WSTĘP
W myśl prawa polskiego, obywatelami polskimi są osoby, które posiadają obywatelstwo polskie. Nie można być równocześnie obywatelem polskim i obywatelem innego państwa. Wejście w związek małżeński z obywatelem innego kraju nie powoduje automatycznie zmiany obywatelstwa współmałżonka.
SPOSOBY NABYCIA OBYWATELSTWA POLSKIEGO
Zasada krwi (Ius Sanguinis)
Zgodnie z art. 4 ustawy o obywatelstwie polskim, dziecko nabywa obywatelstwo polskie przez urodzenie, gdy: oboje rodzice są obywatelami polskimi albo
jedno z rodziców jest obywatelem polskim, a drugie jest nieznane bądź nieokreślone jest jego obywatelstwo lub nie posiada żadnego obywatelstwa.
W przypadku dzieci urodzonych z rodziców o różnym obywatelstwie (tj. polskim i obcym) przyjmuje się, że stosownie do art. 6 ust. 1 ww. ustawy dziecko takich rodziców nabywa przez urodzenie obywatelstwo polskie, bez względu na miejsce urodzenia. Jednakże, rodzice w oświadczeniu złożonym zgodnie przed właściwym organem (konsul - dla osób zamieszkałych za granicą lub wojewoda - dla osób zamieszkałych w Polsce) w ciągu 3 miesięcy od dnia urodzenia się dziecka, mogą wybrać dla niego obywatelstwo państwa obcego, którego obywatelem jest jedno z rodziców, jeżeli według prawa tego państwa dziecko nabywa jego obywatelstwo.
Odzyskanie obywatelstwa polskiego utraconego w dzieciństwie
Dziecko, które na skutek oświadczenia woli rodziców o mieszanym obywatelstwie o wyborze dla niego obywatelstwa obcego utraciło obywatelstwo polskie, po ukończeniu 16 lat, a przed upływem 6 miesięcy od osiągnięcia pełnoletniości, tj. ukończenia 18 roku życia, może złożyć przed wojewodą lub konsulem (w zależności od miejsca zamieszkania) oświadczenie o woli nabycia obywatelstwa polskiego. Wydanie przez właściwy organ decyzji pozytywnej skutkuje nabyciem obywatelstwa (art. 6 ust. 3).
Zasada ziemi (Ius Soli)
Ma ona zastosowanie, gdy dziecko urodzi się lub znalezione zostanie na terytorium Polski, a oboje rodzice są nieznani lub nieokreślone jest ich obywatelstwo, bądź nie mają żadnego obywatelstwa (art. 5 ww. ustawy). Dziecko takie z mocy prawa nabywa obywatelstwo polskie.
Nadanie przez Prezydenta RP
W myśl art. 8 cyt. ustawy, cudzoziemcowi można na jego wniosek nadać obywatelstwo polskie, jeżeli zamieszkuje w Polsce co najmniej 5 lat na podstawie:
zezwolenia na osiedlenie się,
zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich (WE) lub
zezwolenia na pobyt.
W przypadkach szczególnie uzasadnionych, których ustawa nie precyzuje, można cudzoziemcowi nadać na jego wniosek obywatelstwo polskie, chociażby nie odpowiadał on warunkom wyżej określonym. Każda sprawa rozpatrywana jest indywidualnie.
Nadanie obywatelstwa polskiego obojgu rodzicom rozciąga się na dzieci pozostające pod ich władzą rodzicielską. W przypadku nadania obywatelstwa tylko jednemu z rodziców, rozciąga się ono na dzieci, gdy:
pozostają one pod jego wyłączną władzą rodzicielską lub
drugie z rodziców jest obywatelem polskim albo
drugie z rodziców wyraziło zgodę (przed właściwym organem) na nabycie przez dziecko obywatelstwa polskiego.
Jeżeli dziecko ukończyło 16 lat, nadanie lub rozciągnięcie nadania obywatelstwa polskiego następuje jedynie za jego zgodą.
O nadaniu obywatelstwa polskiego orzeka Prezydent RP. Podanie o nadanie obywatelstwa polskiego osoby zamieszkałe w Polsce wnoszą za pośrednictwem wojewody właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby zainteresowanej, a zamieszkałe za granicą - za pośrednictwem właściwego konsula.
Uznanie bezpaństwowca za obywatela polskiego
Za obywatela polskiego może zostać uznana osoba o nieokreślonym obywatelstwie lub nie posiadająca żadnego obywatelstwa (bezpaństwowiec), jeżeli zamieszkuje w Polsce na podstawie zezwolenia na osiedlenie się lub zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego WE, co najmniej 5 lat (art. 9). Uznanie następuje na wniosek osoby zainteresowanej i rozciąga się na dzieci uznanego, jeżeli mieszkają one w Polsce. Jeśli dziecko ukończyło 16 lat, musi wyrazić na to zgodę.
O uznaniu orzeka wojewoda właściwy ze względu na miejsce zamieszkania wnioskodawcy.
Uproszczony sposób nabycia obywatelstwa polskiego przez cudzoziemca, pozostającego w związku małżeńskim z obywatelem polskim
Cudzoziemiec, który:
uzyskał w Polsce zezwolenie na osiedlenie się, zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego WE lub zezwolenie na pobyt i równocześnie
pozostaje co najmniej 3 lata w związku małżeńskim z osobą posiadającą obywatelstwo polskie,
nabywa obywatelstwo polskie, jeżeli w odpowiednim terminie złoży stosowne oświadczenie przez właściwym miejscowo wojewodą. Przyjęcie oświadczenia następuje w drodze decyzji wojewody.
Oświadczenie może być złożone tylko:
w ciągu 6 miesięcy od dnia uzyskania zezwolenia na osiedlenie się na terytorium RP, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego WE lub zezwolenia na pobyt albo
w terminie 3 lat i 6 miesięcy od dnia zawarcia związku małżeńskiego z obywatelem polskim.
Odzyskanie obywatelstwa polskiego utraconego na skutek małżeństwa z cudzoziemcem
Osoba, która utraciła obywatelstwo polskie przez nabycie obywatelstwa obcego wskutek zawarcia lub w związku z zawarciem małżeństwa z cudzoziemcem, odzyskuje obywatelstwo polskie, jeżeli po ustaniu bądź unieważnieniu tego małżeństwa złoży przed wojewodą lub konsulem oświadczenie o woli nabycia obywatelstwa polskiego, a organ wyda decyzję o przyjęciu oświadczenia.
UTRATA OBYWATELSTWA POLSKIEGO
Obywatel polski nie może utracić obywatelstwa polskiego, chyba że sam się go zrzeknie.
W myśl art. 13 ustawy o obywatelstwie polskim, obywatel polski traci obywatelstwo polskie na swój wniosek po uzyskaniu zgody Prezydenta RP na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego.
Wniosek o wyrażenie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego osoby zamieszkałe w Polsce wnoszą do Prezydenta RP za pośrednictwem wojewody, a osoby zamieszkałe za granicą - za pośrednictwem konsula.
Zgoda na zrzeczenie się obywatelstwa udzielona rodzicom rozciąga się na dzieci pozostające pod ich władzą rodzicielską. W przypadku dzieci, które ukończyły 16 lat, następuje to jedynie za ich zgodą.
URZĄD DO SPRAW REATRIACJI I CUDZOZIEMCÓW
Wnioski o nadanie lub o wyrażenie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego, adresowane do Prezydenta RP i składane za pośrednictwem wojewody lub konsula, przekazywane są przez te organy do Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców. Po zaopiniowaniu wniosków Prezes Urzędu kieruje je do Kancelarii Prezydenta RP.
Urząd ds. Repatriacji i Cudzoziemców powstał 29 czerwca 2001 r. w miejsce Departamentu Migracji i Uchodźstwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji. Urząd zajmuje się kompleksowo problematyką cudzoziemców, podejmuje działania w zakresie obywatelstwa, repatriacji, postępowań administracyjnych w sprawach o nadanie statusu uchodźcy oraz o legalizację pobytu cudzoziemców na terytorium RP.
Powstanie Urzędu ds. Repatriacji i Cudzoziemców nawiązuje do rozwiązań przyjętych w państwach Unii Europejskiej, w których funkcjonuje zwykle jeden urząd administracyjny, odpowiedzialny za prowadzenie większości postępowań administracyjnych wobec cudzoziemców (por. Dania, Finlandia, Włochy, Luksemburg, Holandia, Szwecja, Belgia, Portugalia).
Nadzór na Prezesem Urzędu sprawuje Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji.
Strona internetowa Urzędu: http://www.uric.gov.pl
STWIERDZENIE POSIADANIA LUB UTRATY OBYWATELSTWA POLSKIEGO
Zgodnie z art. 17 ust. 4 ww. ustawy, posiadanie i utratę obywatelstwa polskiego stwierdza wojewoda. Odmowa stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego lub jego utraty następuje w drodze decyzji administracyjnej.
O stwierdzenie wystąpić może osoba zainteresowana lub każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie.
Decyzję podejmuje wojewoda:
1) w miejscu zamieszania osoby, której ma dotyczyć postępowanie,
2) w miejscu jej pobytu,
3) w miejscu jej ostatniego zamieszkania lub pobytu.
Jeżeli nie można ustalić żadnego z wyżej wymienionych miejsc, o posiadaniu bądź utracie obywatelstwa polskiego orzeka wojewoda warszawski.
3