WYKŁADY - BIOMEDYCZNE PODSTAWY ROZWOJU / SEMEST LETNI

Prof. dr med. Tadeusz Mazurczak 1

Egzamin

 Test (30 pytan - a b c d) jednokrotnego wyboru

Rozwój osobniczy - rozwój ontogeniczny

 Proces przemian morfologicznych, fizjologicznych, psychicznych w ciągu życia człowieka
 Od zapłodnienia komórki jajowej przez plemnik do śmierci
 Dziedziną nauki zajmującą się rozwojem osobniczym i wpływem na jego przebieg różnych czynników jest auksologia

Rozwój fizyczny lub biologiczny

 Całokształt procesów biologicznych, obejmujących następujące aspekty:

o Wzrastania - proces zmian ilościowych, powiększanie się wymiarów i masy ciała przez:
 Rozrost (hipertrofia) komórek
 Rozplem (hiperplazja - zwiększanie się liczby) komórek
o Różnicowania - zmiany w strukturze komórek, tkanek, formowanie się kształtów i proporcji organizmu; są to zmiany jakościowe, charakterystyczne dla różnych okresów rozwoju, które uzasadniają powiedzenie, że „dziecko nie jest miniaturą człowieka dorosłego”
o Dojrzewanie - doskonalenie funkcji poszczególnych narządów, układów i organizmu jako całości. Dojrzewanie do pełnienia określonych, wyspecjalizowanych funkcji z odniesieniu do określonych tkanek.

 W rozwoju fizycznym można wyróżnid komponenty dotyczące:

o CIAŁA (soma) - rozwój morfologiczny, somatyczny
o FUNKCJI ORGANIZMU
 W tym: rozwój motoryczny, pojawienie się nowych ruchów, uczenie się złożonych czynności ruchowych, coraz bardziej celowe zachowania motoryczne i większa sprawnośd fizyczna organizmu.

Etapy rozwoju człowieka

 N. Wolaoski wyróżnił w życiu człowieka 3 etapy:

o PROGRESYWNY (ewolucja) - przewaga zmian anabolicznych nad katabolicznymi, procesów budowy nad rozpadem; obejmuje on okres wewnątrzłonowy, dzieciostwo i młodośd (do 20-25 r.ż.)
o STABILIZACJI (transwolucja) - równowaga przemian biochemicznych u człowieka dorosłego (do około 40-45 r.ż.); jest to okres najbardziej produktywny; ta równowaga zapewnia najstabilniejszy rozwój
o REGRESYWNY (inwolucja) - przewaga zmian katabolitycznych and anabolicznymi, starzenie się organizmu. Starzenie się jest też procesem, a starośd jest stanem.

 W pediatroi stosuje się najczęściej następujący podział

o OKRES WEWNĄTRZŁONOWY (śródmaciczny, prenatalny)' który wynosi około 280 dni i dzieli się na
 Fazę zarodkową - do 8 tygodnia ciąży
 Fazę płodową - od 9 tygodnia ciąży do porody (38-42 tydzieo ciąży)
o OKRES ZEWNĄTRZŁONOWY (pozamaciczny, postnatalny) z podokresami:

WYKŁADY - BIOMEDYCZNE PODSTAWY ROZWOJU / SEMEST LETNI 2010/2011 Prof. dr med. Tadeusz Mazurczak 2

 Noworodkowym - do 28 dnia życia
 Niemowlęcym - do ukooczenia pierwszego roku życia
 Wczesnego dzieciostwa (poniemowlęcym) - 2-3 rok życia
 Przedszkolnym - 4-6 rok życia
 Młodszego wieku szkolnego - 7-10/12 roku życia (do wystąpienia pierwszych objawów dojrzewania płciowego)
 Dojrzewania płciowego (pokwitania) - ok. 10-15 lat u dziewcząt; 12-17 lat u chłopców
 Młodzieoczym - do około 20-25 roku życia
 Dorosłości - do około 50 roku życia
 Starzenie się i starośd - od około 50 roku życia

Czynniki wpływające na rozwój fizyczny dzieci i młodzieży

 Czynniki wewnętrzne:

o Czynniki genetyczne (mają największy wpływ na rozwój)
o Czynniki paragenetyczne
 Czynniki niegenetyczne matki (związane z życiem wewnątrzmacicznym, np. choroba matki może wpływad na rozwój dziecka)
 Czynniki hormonalne
 Czynniki środowiskowe (np. palenie papierosów)
 Fas

 Czynniki zewnętrzne

o Czynniki środowiskowe:
 Czynniki biogeograficzne
 Czynniki społeczno-ekonomiczne
o Styl życia i zachowania zdrowotne:
 Żywienie
 Aktywnośd ruchowa
o Wpływ chorób przewlekłych

Definicja zdrowia wg WHO

„Stan doskonałego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego”

Definicja zdrowia wg Prof. Marcina Kacprzaka

„Zdrowiem nazywamy nie tylko brak choroby lub niedomagao, ale także dobre samopoczucie oraz taki stopieo przystosowania biologicznego i społecznego, jaki jest osiągalny dla danej jednostki w najkorzystniejszych warunkach”

Definicja choroby

„Choroba to naruszenie prawidłowej funkcji i/lub struktury jednego lub wielu narządów czy układów, co powoduje obniżenie jakości życia chorego człowieka i eliminuje go czasowo lub trwałe z życia zawodowego i społecznego, a przy niekorzystnym przebiegu prowadzi do trwałego upośledzenia (choroba przewlekła, ciężka choroba psychiczna) lub do zgonu”

Zaburzenia rozwoju

Rozwój fizyczny i intelektualny kontrolowany jest przez wiele genów (cechy wielogenowe). Niekiedy jednak mutacja jednego genu przejawia się niepełnosprawnością (choroby monogenowe).

WYKŁADY - BIOMEDYCZNE PODSTAWY ROZWOJU / SEMEST LETNI 2010/2011 Prof. dr med. Tadeusz Mazurczak 3

zdrowie społeczne

zdrowie psychiczne

zdrowie fizyczne

Zdrowie jako trójskładnikowa całość

Czynniki determinujące zdrowie

 Styl życia (50%)
 Środowisko (20%)
 Czynniki genetyczne (20%)
 Działalnośd służby zdrowia (10%)

23.02.2011 i 02.03.2011

Auksologia - nauka o rozwoju ontogenetycznym i oddziaływanie środowiska wewnętrznego na rozwijający się organizm dziecka

Rozwój nie jest stanem, lecz procesem, którego celem jest osiągnięcie samodzielnej egzystencji. U człowieka trwa około 20 lat.

Każde dziecko rozwija się według własnego, uwarunkowanego genetycznie - dziedziczonego po rodzicach programu rozwoju.

Z biologicznego punktu widzenia zjawisko rozwoju człowieka jest :

 Skomplikowanym
 Długotrwałym
 Wieloetapowym…

… procesem przemian o postępowym kierunku.

Czynniki rozwoju:

 Trzy podstawowe składowe procesu rozwoju:

o Wzrastanie
o Różnicowanie
o dojrzewanie

 A więc rozwój to nie tylko wzrastanie.
 Endogenne (genetyczne)

o genotyp
o W sposób właściwie nieodwracalny determinują przebieg rozwoju w:
 Okresie prenatalnym
 Okresie postnatalnym

WYKŁADY - BIOMEDYCZNE PODSTAWY ROZWOJU / SEMEST LETNI 2010/2011 Prof. dr med. Tadeusz Mazurczak 4

o Dotyczy:
 Tempa i rytmu wzrastania
 Wydolności i układów
 Sposób reagowania na bodźce środowiskowe
 Etapowości (stadialności) rozwoju (np. dojrzewanie płciowe - najlepiej widad to na tym etapie)
o Czynniki determinujące rozwój w okresie prenatalnym (poza genetycznymi)
 Właściwości śródmacicznego środowiska matki i jej metabolizm
 Wiek rodziny
 Kolejnośd ciąży
 Gra hormonalna (hormony płciowe i hormony tarczycy decydują o prawidłowości wielu procesów); największą rolę odgrywają hormony tarczycy i hormony płciowe

 Egzogenne (środowiskowe)

o Wpływy biogeograficzne (klimat, zasoby wodno-mineralne, powietrze, fauna, flora)
o Wpływy społeczno-ekonomiczne (modyfikatory kulturowe: poziom wykształcenia i kultury rodziców, bodźce emocjonalne, żywienie, nawyki pro- i antyzdrowotne, tradycja, zwyczaje środowiskowe)

O dynamice wzrastania najbardziej decydują…

 Podsumowanie:

o Przebieg rozwoju określają 3 mechanizmy:
 Determinacji (czynniki genetyczne - nie mamy na nie wpływu)
 Stymulacji (hormony)
 Modyfikacji (środowisko)
o Ostatecznym wyrazem adaptabilności jest przede wszystkim sprawnośd funkcjonalna organizmu a nie tylko wielkości i wymiary ciała.