OKRESY ROZWOJU
Wiek niemowlęcy.
Stadium noworodka - 1 miesiąc życia
Noworodkiem donoszonym nazywamy dziecko urodzone
po upływie 270 dni od chwili zapłodnienia jaja.
Przeciętny ciężar donoszonego noworodka waha
się od 2800 do 3500 g. Przeciętna długość jego ciała wynosi ok. 50-52 cm.
Ciemiączko duże - przestrzeń wypełniona miękką tkanką włóknistą.
Ciemiączko małe - przestrzeń między kośćmi ciemieniowymi
a kością potyliczną, wypełniona podobną tkanką włóknistą
Podstawowe cechy charakteryzujące postawę leżącego noworodka:
- asymetria - głowa odwrócona na bok, kończyny ułożone
w sposób asymetryczny
- tendencja do przewagi zginaczy.
Ciężar mózgu noworodka wynosi około 380 g, dziecka
9-miesięcznego około 780 g, półtorarocznego - około 985 g.
Odruchy bezwarunkowe - są odpowiedzią na poszczególne, określone bodźce
Ruchy błędne - reakcje ruchowe na całokształt bodźców
związanych z nowym środowiskiem. Są to nieskoordynowane
ruchy ciała, na przemian szybkie, przypominające uderzenia,
to znów powolne i płynne. Najczęściej poruszają się kończyny
dolne, potem górne, rzadziej natomiast głowa i tułów.
Odruchy bezwarunkowe noworodka można podzielić na 3 grupy:
odruchy wspólne dla noworodka i człowieka dorosłego -
odruch źrenicowy, odruch mrugania, krzyk, ssanie, wydzielanie
śliny, odruchy związane z wydalaniem moczu i kału
odruchy normalne u noworodka i niemowlęcia, a patologiczne u
człowieka dorosłego - odruch Babińskiego (przy podrażnieniu
podeszwy stopy duży palec podnosi się do góry, u człowieka
dorosłego wszystkie palce zginają się do dołu)
odruchy występujące tylko u noworodka - odruch chwytny (
przy dotknięciu przedmiotem wewnętrznej powierzchni dłoni,
dłoń jego bardzo mocno zaciska się na tym przedmiocie),
odruch toniczno-szyjny, odruch oczno-karkowy Peipera,
odruch Moro (odruch obejmowania).
Odruch toniczno-szyjny - gdy noworodek leży na wznak i przekręcimy
mu głowę w prawo, to ręka prawa wyprostowuje się, a lewa kurczy.
Również kiedy noworodkowi unosi się głowę do góry, to podnosi on
także kończyny, a przy opuszczeniu głowy opuszcza w dół kończyny.
Odruch oczno-karkowy Peipera - gdy silne światło działa nagle
na oko noworodka, głowa jego cofa się wstecz. Przy odruchu tym
daje się zauważyć zależność między siłą światła a cofnięciem głowy.
Odruch Moro lub odruch obejmowania - nagłe szarpnięcie (spowodowane
np. przez gwałtowne wyciągnięcie spod dziecka materacyka), silny hałas
bądź światło wywołują u noworodka ruch wyprostny kończyn górnych i
zbliżenie ich do tułowia. Prostuje się przy tym kręgosłup dziecka.
Odruchy zanikają najczęściej w 3-4 miesiącu.
Etapy rozwoju krzywizn kręgosłupa:
Pierwotna kifoza
Lordoza szyjna (3-4 mies)
Lordoza lędźwiowa (9-12 mies)
Rozwój chwytu
Bezwarunkowy odruch chwytny - charakterystyczny dla noworodka,
zawiera dwa składniki: zamykanie dłoni na przedmiocie włożonym
dziecku do ręki oraz utrzymywanie się zgięcia przez jakiś czas (kilka
do kilkanaście sekund). Zaciskanie dłoni zanika w 4 mies., trwanie
zgięcia w 6 mies.
Chwytanie dowolne - rozpoczyna się ok. 4-5 miesiąca i kształtuje
się przez dłuższy czas. Stadia:
Stadium I - dziecko w wieku 4-5 mies. Zbliża obydwie ręce do
widzianego przedmiotu. Zbliżenie dokonuje się dzięki ruchom kończyn
górnych w stawach barkowych - chwyt dłoniowo-łokciowy.
W żadnej z rąk nie obserwujemy jeszcze przewagi czynnościowej.
Stadium II - dziecko w wieku 5-6 miesięcy wyciąga rączki do przedmiotu
w ten sposób, że porusza ramionami w stawach barkowych i wyprostowuje
jednocześnie ręce w stawach łokciowych. Chwyt następuje przy użyciu
czterech palców dłoni, bez kciuka - chwyt dłoniowy prosty. Dziecko
nie jest zdolne utrzymać dwóch przedmiotów jednocześnie.
Stadium III - w wieku 7-8 miesięcy dziecko zaczyna posługiwać się przy
chwytaniu także kciukiem, jednak wykonuje ruch tylko przywodzenia i
odwodzenia kciuka w stosunku do pozostałych palców dłoni -
chwyt nożycowy. W tym mniej więcej czasie następuje zróżnicowanie
czynnościowe prawej i lewej ręki. Niemowlę potrafi już utrzymać po
jednym przedmiocie w każdej rączce.
Stadium IV - począwszy od 9 miesiąca dziecko zaczyna posługiwać
się tzw. chwytem pęsetkowym, w którym kciuk przeciwstawia się
pozostałym palcom. Pod koniec 1 r.ż. niemowlę potrafi już chwytać
przedmioty i trzymać je pomiędzy opuszkami kciuka i palca wskazującego,
co pozwala na bardziej precyzyjne posługiwanie się tymi przedmiotami.
W tym okresie dziecko również potrafi „dowolnie” otworzyć swoją dłoń.
Rodzaje manipulacji
manipulacja niespecyficzna - niemowlę manipuluje każdym
przedmiotem w taki sam sposób
manipulacja specyficzna - działania niemowlęcia stają się
coraz bardziej dostosowanie do struktury i funkcji użytkowej przedmiotu.
Rozwój postawy ciała niemowlęcia:
2 miesiąc - w pozycji na brzuchu unosi głowę i wsparte na rękach
odrywa nieznacznie klatkę piersiową i jednocześnie lub na przemian
głowę i nogi
4-5 miesiąc - na brzuchu długo trzyma uniesioną głowę, opiera się
na dłoniach unosząc klatkę piersiową na wyprostowanych rękach
5-6 miesiąc - posadzone lub podciągnięte - siedzi
8-10 miesiąc - stoi z podparciem
11 miesiąc - stoi bez oparcia
Rozwój sprawności lokomocyjnych niemowlęcia:
3-4 miesiąc - w pozycji na plecach obraca się na bok i na brzuch
5-6 miesiąc - przewraca się z brzucha na plecy, trzymane
za rączki samo unosi się do postawy siedzącej
8 miesiąc - pełza do przodu; siada samodzielnie bez trzymania i podpory
9 miesiąc - raczkuje; wstaje samo, jeśli może się czegoś uchwycić
12 miesiąc - próbuje stawiać pierwsze kroki
Podział gestów niemowlęcia:
gesty wskazujące - pojawiają się w okresie między
9-13 miesiącem życia dziecka i wyrażają prośbę o
przedmiot, przekazywanie przedmiotu oraz wskazywanie go
gesty reprezentujące - tworzą względnie trwałe układy
ruchów ciała, rąk, mimiki, którym odpowiadają znaczenia.
Gesty te zastępują lub reprezentują informacje i występują po 14 miesiącu.
Porozumiewanie się niemowlęcia z dorosłymi:
(konwersacjo-podobne kontakty)
- intersubiektywność pierwotna - kiedy dziecko interesuje się osobami
i aktywnie uczestnicząc w interakcji, kieruje pod ich adresem gesty,
miny spojrzenia
- intersubiektywność wtórna - kiedy dziecko dzieli zainteresowanie między
osoby i przedmioty oraz zaczyna wokalizować w odpowiedzi na zachowanie
matki (przejawia naturalne reakcje zwrotne)
Sen i czuwanie. Aktywność niemowlęcia.
Noworodek przez większość doby (15-16 godzin) pogrążony jest we śnie
lub drzemce przerywanej krótkimi okresami czuwania. Wykazano, że okresy
snu wypełnione prawdopodobnie marzeniami sennymi stanowią połowę
długości trwania snu u noworodka, a tylko ¼ czasu snu dziecka 2-letniego.
Pozostały czas wypełnia głęboki sen.
Pojęcie stałości - odnosi się do naszej wiedzy o tym, że przedmioty
istnieją stale, niezależnie od tego, czy je spostrzegamy. Mama nie przestaje
istnieć, jeśli zniknęła dziecku z oczu. Pojęcie stałości kształtuje się stopniowo
przez cały okres wczesnego dzieciństwa.
Trzy typy przywiązania:
a). dzieci lękowe - unikające, które nie przejawiają emocji
negatywnych w czasie rozstania z matką, ale gdy wraca, unikają jej
b). dzieci ufnie przywiązane - wykazuje negatywne emocje, gdy
matka je opuszcza i reagują entuzjastycznie na jej powrót
c). dzieci lękowo ambiwatelne - wykazują silne emocje negatywne
w trakcie rozstania z matką, reagują agresją przy jej powrocie
Wytworzenie się przywiązania zależy od wrażliwości matki na potrzeby
dziecka, ale również od temperamentu dziecka. Przywiązanie ma wpływ
na rozwój kompetencji poznawczych i społecznych dziecka.
Wiek poniemowlęcy (2-3 r.ż)
Posługiwanie się przedmiotami:
-zdobywanie orientacji do jakiej części ciała dana część ubioru, do czego służy
dany przedmiot czy narzędzie
-wyróżnienie istotnych części w strukturze przedmiotów użytkowych i narzędzi
--wypracowanie odpowiedniej formy kinetycznej (ruchowej)
- zarysowanie się stereotypu dynamicznego
- doskonalenie się stereotypu
- utrwalenie się stereotypu, usprawnienie i zautomatyzowanie czynności
Dziecko w wieku 3 lat ma 20 zębów mlecznych (4 x 5)
Wiek przedszkolny (3-7 lat)
Fazy wieku przedszkolnego:
Faza I (wczesna) - od 3 do 4,5 lat
Faza II (średnia) - od 4 do 5,5 lat
Faza III (późna) - od 5,5 do 7 lat
Faza I - dzieci w tej fazie są jeszcze mało samodzielne, tj. nie radzą
sobie dobrze same w różnych sytuacjach życiowych i wymagają pomocy
dorosłych nawet przy prostych czynnościach. Zasób doświadczeń tych
dzieci jest jeszcze niewielki. Ich słownik obejmuje około 1000 wyrazów,
jednak czasem nie łatwo porozumieć się z nimi. Lepiej rozumieją polecenia
kierowane do nich indywidualnie niż zbiorowe nakazy i zakazy, wydawane
całej grupie. Wyobraźnia dziecka w tym wieku jest już bardziej
rozbudzona niż w wieku poniemowlęcym, co przejawia się np. w
bazgrotach, którym nadaje ono określone znaczenie. Zabawy są
nadal dość krótkie i proste, gdyż dziecko nie potrafi koncentrować
uwagi przez dłuższy czas.
Faza II - dzieci w tym wieku są już bardziej samodzielne i zaradne.
Przystosowują się lepiej do życia w grupie przedszkolnej i nawiązują
przyjazne, życzliwe kontakty z rówieśnikami. Nie brak jednak w tym
okresie konfliktów, gdyż 4 i 5 latki bywają impulsywne, egocentryczne i
agresywne. Lubią jednak towarzystwo innych dzieci. Dziecko w 5 r.ż.
wkracza w „wiek pytań”. Rozkwit wyobraźni i fantazji oraz szybkie
postępy w dziedzinie mowy i myślenia pozwalają mu na wysuwanie
wciąż nowych problemów. Dziecko w tym wieku jest żywe, ruchliwe,
dociekliwe i wścibskie.
Faza III - dzieci nadal przejawiają żywe zainteresowanie światem
przyrody. Dziecko jest już lepiej przystosowane do pracy w zespole.
Ulubioną formą spędzania wolnego czasu jest nadal zabawa.
Zabawy sześciolatków są bardzo urozmaicone, organizowane w
zespole kilkorga dzieci, często z podziałem ról i funkcji. Jego
samodzielność wzrasta, Życie uczuciowe dziecka jest bardzo bogate,
są mniej impulsywne i bardziej opanowane.
Zabawy tematyczne - świadome podjęcie i podtrzymywanie w
toku zabawy określonej roli. Tematyka zabaw jest na ogół bardzo
szeroka, wraz z wiekiem rozszerza się krąg tematów. Zabawy
tematyczne dzieci starszych są dłuższe i bardziej stałe. Stałość
zabaw na dany temat wzrasta z 10-15 minut w najmłodszej
grupie do 40-50 minut w grupie najstarszej.
- zabawa samotna
- zabawa wspólna
- zabawa zespołowa
Zabawy konstrukcyjne - początki można zaobserwować już u
dzieci w 2 r.ż., jednak dopiero w wieku przedszkolnym wzrasta
liczba tych zabaw i ich udział w działalności dziecka.
Rozwój wrażeń i spostrzeżeń - wzrasta wrażliwość poszczególnych
analizatorów na bodźce wewnętrzne i zewnętrzne. Spostrzeżenia
dzieci w wieku przedszkolnym cechuje nadal synkretyzm, zwłaszcza we
wczesnej i średniej fazie tego okresu rozwojowego. Dziecko nie
potrafi przeprowadzić szczegółowej analizy obiektu, rozczłonkować
go na części, a następnie powiązać je w zwartą całość, lecz to co
spostrzega ujmuje globalnie, a zatem w zarysowy i ogólnikowy sposób.
Dziecko wyodrębnia przedmiot z tła, spostrzeżenia dziecięce mają
również ścisły związek z działaniem - dziecko wyodrębnia te cechy
przedmiotu, które odgrywają bezpośrednią rolę w wykonywanej przez
nie czynności.
Rozwój mowy - dziecko stopniowo poszerza swój słownik i operuje
coraz sprawniej regułami fonetyki i gramatyki języka. W rezultacie w
wieku 6,7 lat posługuje się już swobodnie mową potoczną. Wyrazy
używane przez dziecko w mowie czynnej odzwierciedlają w pewnej
mierze krąg spostrzeganych, wyobrażanych i przemyślanych przez
nie przedmiotów i zjawisk rzeczywistości. W zakresie rzeczowników
wzrasta liczba nazw zawodów, części przedmiotów i pojazdów oraz
nazw geograficznych. W zakresie czasowników wzrasta liczba nazw
czynności. Rzeczowniki i czasowniki należą do wyrazów najczęściej
używanych przez dzieci w wieku 3-7 lat. Przyimki i spójniki wkraczają
do słownika dziecka najpóźniej, gdyż dopiero w 3 r.ż. Dzieci popełniają
błędy fleksyjne. Wzrasta umiejętność tworzenia dłuższych zdań.
- mowa egocentryczna - wywodzi się z komunikatywnej rozmowy
społecznej: przy kolektywnym monologu małe dzieci wierzą, że
rozmawiają i że inne dzieci słuchają ich i rozumieją.
- mowa wewnętrzna - cechuje ją absolutna skrótowość i predykatywność
. Jest to najczęściej dialog z wyimaginowanym słuchaczem, dopiero
wraz z wiekiem nabiera ona cech mowy wewnętrznej.
Rozwój wokalizacji wg Starka:
Stadium |
Charakterystyka |
Odruchowego krzyku i życiowych odgłosów (0-8 tydzień) |
Dźwięki krzyku są ważnym wskaźnikiem zdrowia dziecka; kichnięcia, prychnięcia dziecka uwarunkowane są strukturą anatomiczną (mała jama ustna jest całkowicie wypełniona przez język); istnieje mała możliwość zmian dźwięków, która będzie wzrastać w miarę powiększania się głowy i szyi dziecka |
Gruchania i śmiechu (8-20 tydzień) |
Dziecko wydaje dźwięki w społecznej interakcji; w 16 tyg krzyk staje się ,mniej częsty i bardziej zróżnicowany: sygnalizuje dyskomfort, przywołuje, prosi, w tym samym czasie pojawia się śmiech |
Zabaw wokalnych (16-30 tydzień) |
Dziecko zaczyna wypowiadać proste sylaby z przedłużaniem dźwięków podobnych do samogłosek lub spółgłosek; wydawane dźwięki są czymś pośredniczącym między gruchaniem w stanie zadowolenia a późniejszym prawdziwym paplaniem (babbling), gaworzeniem |
Samonaśladującego się gaworzenia (25-50 tydzień) |
Dziecko kombinuje samogłoski i spółgłoski i kombinacje te powtarza w sposób stereotypowy; częściej gaworzy gdy jest samo, niż gdy są przy nim dorośli; u dzieci głuchych w tym czasie zaczyna spadać produkcja dźwięków |
Gaworzenia i ekspresywnej mowy niezrozumiałej (9-18 miesiąc) |
Repertuar spółgłosek zwiększa się; zmiany te odzwierciedlają dojrzewanie struktur wokalnych: dojrzewają pola mózgowe i miejsce powstawania dźwięków; wypowiedzi dzieci mogą być niezrozumiałe, ale oddają intonację charakterystyczną dla różnych wypowiedzi spełniających rozmaite funkcje |