Poradnictwo dydaktyczno - wychowawcze i specjalistyczne w niedostosowaniu społecznym

Aby mówić o poradnictwie w niedostosowaniu społecznym należy odpowiedzieć na pytanie czym jest owe niedostosowanie.

Niedostosowanie społeczne wg. Zakładu Kryminologii PAN:

Przejawia się zespołem objawów świadczących nieprzestrzeganiu podstawowych zasad postępowania, norm społecznych obowiązujących młodzież w określonym wieku, przy czym takie zachowania nie maja charakteru sporadycznego lecz są względnie trwałe o których mowa w definicji to:

• Znaczne opóźnienie w nauce szkolnej,

• Porzucenie szkoły przed ukończeniem,

• Systematyczne wagary,

• Niekontrolowane wałęsanie się poza domem w grupach koleżeńskich już łamiących zasady społecznego zachowania,

• Ucieczki z domu,

• Kradzieże,

• Agresywność,

• Wroga postawa wobec innych,

• Stosowanie przemocy,

• Brutalność,

• Czyny karalne.

Osobami niedostosowanymi społecznie nazywamy te jednostki, które:

• Nie są zdolne (nie mogą) do pełnienia ról społecznych zgodnie z oczekiwaniami wskutek niedostatków dyspozycji wykonawczych (głusi, niewidomi, upośledzeni umysłowo, przewlekle chorzy, kalecy).

• Nie są skłonne (nie chcą) do pełnienia ról społecznych wskutek negatywnego ustosunkowania się wobec różnych oczekiwań społecznych (wykolejenie społeczne).

Według Cz. Czapówa (1978) istnieją trzy zasadnicze etapy wykolejenia społecznego, dające się zidentyfikować na podstawie badań empirycznych i wiedzy teoretycznej.

1. Stadium pierwsze — charakteryzuje się wystąpieniem u jednostki poczucia odtrącenia, czyli niezaspokojenia potrzeby zależności emocjonalnej. Reakcją może być agresja antyspołeczna, reakcje negatywne, buntownicze, narastająca wrogość wobec rodziców i społeczeństwa jako całości. Występują niekontrolowane reakcje emocjonalne i brak koncentracji uwagi. Jednostka łatwo się nudzi rozpoczętymi czynnościami i nie przejawia dostatecznej cierpliwości do ich ukończenia.

2. Stadium drugie — wyraża się utrwalaniem wrogich reakcji wobec osób socjalizująco znaczących i autorytetów. Próby nawiązania bliższego kontaktu emocjonalnego z osobą nieprzystosowaną napotykają irracjonalny opór. Typowym przejawem tego stadium jest odrzucanie wszelkich form ekspresji wyrażających więź uczuciową z innymi ludźmi. Jednostka zaczyna zaspokajać podstawowe potrzeby społeczne i emocjonalne poza domem rodzinnym. Pojawiają się wówczas pierwsze symptomy standardowego wykolejenia społecznego, takie jak: alkoholizowanie się, ucieczki z domu, wagarowanie, wybryki seksualne itp.

3. Stadium trzecie — wiąże się z autonomizowaniem się działalności antyspołecznej (antagonistyczno-destruktywnej), która zaczyna stanowić samoistne źródło przyjemności

i satysfakcji dla jednostki nieprzystosowanej. Osoby wchodzące w to stadium dążą do nawiązania kontaktów z gangami i grupami o charakterze chuligańskim, zabawowym lub wręcz przestępczym. Najwyraźniej stadium to przejawia się w grupowej działalności antyspołecznej prowadzącej do jawnego, otwartego konfliktu z obyczajem, moralnością lub prawem.

Istnieje związek pomiędzy etapem wykolejenia społecznego a rodzajem instytucji udzielającej poradnictwa.

W przypadku stadium pierwszego największą rolę odgrywają tu działania profilaktyczne i zapobiegające dalszej demoralizacji. Instytucjami udzielającymi poradnictwa mogą tu być:

1. Świetlice:

• Środowiskowa - ośrodek użyteczności publicznej, najczęściej działający na zasadzie wolontariatu, wspierający lokalną społeczność w procesie wychowywania dzieci i młodzieży. Działania świetlic środowiskowych najczęściej ukierunkowane są na dzieci i młodzież wywodzące się z rodzin patologicznych lub mających trudną sytuację materialną.

• Socjoterapeutyczna - jest placówką dla dzieci i młodzieży pochodzących z rodzin patologicznych, niedostosowanych społecznie, z zaburzeniami zachowania, zagrożonej uzależnieniem w stopniu utrudniającym jej realizację zadań życiowych bez pomocy specjalistycznej.
  W trakcie zajęć socjoterapeutycznych, pod wpływem zdobywanych w czasie ich trwania doświadczeń społecznych, w psychice dziecka powinny nastąpić określone zmiany. Mogą one umożliwić mu lepszą realizację własnych celów życiowych. Na proces socjoterapeutyczny składają się 3 elementy: zmiana sądów poznawczych, zmiana wzorców zachowań, odreagowanie emocjonalne.

• Psychoterapeutyczna - w przypadku świetlicy psychoterapeutycznej celem jej działania jest kształtowanie tych cech osobowości i charakteru dziecka oraz tych dyspozycji i funkcji psychofizycznych, dzięki którym możliwe jest osiągnięcie przez dziecko optymalnego dla siebie poziomu rozwoju. Do zadań terapeutycznych należy:

- stymulowanie rozwoju psychoruchowego dziecka;

- kompensowanie stwierdzonych niedoborów rozwojowych;

- korygowanie nieprawidłowości w przebiegu procesów i funkcji psychicznych;

- eliminowanie braków dydaktycznych;

- przewartościowanie postaw wobec napotkanych trudności i niepowodzeń szkolnych.

• Wspierająco - integracyjna „PLUS” - jej celem jest rozbudzenie zainteresowania, wzmocnienie poczucia własnej wartości u dziecka, łagodzenie niedostatków wychowawczych w rodzinie, eliminowanie zaburzeń w zachowaniu, uaktywnienie dzieci i młodzieży, zaktywizowanie rodziców do pracy w środowisku. Zadania tego typu świetlicy to:

- zorganizowanie czasu wolnego w zgodzie w zainteresowaniami i chęcią dziecka,

- inspirowanie do poznawania własnych możliwości i talentów,

- akceptacja siebie,

- zachęcanie do aktywnego spędzania czasu wolnego przy uczestnictwie rodziców,

- kreowanie zdrowego stylu życia,

- wzmocnienie działalności rekreacyjnych, kulturalnych i pozaszkolnych,

- wychwycenie w początkowej fazie negatywnych i niepożądanych form zachowania

2. Osiedlowe kluby młodzieżowe np. ,,Wolna strefa'' - działa na zasadzie socjoterapii.

3. Działalność w obrębie szkoły (świetlica szkolna, lekcje wychowawcze, praca psychologa i/lub pedagoga szkolnego).

4. Grupy terapeutyczne np. grupa terapeutyczna PIWNICA, która działa przy ŚCPIE - jest kierowana do młodzieży w wieku od 15 do 19 lat. Zajęcia są przeznaczone dla młodzieży, która: ma trudności w relacjach rówieśniczych, doświadczała lub doświadcza przemocy, ma problemy emocjonalne, ma kłopoty szkolne, sprawia problemy wychowawcze.

Młodzież na grupie poszukuje pozytywnych wzorów do naśladowania, chce się rozwijać, konstruktywnie zagospodarowywać czas wolny, nabywa nowe umiejętności. Istnieje możliwość rozwijania własnych zainteresowań. Uczestnictwo na spotkaniach jest dobrowolne, charakter grupy jest półotwarty.

Biorąc pod uwagę drugie stadium wykolejenia społecznego możemy mówić o następujących instytucjach udzielających poradnictwa:

1.Poradnie psychologiczno - pedagogiczne - są specjalistycznymi placówkami resortu oświaty prowadzącymi działalność diagnostyczną, terapeutyczną, profilaktyczną i doradczą w środowiskach wychowujących dzieci i młodzież. Organem prowadzącym poradnię jest samorząd miasta, natomiast nadzór pedagogiczny nad poradnią sprawuje Kuratorium Oświaty. W przypadku niedostosowania społecznego Poradnie wydają opinie dotyczące:

- dostosowania wymagań edukacyjnych wynikających z programu nauczana do indywidualnych potrzeb ucznia, u którego stwierdzono specyficzne trudności w uczniu się, uniemożliwiające sprostanie wymaganiom programowym,

- udzielenia zezwolenia na indywidualny program lub tok nauki,

- objęcia ucznia nauką w klasie terapeutycznej,

2. Rodzinne Ośrodki Diagnostyczno - Konsultacyjne

Jeżeli chodzi o niedostosowanie społeczne to w RODK są wydawane opinie w sprawach o demoralizację. Przedmiotem szczegółowej diagnozy pedagogicznej w Rodzinnych Ośrodkach Diagnostyczno - Konsultacyjnych jest zwłaszcza sytuacja szkolna dzieci. Badając sytuację szkolną pedagog ocenia przede wszystkim przebieg procesu edukacji, ewentualne opóźnienia w nauce i ich przyczyny, umiejętności szkolne, dotychczasowe osiągnięcia, dysfunkcje i deficyty rozwojowe oraz zaniedbania środowiskowo - dydaktyczne rzutujące na procesy uczenia się. Określa predyspozycje, skłonności i zainteresowania pod kątem kontynuowania nauki w szkole określonego typu, wyboru kierunku dalszego kształcenia, wyboru zawodu, udzielenia wskazówek ważnych dla dalszego procesu jego resocjalizacji. Analizie podlega także funkcjonowanie badanych dzieci w grupie klasowej: czy są one akceptowane, traktowane w sposób obojętny czy też odrzucany. Istotnym punktem analizy sytuacji dziecka w grupie szkolnej jest ocena tego, w jaki sposób postrzega ono swoich kolegów, nauczycieli i inne osoby pracujące w szkole: jako umożliwiające czy też utrudniające mu realizowanie różnych potrzeb związanych ze szkołą.

W przypadku trzeciego stadium niedostosowania społecznego możemy wyróżnić następujące instytucje udzielające poradnictwa w resocjalizacji

1. Młodzieżowe Ośrodki Wychowawcze

2. Schroniska dla nieletnich

3. Kuratele sądowe

4. Młodzieżowe Ośrodki Socjoterapii

W niedostosowaniu społecznym mamy do czynienia z następującymi rodzajami poradnictwa:

- socjalne,

- kulturalne,

- pedagogiczne,

- dydaktyczne,

- wychowawcze,

-opiekuńcze,

- psychologiczne.

---