Baluch, Poezja współczesna w szkole podstawowej

Część I - Założenia analizy pozawerbalnej

• małe dziecko wyraża uczucia przez ruch

• brak granicy między faktem realnym a zmyśleniem (nie dysponuje żadnym doświadczeniem kulturowym

• starsze dziecko odkrywa tę granicę,a le traktuje ją niezobowiązująco, lokuje się w obrębie świata przedstawionego utworu rzutując własne emocje na wybranego bohatera czy narratora

• układ odniesień ja-słowa-świat musi zmierzać do rozwiązania problemów: jeśli świat, to realny czy fikcyjny? Jeśli słowo, to potoczne czy poetyckie? Jeśli „ja” to jako uczestnik czy obserwator?

• Dojrzałe myślenie o literaturze jako sztuce powinno operować wyłącznie pojęciami

• analiza pozawerbalna (gest, barwa, kształt, dźwięk)

• „Sztuka XX w. uznała istnienie wrodzonych, spontanicznych predyspozycji umożliwiających prawidłowy i pełny kontakt z dziełem artysty. Stąd człowiek bez wyobraźni może partycypować w życiu dzieła sztuki co najwyżej w sposób bierny”.

• Analiza pozawerbalna tworzy własny model komentarza interpretacyjnego, rozwija umiejętność kojarzenia przedmiotów powiązanych jednością idei, usprawnia motorykę dziecka opierając się na indywidualnej ekspresji, rozwija wyobraźnię znakową, stwarza motywacje manipulacyjną do wypowiedzi werbalnych

Narracja słowna a znaki ikoniczne

• najpierw dziecko ma do czynienia z książkami z obrazkami - narracja słowna i obrazkowa

• u dzieci do 10 lat - przewaga myślenia konkretno-obrazowego nad myśleniem pojęciowym

• ilustrowanie przeczytanych opowiadań - rysunek pełni funkcję opisu dzieła

• Jak zilustrować wiersz silnie zmetaforyzowany? - metafora narysowana może być łatwiejsza do zrozumienia, ale może też wywołać efekt komiczny; jeśli jednak da się narysować metaforę poetycką, jest to najprostsze rozwiązanie tego typu zagadki językowej

• rysowanie przy dobranym do utworu tle muzycznym

• rysunki analizują tekst, wyrażają nastrój i wrażenia odbiorcy

• konwencje obrazu - realistyczna, symboliczna, abstrakcyjna

• może być komiks z dialogami postaci

• rysunek symboliczny - plakat - hasło

• na rysunku można przedstawić kolejne etapy powstawania metafory - dobudowywanie i przesuwanie znaczeń

Metatekstowa funkcja intonacji

• zmiana wysokości i tonu głosu w obrębie wypowiedzi językowej, pełniące rolę wskaźnika ekspresywnego i logicznego

• lektura głośna lub mentalna

• istnieją utwory wymagające głośnego czytania,a le też carmina figurata - ważny jest zapis graficzny; niektóre obojętne pod względem akustycznym

• poprawne wygłoszenie pomaga w zrozumieniu utworu

• ten sam wiersz można czytać różnymi tonami

• wybór odpowiedniej postawy i sposobu recytacji

Gest, obraz i dźwięk w przekładzie intersemiotycznym na lekcjach j. polskiego

• gry dramatyczne - w ekspresji człowieka ruch zawsze poprzedzał mowę

• czasowniki, przymiotniki, wrażenia, zmysły

• różnica pomiędzy światem realnym a światem utworu, językiem potocznym a poetyckim

• wartości i wartościowanie są podstawą myślenia o sztuce; aby nauczyć ucznia podstawowych kryteriów wartościowania dzieł sztuki (nie zawsze zgodnych z jego gustem) trzeba zacząć od tego, co mu się podoba - poznanie dziecka w celu znalezienia drogi porozumienia

Część II - Sytuacja utworu poetyckiego w szkole

• nadrzędność funkcji wychowawczej we wszelkich kontaktach z młodzieżą

• wiersze dla dzieci rymowane, podczas gdy obecnie podstawowym czynnikiem wierszotwórczym jest intonacja; środki prozodyjne - pauza, intonem - jako słuchowe wyznaczniki melodii wiersza; nie zaczynać nauki o poezji od wskazywania rymu

Analiza pozawerbalna, lingwistyczna i relacji przestrzennych utworów dla dzieci

• wyobraźni można uczyć

• utwory tworzące typową ikonosferę dziecięcego świata

• w poezji dziecięcej często występuje zabawa słowami - wiąże ona dwa typy analiz: pozawerbalną i lingwistyczną (Brzechwa, Tuwim, Chotomska, Woroszylski)

Moment fabularny tych utworów jest jedynie pretekstem, tłem interpretacyjnym pozwalającym sprawdzić właściwy sens poetycko-językowych łamigłówek

• poetka Chotomskiej prowadza w wiersze Białoszewskiego

• walka dnia i nocy należy do folkloru najbardziej uniwersalnego i najstarszego

Eksperyment w analizie poezji współczesnej

Przebieg badań:

1. analiza pozawerbalna

- tekst - przeczytanie utworu poetyckiego

- kod - zapoznanie ucznia z nowym kodem (niewerbalnym), na który ma dokonać przekładu

- przekład intersemiotyczny

- werbalizacja działań i powrót do tekstu

2. Analiza lingwistyczna

- tekst - odczytanie

- język - jego funkcje w rożnych typach komunikacji

- język poetycki - odrębny system uporządkowania znaków językowych (łączenie na zasadzie odpowiedniości semantycznych, powiązań etymologicznych, podobieństw brzmieniowych; cechy prozodyczne tekstu - ton, siła, iloczas)

- wnioski interpretacyjne - poezja jako gra słowami

3. Analiza relacji przestrzennych

- tekst

- granice semiologiczne - wyznaczenie i typologia przestrzeni artystycznej (góra-dół, przestrzeń otwarta, zamknięta)

- relacje przestrzenne - wyszukiwanie słów-tematów, intuicyjna ocena wartości przestrzeni (m. in. na podstawie utartych związków frazeologicznych)

- rekonstrukcja modelu świata poetyckiego jako systemu wartości

Obowiązkiem szkoły jest przygotowanie ucznia do umiejętności zauważania zjawisk literackich, określania ich funkcji i celowości w utworze poetyckim...............

Wnioski metodyczne dotyczące pracy z tekstem poetyckim wymagają zastosowania zasady „systemu jednego elementu”. Wiersze w takim układzie stanowią zamknięty cykl, przedstawiające następujące problemy analityczne:

1. układ graficzny wiersza

2. elementy prozodyjne jako czynniki wierszotwórcze

3. wartości eufoniczne utworu

4. uporządkowanie rytmiczno-syntaktyczne

5. Rola powtórzeń i paralelizmów

6. Funkcje przekształceń semantycznych utworu:

- metafora jako sfunkcjonalizowana wypowiedź językowa

- pole semantyczne i stylistyczne utworu

- związki frazeologiczne i idiomatyczne

- elipsa słowna i obrazowa

7. Wartości emotywno-kreacyjne języka poetyckiego.

8. Znaczący charakter przestrzeni artystycznej zakodowanej w języku utworu

Wnioski ogólnometodczne:

1. utwory poetyckie należy czytać w całości w klasie

2. pierwsze czytanie wzorcowe

3. w pierwszych kontaktach z poezją praca powinna być zróżnicowana ze względu na sposób jego czytania i omówienia

4. unikać trudnych dla danego poziomu terminów teoretycznoliterackich

5. intensyfikownie czynności ucznia

6. podstawę dobrych wyników stanowi przygotowanie rzeczowe i metodyczne nauczyciela (czyż to nie brzmi jak PRLowskie hasło propagandowe??)

---