Za każdym razem wyrażona przez nas ocena ma w swoich skutkach charakter decyzji. W życiu codziennym podejmujemy cały czas rozmaite decyzje. Począwszy od spraw najprostszych typu co zjemy na śniadanie i jak ubierzemy się na rozmowę kwalifikacyjną z ewentualnym pracodawcą, jakie czytamy gazety, czy odłożymy pisanie listu na dzień następny; Za każdym razem wyrażona przez nas ocena ma w swoich skutkach charakter decyzji. W życiu codziennym podejmujemy cały czas rozmaite decyzje. Począwszy od spraw najprostszych typu co zjemy na śniadanie i jak ubierzemy się na rozmowę kwalifikacyjną z ewentualnym pracodawcą, jakie czytamy gazety, czy odłożymy pisanie listu na dzień następny; przez sprawy poważniejsze: w jakich kolorach i wymiarach, opcjach politycznych widzimy świat; aż do wyborów i decyzji dotyczących obrazu samego siebie, który to jest określonym zestawem wielu wyborów i decyzji formułujących przekonania dotyczące np. naszego wyglądu, naszych umiejętności i kompetencji, naszych wyobrażeń o przeszłości itd.
W aspekcie edukacyjnym fakt podlegania ocenom własnej osoby przez inne osoby ma szczególne znaczenie. Ocenianie to krytyczny moment procesu uczenia się. Także dlatego, że łatwo tu wpaść w pułapki własnych preferencji i niesprawiedliwie oszacować wytwory ucznia, który może różnić się od nas stylem sensorycznym, typem inteligencji, mieć inne od naszych strategie uczenia się i odmienne od nauczyciela preferencje neurologiczne.
Na podstawie informacji wyrażonej oceną uczeń buduje przekonanie o sobie samym, zwłaszcza w okresie szczególnie wrażliwym na formowanie obrazu samego siebie. Wpływ oceny dodatkowo wzmacniany jest przez rolę osób, które wydają opinię, ocenę -decyzję na nasz temat. W okresie wczesnego dzieciństwa i w wieku dorastania duży wpływ na budowanie obrazu samego siebie mają opinie pochodzące od osób mających duże znaczenie dla życia jednostki -rodziców, wychowawców i nauczycieli. W sytuacji szkolnej ocena jest zawsze komentarzem pewnego doświadczenia. Może zablokować dalszy rozwój w wybranej dziedzinie a tym samym wyrobić przekonanie typu "Jestem kiepski z matematyki" jako pogląd "wypracowany" w szkole, który spowoduje, że nawet jako dorosły człowiek nie weźmiesz się do rozwiązania zadań swojego dziecka z pierwszej klasy szkoły podstawowej. Przekonania te i tym podobne na temat samego siebie, zakresu i poziomu swoich zdolności, możliwości, inteligencji -przekonania tak bardzo blokujące rozwój, to jeden z najważniejszych negatywnych efektów tradycyjnego sposobu oceniania. Kolejny ważny dla życia efekt takiego sposobu oceniania polega na utrwalaniu zewnętrznej orientacji przy ocenianiu przez siebie określonego zadania i bezradności wobec samooceny. Najczęściej wyraża to przekonanie -"To ktoś inny wie, kiedy jest coś wykonane właściwie i to ktoś inny zna kryteria dobrego wykonania -nie mnie o tym sądzić". Zjawisko wyuczonej bezradności poznawczej i emocjonalnej (dobrze opisane w literaturze i powszechnie znane) ilustruje efekty tradycyjnych działań, tradycyjnych sposobów oceniania wyłapujących błędy i potknięcia oraz niewiedzę ucznia przy braku rozpoznania przez niego reguł, zasad, kryteriów.
Dotychczas stosowana przez nauczycieli strategia oceniania -najczęściej UCZNIA a nie JEGO OSIĄGNIĘĆ mogła sprzyjać niszczeniu osobowości niektórych docelowych odbiorców stopni szkolnych, z drugiej zaś strony nadmiernie wspierać innych odbiorców poprzez ich przewartościowywanie. W konsekwencji tego nastąpiło sztuczne oderwanie procesu oceniania od procesu kształcenia. Diagnostyczno -kształtująca funkcja szkolnej oceny została wyparta przez funkcję pseudomotywacyjną co przejawiało się ( i przejawia nadal) w postawach uczniów oczekujących wyłącznie na potwierdzenie, że są dobrzy ale nie do końca nastawieni na dotarcie do wiedzy - w czym konkretnie. Z drugiej strony pseudomotywacyjna funkcja oceny szkolnej miała przywołać ucznia do "porządku" by zaczął się wreszcie czy też znowu uczyć.
Dotychczasowy system oceniania szkolnego ukierunkowany głównie na -mało precyzyjne kryteria wymagań, służył wyłącznie określaniu stopnia przygotowania ucznia do pobierania nauki na wyższych etapach kształcenia nigdy w rzeczywistości nie uwzględniając zasad indywidualności i podmiotowości ucznia w dosłownym tego słowa znaczeniu. Choć indywidualizacja i podmiotowość z czasem stały się obowiązującymi warunkami skutecznego planowania, organizowania pracy dydaktyczno -wychowawczej każdego nauczyciela wydawać się może iż pojęcia te urosły wyłącznie do miana sloganów oświatowych. Dominacja i eksponowanie przez nauczycieli niektórych tylko funkcji oceniania i przekonanie, że nauczyciel nie popełnia błędów podczas oceniania osiągnięć uczniów , nie pozwalały na formalne snucie refleksji o tym co myśli uczeń, co czuje, czy zgadza się z sądem, opinią nauczyciela na temat jego rzeczywistych osiągnięć edukacyjnych.
Atrybutem dotychczasowego systemu tym samym wrogiem ucznia był czas, w aspekcie czysto miarowym. To CZAS decydował o tym co i jak uczeń umie, kiedy może wykazać się swoją wiedzą i umiejętnościami, przy czym ramy czasowe były niezwykle wąskie i ograniczone -co potwierdza to choćby przeżyła forma planowania pracy dydaktyczno -wychowawczej nauczyciela oparta na rozkładzie materiału nie nastawionym na ewaluację zaplanowanych celów ale na realizację materiału nauczania by zmieścić się w zaplanowanym czasie wyznaczonych godzin dydaktycznych. Innym pośrednim dowodem tezy o dominacji czasu nad uczniem jest wyciąganie przez ówczesny nadzór pedagogiczny wniosków o skuteczności przebiegu procesu oceniania w oparciu o średnią liczbę ocen cząstkowych wpisanych do dziennika w ramach określonego odcinka czasowego- najczęściej semestru.
Ocenienie kształtujące, bieżące, sumujące
ocenianie kształtujące (wstępne) -opiera się działaniach diagnostycznych nauczyciela przed rozpoczęciem nauki (diagnoza wstępna )
Celem oceniania wstępnego jest określenie stanu osiągnięć uczniów przed rozpoczęciem nauki. Pomaga nauczycielowi w planowaniu pracy z uczniami i ułatwia wybór odpowiedniej strategii nauczania. Ocenianie kształtujące ułatwia dokonywanie zmian adaptacyjnych w nauczaniu. Na podstawie diagnozy wstępnej nauczyciel określa stan wyjściowy wiedzy, umiejętności i postaw uczniów przed rozpoczęciem pobierania przez nich nauki w danym cyklu edukacyjnym, na podstawie wyników oceniania wstępnego nauczyciel wybiera odpowiedni dla zespołu klasowego program nauczania (na początku etapu edukacyjnego) oraz może dokonać jego modyfikacji o ile zachodzi taka potrzeba stosownie do potrzeb i możliwości uczniów tworzących zespół klasowy.
ocenianie bieżące (wspomagające) - przebiega równocześnie z procesem kształcenia, w trakcie roku szkolnego
Celem oceniania bieżącego jest monitorowanie -kontrolowanie rozwoju ucznia. Ma ono charakter ciągły, odbywa się na bieżąco. Ma służyć zarówno nauczycielowi jak i uczniowi oraz jego rodzicowi. Ocenianie bieżące pozwala na rozpoznanie indywidualnych potrzeb każdego dziecka. Pozwala na kształcenie u uczniów odpowiedzialności za proces uczenia się. Na etapie oceniania bieżącego nauczyciel powinien przede wszystkim skupić uwagę na czynnościach sprawdzająco -kontrolnych, odraczając akt dokonywania ocen, uczeń uczy się a nauczyciel na bieżąco dostarcza mu informacji o uzyskiwanych efektach wskazując to co już umie i nad czym jeszcze należy pracować nadal, nauczyciel dostosowuje strategię nauczania do potrzeb uczniów, dostarcza im różnorodnych okazji by wykazali się tym co wiedzą i potrafią robić, nauczyciel gromadzi informacje na ten temat w różnorodnej formie, na etapie oceniania bieżącego nie powinien formułować jednoznacznych, obowiązujących decyzji o stanie osiągnięć wyrażonych stopniami w dowolnej skali.
Ocenianie bieżące jako komunikat o efekcie wyników w trakcie uczenia się powinno wspomagać proces uczenia się uczniów. Wspomagająca rola Informacji udzielanej uczniowi powinna odnosić się do konkretnej wykonywanej przez niego czynności, powinna określać aspekt jakościowy wykonanego przez ucznia zadania. Ocenianie bieżące (wspomagające proces kształcenia) ma na celu dostarczanie informacji także nauczycielowi w szczególności pod kątem efektywności stosowanych metod pracy. Analiza tych informacji powinna wpływać na bieżące planowanie pracy dydaktycznej przez nauczyciela, co wyklucza jego działalność opartą na realizacji haseł programowych wg ustalonego na początku roku szkolnego porządku (rozkład materiału). Nauczyciel dzięki przetwarzaniu informacji uzyskiwanych na bieżąco planuje swoją pracę na podstawie tworzonego na bieżąco planu wynikowego będącego zestawem oczekiwanych od uczniów sprawności, umiejętności, kompetencji. Tworząc plan wynikowy uwzględnia się wyniki bieżącej działalności uczniów.
ocenianie zbierające (sumujące) -następuje po dłuższym cyklu kształcenia kończąc ten etap (semestr, rok szkolny)
Celem oceniania sumującego jest selekcja oraz monitorowanie szkolnego systemu oceniania. Ocenianie tego typu jest szczególnie przydatne dla osób sprawujących nadzór pedagogiczny. Informacje o wynikach oceniania sumującego mogą być także wykorzystywane przez administrację oświatową wszystkich szczebli. Ze względu na częstotliwość dokonywania podsumowania osiągnięć uczniów w trakcie roku szkolnego i na jego zakończenie wyodrębnia się ocenianie zbierające śródroczne zwane klasyfikacją śródroczną i ocenianie zbierające końcoworoczne zwane klasyfikacją końcoworoczną.
Wewnatrzszkolny system oceniania obowiązujący w konkretnej szkole określa częstotliwość dokonywania klasyfikacji śródrocznej i jest zależny od ustalonej w szkole ilości semestrów w roku szkolnym. Ocenianie sumujące ma na celu stwierdzenie w jakim stopniu osiągnięcia ucznia, klasy i nauczyciela odpowiadają założonym celom dydaktycznym. Ocenianie klasyfikacyjne śródroczne w klasach I -III nie wymaga formy pisemnej, jednakże zawsze gdy się ją stosuje to powinna mieć ona charakter opisowy (ocena opisowa lub zestawienie informacji w postaci karty osiągnięć ucznia). Ocena klasyfikacyjna końcoworoczna powinna być zawsze wyrażona na piśmie w formie oceny opisowej zgodnej treściowo zarówno w arkuszu ocen, na świadectwie jak i w dzienniku lekcyjnym.
OCENA OPISOWA
KOŃCOWOROCZNA W KLASACH I - III
Definicja oceny opisowej
Ocena opisowa to pisemna informacja o wyniku kształcenia, wyrażona w formie syntetycznego komentarza, o cechach zwięzłości, dotyczącego najważniejszych osiągnięć, ich uwarunkowań i zmian.
Julian Ochenduszko
Słowniczek podstawowych pojęć reformy oświatowej, cz. I "Ocenianie szkolne i ewaluacja"
Ocena opisowa (ang. commented educational report ) jest nieformalną informacją o wyniku kształcenia z komentarzem pisemnym o charakterze recenzji. W klasach I - III ma charakter samowystarczalny. Jej cechą jest uwzględnianie obserwacji pozadydaktycznych -uzdolnienia, zainteresowania, cechy osobowości, współpraca z nauczycielem, stosunki społeczne w klasie.
Bolesław Niemierko
Pomiar wyników kształceni
Zasady i wyznaczniki konstrukcyjne
Ocena opisowa końcoworoczna:
· powinna być zgodna w treści i formie we wszystkich dokumentach (arkusz ocen, świadectwo, dziennik lekcyjny),
· powinna być rzeczowa, dotyczyć faktów zmierzonych i wielokrotnie sprawdzonych,
· powinna być wyjałowiona z określeń o zabarwieniu emocjonalnymi wolna od pustosłowia (świetnie, bardzo dobrze, średnio...),
· powinna zaczynać się od pozytywów, czyli ukazywać mocne strony osiągnięć ucznia w kontekście spełniania przez niego wymagań programowych dla danego etapu kształcenia,
· powinna indywidualnie odnosić się do konkretnego ucznia bez znajdowania odniesienia porównawczego do innych uczniów w klasie, czy też ogólnego poziomu reprezentowanego przez zespół klasowy,
· ze względu na charakter wynikający z klasyfikacyjnej funkcji oceny szkolnej powinna być oceną o charakterze dydaktycznym,
· ma charakter decyzji administracyjnej.