Język angielski jako czynnik narodowo- i państwotwórczy.
Na podstawie artykułu J. Serwińskiego pod tym samym tytułem, zamieszczonym w „Sprawy narodowościowe" 1996 nr l
Artykuł jest analizą wpływów i pozycji języka angielskiego na świecie. Analizę tą autor przeprowadza przedstawiając pozycję języka na różnych kontynentach i historię jego rozpowszechniania się.
Język angielski jest drugim najbardziej rozpowszechnionym językiem na świecie (po języku chińskim), którego obecnie używa ok. 400 min ludzi.(kolejne to hindi - 180 min użytkowników, hiszpański, rosyjski, arabski- 150 min, japoński, bengalski - 120 min, niemiecki- 100 min, indonezyjski - 90 min, portugalski - 80 min, francuski - 70 min). Natomiast pod względem geograficznym angielski jest absolutnie językiem dominującym, ponieważ jest używany na sześciu kontynentach. Na Wyspach Brytyjskich, w Ameryce i Australii, gdzie j. angielski jest pierwszym językiem populacja anglojęzyczna jest dość ustabilizowana. Natomiast w Afryce, Azji angielski jest używany jako język pomocniczy, a jego przyszłość jest niepewna.
Język angielski należy do zachodniej podgrupy germańskiej grupy języków indoeuropejskich. Genetycznie najbliższy jest fryzyjskiemu (do podgrupy zachodniej należą także niemiecki, duński i flamandzki). Współczesny angielski jest językiem analitycznym (tj. z niewielką fleksją). Inne cechy charakterystyczne języka angielskiego to elastyczność funkcji gramatycznych (dany wyraz może funkcjonować jako różne części mowy w zależności od kontekstu) oraz otwartość słownictwa (które swobodnie przyjmuje wyrazy z innych języków).
Angielski powstał na bazie dialektów przeniesionych do zamieszkanej przez Celtów Anglii przez plemiona Anglów i Sasów w V i VI wieku. Dzieje rozwoju języka można podzielić na trzy okresy:
1) staroangielski (old English) od VII do XI wieku w jednolicie germański. W tym okresie pozycję kulturowej dominacji obejmuje dialekt northumbryjski.
2) Srednioangielski (middle English) od XI do XV wieku -język pozostawał pod wielkim wpływem języków francuskiego i skandynawskiego. Po najeździe normandzkim (1066 r.) nastąpiła silna ekspansja języka francuskiego jako języka zdobywców.
3) Nowoangielski (modern English) od Xl wieku - z elementów staroangielskich i francuskich powstał ogólny język nowoangielski, oparty na dialekcie Londynu. Język ten podlegał silnym zmianom, zachował jednak germański system fonologiczny i gramatyczny. W XVI i XVII wieku nastąpił rozkwit języka, zwłaszcza dzięki twórczości Wiiliama Szekspira. W
XVIII do XX wieku angielski stał się językiem o światowym zasięgu, został przeniesiony na inne kontynenty i niezależnie rozwijał się w różnych odległych punktach kuli ziemskiej. Powstały różne jego odmiany, a w niektórych regionach świata stał się on podstawą do utworzenia specyficznego sposobu porozumiewania się -języka mieszanego.
Odmiany języka angielskiego na świecie
Wielka Brytania (British English)
W Wielkiej Brytanii, gdzie angielski jest językiem urzędowym, używa go ok. 57 min mieszkańców. Angielski nie jest jednak tam jedynym językiem oficjalnym - w Walii jest nim również walijski. Należy również zauważyć, że nawet w Wielkiej Brytanii nie jest on dla wszystkich językiem ojczystym. Innymi językami mówią mniejszości: autochtoniczne językami celtyckimi (walijskim, irlandzkim i geaelickim) oraz grupy napływowe z terenów dawnego imperium brytyjskiego, m.in. z Karaibów, Indii, Pakistanu.
Inne kraje europejskie
Drugim krajem leżącym na Wyspach Brytyjskich, w którym angielski ma status języka urzędowego jest Republika Irlandii. Również w Republice Malty oficjalnymi językami są maltański i angielski. Dla Skandynawów i mieszkańców Beneluksu angielski stanowi ważny czynnik przyczyniający się do znoszenia granic w Europie.
Ameryka Północna (American English) ©
W USA język angielski jest jedynym językiem urzędowym używanym przez ok. 225 min mieszkańców. Wyróżnia się trzy dialekty (które dzielą się na 18 poddialektów): północny, środkowy i południowy. Najwyraźniej zaznaczają się one na obszarach wschodniego wybrzeża, gdzie miała miejsce najwcześniejsza kolonizacja. Im dalej na zachód, tym różnice między dialektami staja się mniej widoczne. Już od czasów najwcześniejszego osadnictwa w Ameryce Północnej istniała tendencja do utworzenia odrębnego narodu posiadającego własny, niezależny język.
W USA istnieje również osobliwa odmiana języka angielskiego -język mieszany GULLAH. Powstał on na części obszarów Południowej Karoliny i Georgii wśród niewolników murzyńskich. Odmiana amerykańska, choć w znacznym stopniu różniąca się od brytyjskiej, nie uzyskała dotychczas statusu odrębnego języka. Obecnie odmiana amerykańska coraz bardziej rozpowszechnia się na świecie, wypierając wielokrotnie odmianę brytyjską.
Kanada (Canadian English)
W Kanadzie (27 min mieszkańców) angielski jest, obok francuskiego, językiem urzędowym, Kanada jest krajem podzielonym ze względu na rozmieszczenie ludności na część francuską (Quebeck, Nowy Brunszwik) oraz anglojęzyczną. Mimo silnego oddziaływania American English utrzymuje się dominacja wpływów brytyjskich, a także szkockich.
Australia i Nowa Zelandia (Austral English)
Angielski jest językiem urzędowym na całym kontynencie australijskim. Na tych terenach ludność tubylcza ustąpiła przed białymi osadnikami, a dominacja kultury i języka anglosaskiego doprowadziła do wyginięcia licznych języków ludów Australii. W Australii ponad 80 % ludności jest pochodzenia brytyjskiego. Na terenie Australii język angielski podlegał wpływom języków rodzimych, stąd też liczne zapożyczenia z języków aborygeńskich. Na Nowej Zelandii używana odmiana angielskiego jest bardzo zbliżona do australijskiej.
Afryka (African English)
RPA (African lub South African English)
RPA posiada, podobnie jak Kanada, dwa języki urzędowe o rodowodzie europejskim:
angielski i afrikaas. W latach 1899-1902 Brytyjczycy wyparli w wyniku wojen burskich z
Afryki Południowej Holendrów i od 1902 r. Ziemie te wchodziły w skład Imperium
Brytyjskiego. W tym czasie angielski zdobył dominację nad językiem afrikaas, miejscową
odmianą niderlandzkiego. Region ten przez ponad pół wieku należał do Imperium
Brytyjskiego i Wspólnoty Brytyjskiej. Jakkolwiek afrykańska odmiana angielskiego różni się
od standardowego brytyjskiego, to jednak nie ma statusu odrębnego języka. W RPA po
angielsku mówi ok. 4 min osób.
Inne kraje afrykańskie
Pozycja języka angielskiego utrzymywała się w Afryce, ponieważ pełnił on wielokrotnie rolę języka urzędowego w wielojęzycznych państwach. W niektórych państwach angielski jest w powszechnym użyciu. O ogromnym znaczeniu języka angielskiego w Afryce świadczy jego rola jako języka wykładowego w szkolnictwie wyższym (University of Liberia w Monrowii, University Makerere w Kampanilli - Uganda). W Liberii język angielski jest językiem urzędowym mimo, że istnieją cztery ogromne grupy językowe. Wynika to z wpływów klasy panującej amerykano-liberyjczyków, a także z uwarunkowań i sympatii historycznych. Min. uwolnienie niewolników, przodków dzisiejszych mieszkańców przez flotę angielsko-amerykańską oraz fakt uznania niepodległości Liberii przez Wielką Brytanię w 1847 r. Autor jest zdania, że język angielski odegrał na kontynencie afrykańskim pozytywną rolę, wynikającą z wciągnięcia ludów afrykańskich w orbitę ogólnoświatowego rozwoju społeczno-gospodarczego i umożliwienia im korzystania ze zdobyczy światowej kultury, nauki i gospodarki.
Indie i Pakistan (The English of India-Pakistan)
Język angielski został wprowadzony przez Brytyjczyków w okresie ich dominacji kolonialnej w Indiach do handlu, finansów, administracji i struktur rządowych. Jeszcze w latach 60-tych XX wieku Parlament Indyjski obradował po angielsku, ale istniały silne tendencje do przyjęcia hindi. W 1950 r. Indie weszły w skład Wspólnoty Narodów, a hindi został uznany za język narodowy i główny język oficjalny. Angielski miał pozostać językiem oficjalnym" do 1965 r., jednak w 1967 r. Na mocy The English Language Amendment Bili proklamowano język angielski jako język oficjalny lub pomocniczy" obok hindi. Tym samym uznano konieczność stosowania angielskiego w stosunkach między rządem centralnym a stanami, w których ludność nie zna hindi.
W 1965 r. Pakistan stał się autonomiczną republiką, w której oficjalnymi językami językami były bengalski i urdu. Przyjęto jednak angielski jako język służący do porozumiewania się między obydwoma państwami, W 1971 r. Wschodni Pakistan oderwała się tworząc niezależne państwo Bangladesz. Jedynym językiem oficjalnym na tym terenie jest bengalski, ale angielski pozostaje w powszechnym użyciu.
Daleki Wschód. Oceania.
Na terenie Chin funkcjonuje tzw. Pidgin English, pełniący niegdyś rolę środka
porozumiewania się między kupcami brytyjskimi a dygnitarzami chińskimi. Opiera się on na
zastosowaniu angielskich wyrazów w formie nieodmiennej zgodnie z chińskim szykiem
zdania.
Również na Filipinach angielski jest jednym z trzech języków urzędowych. (Filipiny pomimo
uzyskania niepodległości pozostały w ścisłym związku z USA).
Na terenie Oceanii angielski dał podstawy do stworzenia języków mieszanych. Na
południowo-zachodnim Pacyfiku (Malanezja, Papua Nowa-Gwinea) używana jest
międzynarodowa gwara oparta na języku angielskim.
W Hongkongu angielski był do 1997 r. Językiem oficjalnym obok chińskiego.
Bliski Wschód
Język angielski jest obecny również w tych rejonach świata, które zostały przez Anglików lub Amerykanów głęboko spenetrowane. Dobrym przykładem są kraje Dalekiego Wschodu, gdzie kapitał brytyjski, a później także amerykański, odgrywał i odgrywa wielką rolę. Stąd w Egipcie, Kuwejcie, Jordanii, Arabii Saudyjskiej, Zjednoczonych Emiratach Arabskich tak wielkie wpływy języka angielskiego, choć językiem urzędowym w tych wszystkich krajach jest arabski.
Angielski w organizacjach międzynarodowych
Angielski jest jednym z pięciu oficjalnych języków wszystkich organizacji ONZ (z wyjątkiem Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości). W komitetach przyjęto zaś tylko dwa języki robocze - angielski i francuski. O ile w Lidze Narodów dominował British English, o tyle w ONZ przewagę zdobył sobie American English.
Angielski jest jednym z 11 oficjalnych języków w Parlamencie Europejskim, a gdyby nowym członkom UE pozostawiono wybór języka oficjalnego 80% opowiedziałoby się za angielskim.
Autor artykułu jest zdania, że język angielski zdobył sobie stabilną i absolutnie dominującą pozycję na świecie, i żaden język nie jest w stanie tej pozycji zagrozić.