WYKŁADY - BIOMEDYCZNE PODSTAWY ROZWOJU / SEMEST LETNI

Prof. dr med. Tadeusz Mazurczak 1

Egzamin

•  Test (30 pytan - a b c d) jednokrotnego wyboru

Rozwój osobniczy - rozwój ontogeniczny

•  Proces przemian morfologicznych, fizjologicznych, psychicznych w ciągu życia człowieka

•  Od zapłodnienia komórki jajowej przez plemnik do śmierci

•  Dziedziną nauki zajmującą się rozwojem osobniczym i wpływem na jego przebieg różnych czynników jest auksologia

Rozwój fizyczny lub biologiczny

•  Całokształt procesów biologicznych, obejmujących następujące aspekty:

• o Wzrastania - proces zmian ilościowych, powiększanie się wymiarów i masy ciała przez:

•  Rozrost (hipertrofia) komórek

•  Rozplem (hiperplazja - zwiększanie się liczby) komórek

• o Różnicowania - zmiany w strukturze komórek, tkanek, formowanie się kształtów i proporcji organizmu; są to zmiany jakościowe, charakterystyczne dla różnych okresów rozwoju, które uzasadniają powiedzenie, że „dziecko nie jest miniaturą człowieka dorosłego”

• o Dojrzewanie - doskonalenie funkcji poszczególnych narządów, układów i organizmu jako całości. Dojrzewanie do pełnienia określonych, wyspecjalizowanych funkcji z odniesieniu do określonych tkanek.

•  W rozwoju fizycznym można wyróżnid komponenty dotyczące:

• o CIAŁA (soma) - rozwój morfologiczny, somatyczny

• o FUNKCJI ORGANIZMU

•  W tym: rozwój motoryczny, pojawienie się nowych ruchów, uczenie się złożonych czynności ruchowych, coraz bardziej celowe zachowania motoryczne i większa sprawnośd fizyczna organizmu.

Etapy rozwoju człowieka

•  N. Wolaoski wyróżnił w życiu człowieka 3 etapy:

• o PROGRESYWNY (ewolucja) - przewaga zmian anabolicznych nad katabolicznymi, procesów budowy nad rozpadem; obejmuje on okres wewnątrzłonowy, dzieciostwo i młodośd (do 20-25 r.ż.)

• o STABILIZACJI (transwolucja) - równowaga przemian biochemicznych u człowieka dorosłego (do około 40-45 r.ż.); jest to okres najbardziej produktywny; ta równowaga zapewnia najstabilniejszy rozwój

• o REGRESYWNY (inwolucja) - przewaga zmian katabolitycznych and anabolicznymi, starzenie się organizmu. Starzenie się jest też procesem, a starośd jest stanem.

•  W pediatroi stosuje się najczęściej następujący podział

• o OKRES WEWNĄTRZŁONOWY (śródmaciczny, prenatalny)' który wynosi około 280 dni i dzieli się na

•  Fazę zarodkową - do 8 tygodnia ciąży

•  Fazę płodową - od 9 tygodnia ciąży do porody (38-42 tydzieo ciąży)

• o OKRES ZEWNĄTRZŁONOWY (pozamaciczny, postnatalny) z podokresami:

WYKŁADY - BIOMEDYCZNE PODSTAWY ROZWOJU / SEMEST LETNI 2010/2011 Prof. dr med. Tadeusz Mazurczak 2

•  Noworodkowym - do 28 dnia życia

•  Niemowlęcym - do ukooczenia pierwszego roku życia

•  Wczesnego dzieciostwa (poniemowlęcym) - 2-3 rok życia

•  Przedszkolnym - 4-6 rok życia

•  Młodszego wieku szkolnego - 7-10/12 roku życia (do wystąpienia pierwszych objawów dojrzewania płciowego)

•  Dojrzewania płciowego (pokwitania) - ok. 10-15 lat u dziewcząt; 12-17 lat u chłopców

•  Młodzieoczym - do około 20-25 roku życia

•  Dorosłości - do około 50 roku życia

•  Starzenie się i starośd - od około 50 roku życia

Czynniki wpływające na rozwój fizyczny dzieci i młodzieży

•  Czynniki wewnętrzne:

• o Czynniki genetyczne (mają największy wpływ na rozwój)

• o Czynniki paragenetyczne

•  Czynniki niegenetyczne matki (związane z życiem wewnątrzmacicznym, np. choroba matki może wpływad na rozwój dziecka)

•  Czynniki hormonalne

•  Czynniki środowiskowe (np. palenie papierosów)

•  Fas

•  Czynniki zewnętrzne

• o Czynniki środowiskowe:

•  Czynniki biogeograficzne

•  Czynniki społeczno-ekonomiczne

• o Styl życia i zachowania zdrowotne:

•  Żywienie

•  Aktywnośd ruchowa

• o Wpływ chorób przewlekłych

Definicja zdrowia wg WHO

„Stan doskonałego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego”

Definicja zdrowia wg Prof. Marcina Kacprzaka

„Zdrowiem nazywamy nie tylko brak choroby lub niedomagao, ale także dobre samopoczucie oraz taki stopieo przystosowania biologicznego i społecznego, jaki jest osiągalny dla danej jednostki w najkorzystniejszych warunkach”

Definicja choroby

„Choroba to naruszenie prawidłowej funkcji i/lub struktury jednego lub wielu narządów czy układów, co powoduje obniżenie jakości życia chorego człowieka i eliminuje go czasowo lub trwałe z życia zawodowego i społecznego, a przy niekorzystnym przebiegu prowadzi do trwałego upośledzenia (choroba przewlekła, ciężka choroba psychiczna) lub do zgonu”

Zaburzenia rozwoju

Rozwój fizyczny i intelektualny kontrolowany jest przez wiele genów (cechy wielogenowe). Niekiedy jednak mutacja jednego genu przejawia się niepełnosprawnością (choroby monogenowe).

WYKŁADY - BIOMEDYCZNE PODSTAWY ROZWOJU / SEMEST LETNI 2010/2011 Prof. dr med. Tadeusz Mazurczak 3

zdrowie społeczne

zdrowie psychiczne

zdrowie fizyczne

Zdrowie jako trójskładnikowa całość

Czynniki determinujące zdrowie

•  Styl życia (50%)

•  Środowisko (20%)

•  Czynniki genetyczne (20%)

•  Działalnośd służby zdrowia (10%)

23.02.2011 i 02.03.2011

Auksologia - nauka o rozwoju ontogenetycznym i oddziaływanie środowiska wewnętrznego na rozwijający się organizm dziecka

Rozwój nie jest stanem, lecz procesem, którego celem jest osiągnięcie samodzielnej egzystencji. U człowieka trwa około 20 lat.

Każde dziecko rozwija się według własnego, uwarunkowanego genetycznie - dziedziczonego po rodzicach programu rozwoju.

Z biologicznego punktu widzenia zjawisko rozwoju człowieka jest :

•  Skomplikowanym

•  Długotrwałym

•  Wieloetapowym…

… procesem przemian o postępowym kierunku.

Czynniki rozwoju:

•  Trzy podstawowe składowe procesu rozwoju:

• o Wzrastanie

• o Różnicowanie

• o dojrzewanie

•  A więc rozwój to nie tylko wzrastanie.

•  Endogenne (genetyczne)

• o genotyp

• o W sposób właściwie nieodwracalny determinują przebieg rozwoju w:

•  Okresie prenatalnym

•  Okresie postnatalnym

WYKŁADY - BIOMEDYCZNE PODSTAWY ROZWOJU / SEMEST LETNI 2010/2011 Prof. dr med. Tadeusz Mazurczak 4

• o Dotyczy:

•  Tempa i rytmu wzrastania

•  Wydolności i układów

•  Sposób reagowania na bodźce środowiskowe

•  Etapowości (stadialności) rozwoju (np. dojrzewanie płciowe - najlepiej widad to na tym etapie)

• o Czynniki determinujące rozwój w okresie prenatalnym (poza genetycznymi)

•  Właściwości śródmacicznego środowiska matki i jej metabolizm

•  Wiek rodziny

•  Kolejnośd ciąży

•  Gra hormonalna (hormony płciowe i hormony tarczycy decydują o prawidłowości wielu procesów); największą rolę odgrywają hormony tarczycy i hormony płciowe

•  Egzogenne (środowiskowe)

• o Wpływy biogeograficzne (klimat, zasoby wodno-mineralne, powietrze, fauna, flora)

• o Wpływy społeczno-ekonomiczne (modyfikatory kulturowe: poziom wykształcenia i kultury rodziców, bodźce emocjonalne, żywienie, nawyki pro- i antyzdrowotne, tradycja, zwyczaje środowiskowe)

O dynamice wzrastania najbardziej decydują…

•  Podsumowanie:

• o Przebieg rozwoju określają 3 mechanizmy:

•  Determinacji (czynniki genetyczne - nie mamy na nie wpływu)

•  Stymulacji (hormony)

•  Modyfikacji (środowisko)

• o Ostatecznym wyrazem adaptabilności jest przede wszystkim sprawnośd funkcjonalna organizmu a nie tylko wielkości i wymiary ciała.

---