowych, wyższych uczelni papieskich, wyższych seminariów duchownych, a także wydziałów teologii na uniwersytetach państwowych i instytutów naukowo-badawczych.
Prawo to zagwarantowane zostało w art. 15 Konkordatu i w art. 23 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego.
Świadczenie usług niematerialnych w dziedzinie nauki Kościół realizuje za pośrednictwem już istniejących kościelnych szkół wyższych i wydziałów teologii na uniwersytetach państwowych oraz przez zakładanie i prowadzenie nowych placówek tego typu. Szkoły wyższe o szerszym profilu nauczania niż obowiązujący w uczelniach wyższych teologicznych można tworzyć w drodze ustawy na wniosek Konferencji Episkopatu Polski albo w trybie procedury rejestracyjnej uregulowanej w art. 15-21 ustawą z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 65, póz. 385 z późn. zm.). Z kolei Kościół może niepaństwowe uczelnie zawodowe zakładać i prowadzić na zasadach określonych w ustawie z dnia 26 czerwca 1997 r. o wyższych szkołach zawodowych (Dz.U. Nr 96, póz. 590 z późn. zm.).
Aktualnie w Polsce funkcjonuje pięć kościelnych uczelni i sześć wydziałów teologii katolickiej na uniwersytetach państwowych. Do kościelnych szkół wyższych należą: Katolicki Uniwersytet Lubelski, Papieska Akademia Teologiczna w Krakowie, Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu, Papieski Wydział Teologiczny w Warszawie, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum" w Krakowie. Uniwersytety państwowe, na których powołano wydziały teologiczne, to w ujęciu chronologicznym: Uniwersytet Opolski (1994 r.), Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu (1998 r.). Uniwersytet Warmirisko-Mazurski w Olsztynie (1999 r.)^, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie (1999 r.). Uniwersytet Śląski w Katowicach (2000 r.), Uniwersytet
Mikołaja Kopernika w Toruniu (2001 r.). Na Uniwersytecie w Białymstoku utworzono w 1999 r. Katedrę Teologii Katolickiej.
Katolickie szkoły wyższe charakteryzują się niejednorodnym statusem prawnym. Katolicki Uniwersytet Lubelski jest uczelnią prywatną, której prawa państwowe nadano ustawą z dnia 9 kwietnia 1938 r. (Dz.U. Nr 27, póz. 242), a obecnie jej sytuację prawną reguluje także ustawa o szkolnictwie wyższym i ustawa z dnia 12 września 1990 r. o tytule naukowym i stopniach naukowych (Dz.U. Nr 65, póz. 386 z późn. zm.). Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego na mocy art. l ust. 3 ustawy o jego utworzeniu uzyskał status uczelni państwowej, która także funkcjonuje w ramach prawnych wyznaczonych ustawą o szkolnictwie wyższym. Status prawny wyższych uczelni papieskich uregulowany jest umową będącą aktem wykonawczym do art. 15 ust. 2 Konkordatu, l lipca 1999 r. umowa taka zawarta została w Warszawie między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Konferencją Episkopatu Polski w sprawie statusu prawnego szkół wyższych zakładanych i prowadzonych przez Kościół Katolicki, w tym uniwersytetów, odrębnych wydziałów i wyższych seminariów duchownych, oraz w sprawie trybu i zakresu uznawania przez państwo stopni i tytułów nadawanych przez te szkoły wyższe, ogłoszona w formie obwieszczenia Ministra Spraw Zagranicznych (M.P. Nr 63, póz. 727). Z postanowień tej umowy wynika m.in., że studentom kościelnych uczelni przysługują prawa studentów uczelni utworzonych na podstawie ustawy o szkolnictwie wyższym albo ustawy o wyższych szkołach zawodowych. Tytuły zawodowe (np. licencjata, magistra), stopnie naukowe (doktora i doktora habilitowanego) i tytuł profesora nadawane na tych uczelniach są zrównane z tytułami i stopniami nadawanymi przez uczelnie państwowe.
72
Opieka społeczna i zdrowotna
Kościół Katolicki uzyskał uprawnienie do prowadzenia działalności
charytatywno-opiekuńczej. W tym celu może tworzyć specjalne struktury organizacyjne oraz przeprowadzać zbiórki publiczne (art. 21 Konkordatu i art. 38-40 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego). Katalog form, w jakich kościelne osoby prawne mogą prowadzić działalność charytatywno-opiekuńczą, zamieszczony w art. 39 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego, nie jest katalogiem zamkniętym. Wymieniane w nim rodzaje aktywności (np. prowadzenie zakładów opiekuńczych, leczniczych, aptek, żłobków, organizowanie pomocy dla ofiar klęsk żywiołowych, epidemii, wojny w kraju i za granicą oraz w zakresie ochrony macierzyństwa, wypoczynku dzieci i młodzieży) potwierdzają i uzupełniają przepisy aktów normatywnych, zwłaszcza ustawa z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej.
Wspólnym obszarem zainteresowania państwa i Kościoła jest świadczenie opieki społecznej rozumianej najszerzej jako pomoc zbiorowości dla osób i rodzin, które znalazły się w trudnej życiowo sytuacji, by umożliwić im egzystencję w warunkach odpowiadających godności człowieka.
Ustawa o pomocy społecznej przewiduje w art. 12a zlecanie przez organy administracji rządowej i organy jednostek samorządu terytorialnego, w drodze umowy, zadań z zakresu pomocy społecznej podmiotom niepublicznym w tym Kościołowi Katolickiemu oraz wspieranie ich finansowo. Analogicznie na podstawie art. 47 i 47b gmina i powiat mogą zlecać Kościołowi, za jego zgodą, w trybie pisemnego porozumienia realizację określonych zadań pomocy społecznej, przyznając na ten cel środki pieniężne. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 30 czerwca 2000 r. reguluje szczegółowo zasady i formy współdziałania organów administracji publicznej z innymi podmiotami, w tym z Kościołem Katolickim, oraz wzory ofert, umów i sprawozdań z realizacji zadań pomocy społecznej (Dz.U. Nr 55, póz. 662).
Jedną z form świadczenia usług opiekuńczych jest prowadzenie domów pomocy społecznej. Prowadzenie tych placówek o zasięgu lokalnym oraz kierowanie do nich osób należy do zadań własnych gminy, zaś o zasięgu ponadgminnym do zadań powiatu. Ze względu na charakter działalności Kościoła, który ze swej istoty jest bliski wykonywaniu zadań publicznych, kościelne osoby prawne, zwłaszcza zgromadzenia zakonne i Caritas, prowadzą domy pomocy społecznej na podstawie umów zawartych ze starostą (w imieniu powiatu) lub wójtem, burmistrzem, prezydentem (w imieniu gminy). Warunkiem prowadzenia przez Kościół domów pomocy społecznej jest posiadanie zezwolenia czy warunkowego zezwolenia wojewody na świadczenie tego typu usług. Szczegółowe zasady, sposób i tryb postępowania w sprawach dotyczących wydawania i cofania zezwoleń wojewody na prowadzenie domów pomocy społecznej, dokumenty wymagane do uzyskania zezwolenia oraz wzory tych dokumentów reguluje rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 września 2000 r. w sprawie domów pomocy społecznej (Dz.U. Nr 82, póz. 929). Kościelne osoby prawne uprawnione są także do prowadzenia placówek opiekuńczo-wychowawczych, ośrodków adopcyjno-opiekuńczych oraz jednostek specjalistycznego poradnictwa, w tym rodzinnego. Placówki te w świetle ustawy są tzw. niepublicznymi jednostkami organizacyjnymi pomocy społecznej i otrzymuj ą dotacje z budżetu powiatu.
Działalność charytatywno-opiekuńczą mogą prowadzić wszystkie osoby prawne Kościoła oraz organizacje katolickie. W praktyce prowadzą j ą przede wszystkim zgromadzenia zakonne oraz specjalna instytucja charytatywna o zasięgu krajowym Caritas Polska wypo-
73