]

stwo publiczne, krzewienie cnót obywatelskich, zaopatrzenie ubogich, starych, chorych i ułomnych, zapobiegać żebractwu. Rząd powinien dbać o zaspokaja­nie potrzeb ludności przez zakładanie zakładów, których głównym zadaniem nie jest przynoszenie państwu dochodów. Do rządu należy prowadzenie nie tylko przytułków dla ludzi ubogich, ale także dla emigrantów prześladowanych na przykład z powodu religii i przekonań religijnych. Rząd winien zakładać szpitale, lazarety, domy dla położnic, inwalidów i podrzutków. Rząd powinien zakładać gimnazja, popierać rozwój szkół wyższych, zaś zakładanie szkół na poziomie elementarnym powinno być pierwszą powinnością administracji.

Niemiecki policysta Karol Rissig w dziele zatytułowanym Dehrbuch der Polizeywissenschaft(1786) stwierdzał, że do podstawowych zadań administra­cji rządowej należą sprawy zapewnienia bezpieczeństwa obywatelom, prze­ciwdziałanie ubóstwu, popieranie przemysłu i handlu, zakładanie zakładów dobroczynnych, zapobieganie temu, by ubodzy stawali się żebrakami, tępienie żebractwa wśród dzieci bez rodziców, pomoc dla starych, bezsilnych i niezdol­nych do pracy, leczenie chorych w szpitalach, oświap elementarna.

Czołowy przedstawiciel polskich policystów i merkantylistów, profesor nauk administracyjnych Fryderyk Skarbek pisał w 1,859 r., że rząd powinien zapewnić wszystkim mieszkańcom kraju moralne korzyści, poprzez utrzymy­wanie porządku publicznego, zabezpieczenie osób, i majątków, wspieranie godziwej dążności do ulepszenia bytu obywateli. Zwracał także uwagę na konieczność walki z ubóstwem, gdyż jak pisał „[...] ubóstwo znacznej liczby mieszkańców kraju jest zmniejszeniem sił produkcyjnych narodu"⁴. F. Skarbek pisał także, że zasadnicze znaczenie dla bogactwa narodowego mają posiadane przez rząd w imieniu narodu takie dobra, jak: rzeki spławne, jeziora, brzegi morskie, kanały spławne, mosty, drogi bite, wodociągi¹ koleje żelazne itp. Rząd powinien sprawować zarząd nad tymi dobrami.

Franciszek Ksawery Kasparek w pracy Prawo polityczne ogólne z uwz­ględnieniem austriackiego razem ze wstępną nauką ogólną o państwie (Kra­ków 1881) pisał, że istotą zadań administracyjnych jest „władza rozkazywania i zarządzania środków właściwych i użytecznych, na mocy bronienia kraju i ludu od niebezpieczeństwa i napadów, zastępowania takowych i chronienia od nieszczęść publicznych"⁵. Według F. K. Kasperka, zarząd sprawowany przez rząd obejmuje pięć działów: a) zarząd spraw zagranicznych, b) zarząd sprawiedliwości (wyłączając sam wymiar sprawiedliwości, który należy do sądów), c) zarząd spraw wewnętrznych (obejmujący popieranie wszechstron­nego rozwoju ludności), d) zarząd siły zbrojnej, e) zarząd skarbowości. Jest

i

⁴ F. Skarbek, Ogólne zasady nauki gospodarstwa narodowego, czyli czysta teorja ekonomji politycznej. Warszawa 1895, s. 175. |

⁵ F. K. Kasparek, Prawo polityczne ogólne z uwzględnieniem austriackiego razem ze wstępną nauką ogólną o państwie, Kraków 1881, s. 633. :.

134

rzeczą oczywistą, pisał F. K. Kasperek, że do zadań administracji należy oświata publiczna, wychowanie publiczne i nadzór nad obyczajnością⁶.

Józef Bohdan Oczapowski w pracy Policyści ze s źle go wieku i nowożytna nauka administracji (1882 r.) za główne zadania administracji publicznej przyjmował zapewnienie państwu bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrz­nego. Pisał na ten temat następująco: „[...] działalność zabezpieczająca całość od rozprzężenia lub zewnętrznych nagabywań na niepodległość, zawsze wy­chodziła i wychodzić musi od Rządu"⁷. J. B. Oczapowski przyjmował także, że do zadań administracji należy pobudzanie obywateli do starań o dobro wspól­ne. Stwierdzał jednocześnie, że „żadna władza nie jest w stanie przyczynić się ani zastąpić osobistej uczciwości, wiary, wiedzy, pracowitości [...] jeśli jedno­stki są niezdarne, leniwe, krótkowidzące, poziomego umysłu lub pozbawione społecznej miłości bliźniego" ⁸.

Wypadnie wreszcie przytoczyć tu poglądy profesora prawa administra­cyjnego Antoniego Okolskiego zawarte w pracy Wykład prawa administra­cyjnego oraz prawa administracyjnego obowiązującego w Królestwie Polskim (Warszawa 1880-1884). Według tego autora do zadań administracji rządowej należą sprawy bezpieczeństwa, spokoju wewnętrznego, prowadzenie statysty­ki państwowej, piecza nad zdrowiem obywateli, ochrona rolnictwa, przemysłu, rybołówstwa, leśnictwa, górnictwa, handlu, rozbudowa dróg, mostów, kolei, umacnianie brzegów rzek i czynienie ich spławnymi, organizacja poczty i tar­gów. Najogólniej rzecz ujmując powiemy, iż zasadniczym zadaniem admini­stracji jest stwarzanie ogólnych warunków do rozwoju gospodarczego oraz zabezpieczenie dóbr ekonomicznych przed wypadkami losowymi.

W zależności od panującej doktryny politycznej (np.: merkantylizmu, eudajmonizmu, prawa natury, nauki policji, liberalizmu) zadania administracji publicznej w państwach przedkonstytucyjnych, rozszerzano lub ograniczano bez większych rygorów prawnych. Zadania te nie były dostatecznie wyraźnie precyzowane w przepisach prawa, nie znajdowały też jednoznacznego od­zwierciedlenia w prawnie określonych kompetencjach organów administracji publicznej.

Warto w tym miejscu zauważyć, że w państwach przedkonstytucyjnych punkt ciężkości położony jest nie na zadania władzy administracyjnej, lecz przede wszystkim na jej ustrój i organizację. Jest to wynikiem zasady domi­nującej w państwach przedkonstytucyjnych zgodnie z którą podstawową funkcją administracji publicznej jest dzierżenie władzy politycznej, admini­stracja publiczna służy do wykonywania tej władzy i do jej umacniania.

6lbidem,s.S35.

⁷ J. B. Oczapowski, Policyści zeszłego wieku i nowożytna nauka administracji, 1882,

^Ibidem, s. 15.

135

---