WYCHOWANIE ZDROWOTNE I OCHRONA ŚRODOWISKA
Zdrowie wg WHO to stan pełnego dobrostanu fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko brak choroby lub niedomagania.
Czynniki determinujące stan zdrowia:
- styl życia - 60%
- środowisko - 20%
- genetyczne - 10%
- służba zdrowia - 10%
SOMA - ciało
ZDROWIE wg WHO
- jest wartością dzięki której jednostka lub grupa może zrealizować swoje aspiracje i potrzeby osiągania satysfakcji oraz zmieniać środowisko i radzić sobie w nim
- jest zasobem (bogactwem) dla społeczeństwa (…). Tylko zdrowe społeczeństwo może tworzyć dobro materialne, kulturowe, rozwijać się, osiągać odpowiednią jakość życia
- jest środkiem do osiągnięcia lepszej jakości życia
Zdrowie to stan dynamiczny. Przez całe życie należy:
- chronić je czyli zapobiegać chorobom (profilaktyka)
- doskonalić je, pomnażać, zwiększać jego potencjał - promocja zdrowia
- przywracać je gdy pojawi się choroba (leczenie i rehabilitacja)
Według WHO:
Styl życia to taki sposób życia, który jest wypadkową indywidualnych preferencji i wzorów zachowań a warunkami życia zdeterminowanymi warunkami psychologicznymi, społeczno-ekonomicznymi i kulturowymi.
Idea dobrego zdrowia wg HIPOKRATESA oparta jest na wzajemnych interakcjach między genetyką (wiedzą o podstawowej kondycji człowieka), dietą a aktywnością fizyczną
CHOROBY CYWILIZACYJNE:
- choroba niedokrwienia serca
- choroba nadciśnieniowa
- udary mózgu
- nowotwory
- otyłość i choroby z nią związane
- cukrzyca
- choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy
- choroby narządów ruchu (choroby zwyrodnieniowe - przeciążeniowe głównie kręgosłupa)
- przewlekłe nieswoiste choroby układu oddechowego
- nerwice i zaburzenia psychiczne
- urazy, wypadki, zatrucia
- choroby jatrogenne - zależą od służby zdrowia
- uzależnienia lekowe i narkomania
POLIMAGRAZJA - nadmierne branie leków
Zdrowie to takie zdolności i umiejętności pełnienia ról społecznych, adaptacji do zmian środowiska i radzenia sobie z tymi zmianami
Do czynników środowiskowych wpływających na stan zdrowia i samopoczucia jednostki zalicza się:
- czynniki fizyczne - klimat, pogoda, położenie geograficzne, natężenie oświetlenia i promieniowania, hałas, praca mechaniczna, urazy mechaniczne, transport, wypadki
- czynniki chemiczne - zanieczyszczenia powietrza gazami i pyłami, w tym alergenami roślinnymi
- czynniki biologiczne - zarazki (bakterie, wirusy i pierwotniaki) i większe pasożyty.
- czynniki psychiczne - stresogenne działanie masowego przekazu, niewłaściwe stosunki między ludzkie, zagrożenie utratą pracy, pogoń za wysokimi zarobkami
DETERMINTY WARUNKUJĄCE ZDROWIE
Stan zdrowotny społeczeństwa w kontekście jego sytuacji demograficznej
Stan odżywienia i zaopatrzenia w żywność
Warunki mieszkaniowe
Zaopatrzenie w odzież
Poziom wykształcenia
Sytuacja na rynku pracy (zagrożenia bezrobociem)
Warunki pracy
Możliwości korzystania ze środków łączności i komunikacji
Czas wolny oraz możliwości rekreacji i wypoczynku
Zbiorowe spożycie i możliwości oszczędzania
System zabezpieczenia społecznego
Praca i swobody obywatelskie
SCHORZENIA I RYZYKA ZWIĄZANE Z NADWAGĄ
Przedwczesna śmierć
Cukrzyca typu II
Nadciśnienie tętnicze
Miażdżyca naczyń
Choroba niedokrwienia serca
Udary mózgowe
Choroby płuc
Przepukliny
Kamica żółciowa
Rak sutka
Żylaki i zapalenie żył
Nasilenie bólów reumatycznych
Przewlekłe choroby reumatyczne
Podrażnienia skóry w obrębie fałdów tłuszczu
Zwiększone ryzyko w czasie zabiegu operacyjnego
Zaburzenia miesiączkowania
Powikłania w czasie ciąży
PROMOCJA ZDROWIA jest to proces umożliwiający ludziom:
- zwiększenie kontroli nad swoim zdrowiem (identyfikacja własnych problemów zdrowotnych)
- poprawę zdrowia poprzez podejmowanie wyborów i decyzji sprzyjających zdrowiu, kształtowanie potrzeby i kompetencji w rozwiązywaniu problemów zdrowotnych i zwiększenia potencjału zdrowia.
Promocja zdrowia obejmuje pięć obszarów działania:
- Badanie zdrowotnej polityki publicznej
- Tworzenie środowiska życia i pracy sprzyjającego zdrowiu
- Zachęcenie całego społeczeństwa działalności na rzecz zdrowia
- Rozwijanie indywidualnych umiejętności służących zdrowiu
- Reorientacja służby zdrowia
ZDROWIE PUBLICZNE jest to troska (Health care) o zachowanie i umacnianie zdrowia w wymiarze makrospołecznym, lokalnym i środowiskowym polegającym na naukowym rozpoznaniu stanu zdrowia i potrzeb zdrowotnych zbiorowości oraz inicjowaniu i organizowaniu skoordynowanych wysiłków instytucji rządowych, samorządowych i pozarządowych w celu osiągania pożądanych standardów zdrowia
PODSTAWĄ NARODOWEGO PROGRAMU ZDROWIA (NPZ) JEST KONCEPCJA PROMOCJI ZDOWIA
Zgodnie z kartą Ottawską promocja zdrowia to proces umożliwiający ludziom:
Zwiększenie kontroli nad swoim zdrowiem (identyfikowanie własnych problemów zdrowotnych, w celu poprawy zdrowia - poprzez podejmowanie wyborów i decyzji sprzyjających zdrowiu (DOCZYTAĆ!!!)
Integralnymi składnikami promocji zdrowia są
Edukacja zdrowotna
Zapobieganie chorobom
Lokalna polityka zdrowotna
NIEZBĘDNE SKŁADNIKI ODŻYWCZE - ok. 60
10 egzogennych aminokwasów: fenyloalnina, izoleucyna, metionina, lizyna, leucyna, treonina, tryptofan, walina, arginina, histydyna
Niezbędne Nienasycone Kwasy Tłuszczowe (NNKT): kwas linolowy, kwas linolenowy, kwas arachidowy
Cukrowce: glukoza, fruktoza, galaktoza
Makroelementy: wapń Ca, fosfor P,
(DOCZYTAĆ!!!)
WARTOŚĆ ENERGETYCZNA POŻYWIENIA
1g Tłuszczu 9 kcal
1g Białka 4 kcal
1g Węglowodanów 4 kcal
ILOŚĆ DOSTARCZANEJ ENERGII
Białko 12-14%
Tłuszcze do 30%
Węglowodany do 60%
MIERNIK ZDROWIA - parametr służący do określenia w sposób obiektywny stanu zdrowia
Pozytywne mierniki zdrowia dla jednostki
1. wysokość i masa ciała
2. prawidłowość odżywiania
3. pojemność płuc
4. parametry krwi
5. zdolność do wysiłku
6. stan uzębienia
Dla populacji;
1. długość życia kobiet i mężczyzn
2. płodność kobiet
3. przyrost naturalny
NEGATYWNE MIERNIKI ZDROWIA
1) ZAPADALNOŚĆ/ ZACHOROWALNOŚĆ
Wz = L/C x K
gdzie:
L - liczba przypadków zachorowań
C - liczba populacji zarażonej
K - stała
2) CHOROBOWOŚĆ
Chorobowość = zapadalność x czas trwania choroby
Wch = L/C x K
gdzie:
L - liczba osób chorych
C - liczba osób narażonych na choroby
3) UMIERALNOŚĆ
Wu = L/c x K
gdzie:
L - liczba zgonów w drugiej populacji
C - liczebność badanej populacji
4) ŚMIERTELNOŚĆ
Ws = L/C x 100%
gdzie:
L - liczba zgonów z powodu danej choroby
C - liczba chorych na tę chorobę
GŁÓWNE ZAGROŻENIA ZDROWIA W POLSCE
- mała aktywność fizyczna
- nieprawidłowe żywienie
- palenie tytoniu
- nadmierne spożycie alkoholu
- używanie substancji psychotropowych
- środowisko społeczne
- środowisko fizyczne
STAN ŚRODOWISKA I JEGO ZMIANY ATROPOGENICZNE
ZANIECZYSZCZENIE
Naturalne
Antropogeniczne - wynikające z działalności człowieka
Biosfera - obszar w którym istnieje życie
Czynniki biologiczne
Do najważniejszych chorób przenoszonych przez drobnoustroje znajdujące się w powietrzu należą:
- grupa ostrych chorób wieku dziecięcego: odra, płonica, ospa wietrzna, nagminne zapalenie opon mózgowych, epidemiczne zapalenie mózgu, nagminne zapalenie przyusznicy
- grupa chorób płucnych: gruźlica, grypa, zapalenie płuc płatowe, zapalenie płuc odoskrzelowe, zapalenie oskrzeli, krztusiec
- grupa chorób zlokalizowana na błonach śluzowych jamy ustno-gardłowej oraz innych (ostry zakaźny nieżyt nosa, błonica zapalenie migdałów)
PETTENKOFER - ojciec higieny
Zanieczyszczenia pyłowe
Pyły mogą działać na organizm ludzki trzema drogami:
- przez skórę
- przez układ pokarmowy
- przez układ oddechowy
Na stopień szkodliwości pyłów wchłanianych przez układ oddechowy mogą wpływać:
- rodzaj pyłu (pochodzenie, skład chemiczny)
- wymiary i kształt ziaren
- stężenie w powietrzu
- czas oddziaływania
- wrażliwość osobnicza narażonego
Choroby, które mogą szerzyć się przez glebę zaliczamy do czterech grup:
- spowodowane drobnoustrojami
- niektóre antropozoonozy
- pasożyty wewnętrzne człowieka, których formy inwazyjne mogą być w glebie, np. glista ludzka, owsiki, glista psia, włosogłówka, toksoplazmoza
Oceniając stan higieniczny gleby posługujemy się wskaźnikami, które:
- charakteryzują rozkład substancji ograniczonej w glebie
- świadczą o odczynie gleby (prawidłowy odczyn gleby powinien się mieścić w przedziale pH 6,6-7,2)
- dotyczą zanieczyszczenia
WODY dzielimy na:
Opadowe - do podlewania ogródka, do mycia samochodu
Powierzchniowe - rzeki, jeziora
Podziemne - zaskórne, gruntowe, wgłębne
Skład mineralny wód przeznaczony do picia:
- bez barwna, klarowna, bez zapachu, o orzeźwiającym smaku i temperaturze 7-11C
- być wolną od wszelkich zanieczyszczeń toksycznych i drobnoustrojów, powodujących
choroby zakaźne, szczególnie układu pokarmowego
- być w dostatecznej ilości i łatwo dostępną
- zawierać dostateczne ilości mikro i makroelementów
- być zabezpieczoną przed zanieczyszczeniem z zewnątrz
Zużycie wody
Różne 8L
Picie i gotowanie 2,5L
Pielęgnacja samochodu 2,8L
Pielęgnacja ogródka 5,6L
Zmywanie naczyń 8,4L
Pranie 16,8L
Pielęgnacja ciała i kąpiele 50,4L
Spłukiwanie WC 44,8L
Do oczyszczania wody najpierw stosuje się
Filtracja
Koagulacja
Sedymentacja
Odkażanie
Dezodoryzacja - usuwanie zapachu wody
Sposoby samooczyszczenia
- utlenianie
- promieniowanie UV
- łańcuch pokarmowy
Im woda ma niższą temperaturę tym jest czyściejsza
TERMOREGULACJA
CHEMICZNA
FIZYCZNA
- czynna: pocenie się
- bierna: promieniowanie
Mechanizm regulujący znajduje się w mózgu przez który przepływa krew (podwzgórze)
Stałocieplność - zdolność do dostosowania naszego ciała do warunków w jakich organizm się znajduje
Stadia przegrzania:
znużenie cieplne - dreszcze, osłabienie, bóle głowy, objawy nerwicopodobne ustępujące po obniżeniu temperatury otoczenia
wyczerpanie cieplne - efekt długiego narażenia na gorący mikroklimat. Uczucie znużenia, bóle głowy, osłabienie, nudności, nieprawidłowa temperatura ciała
udar cieplny - powstaje w wyniku skojarzonego działania wysokiej temperatury i zwiększonej wilgotności, może pojawić nagle bądź być poprzedzony wyczerpaniem cieplnym
Komfort cieplny oznacza taki układ warunków cieplnych otoczenia, w których człowiek zachowuje równowagę cieplną najmniej obciążającą procesy termoregulacyjne.
HIPOTERMIA - dochodzi wtedy gdy możliwości termoregulacyjne naszego ciała się załamują i temperatura krwi spada.
Czynniki zwiększające ryzyko odmrożenia
Alkohol Bezruch
Zapalenie stawów Powstałe wcześniej odmrożenie
Miażdżyca Palenie tytoniu
Cukrzyca Mokra odzież
Hipotermia Zimny wiatr
WĘGLOWODANY
INDEKS GLIKIEMICZNY (IG)
Niski IG = 55 i mniej
Średni IG = 56 - 69
Wysoki IG = 70 i więcej
Tłuszcze powinny stanowić około 25% - 30% energii dobowej
CIŚNIENIE
W górach
Objawy: zwiększenie ilości hemoglobiny i liczby erytrocytów we krwi obwodowej, przyspieszenie czynności serca, objawy niedotlenienia mózgu (stan bezkrytyczności, podniecenie, euforia, zahamowanie czynności zmysłów, zaburzenia postawy ciała). Na skutek niedotlenienia centralnego ukł. nerwowego zawodzą mechanizmy regulacyjne i może dojść do zapaści (są to objawy typowe dla choroby górskiej)
Nurkowanie
Objawy: po okresie utajenia występują łamiące, czasem bardzo silne, bóle mięśni i stawów, dreszcze i podwyższenie ciepłoty ciała, mrożenia w kończynach, świąd skóry, przeczulica, niedowłady i porażenia, zaburzenia zmysłów. Zapobieganie chorobie kesowej polega na powolnej dekompresji (10kPa/3 min). Leczenie powstałych zaburzeń polega na dekompresji
Hartowanie - przystosowanie organizmu do zmiennych i szybkich zmian w środowisku.
Front atmosferyczny - wąska przejściowa strefa powietrza, która oddziela dwie masy powietrza o odmiennych właściwościach. To rozgraniczenie nazywamy powierzchnią frontalną. Przecięcie powierzchni frontalnej, powierzchnią ziemi nazywa się frontem (linią frontu)
Klimat - przeciętne warunki pogody oparte na 30 letnich lub dłuższych obserwacjach. Wyróżniamy wiele typów klimatu przy czym do najważniejszych należą kontynentalny i morski
Makroklimat - klimatyczne warunki atmosfery nad większymi terenami.
Mikroklimat - warunki klimatyczne e bezpośrednim otoczeniu organizmów żywych, np. w mieszkaniu, zakładzie pracy, szkole. Mikroklimat zalicza się do głównych czynników wpływających na zdrowie człowieka.
Pogoda - oznacza codzienne zmiany w warunkach meteorologicznych, obejmujące np. temperaturę, opady, wiatr.
Pogoda i poszczególne elementy pogodotwórcze nie odgrywają roli czynników etiologicznych, lecz tylko umożliwiających lub ułatwiających przebieg procesów chorobowych.
Najistotniejsze schorzenia związane z sytuacjami meteotropowymi to:
- choroby gośćcowe (nasilenie bólów stawowych, mięśniowych, nerwobóli)
- nieżyty (nasilenie dolegliwości żołądkowych, jelitowych, wzrost przypadków krwawienia z przewodu pokarmowego)
- choroby mózgowe (nasilenie zaburzeń i przebiegu chorób psychicznych)
- choroby układu krążenia (wzrost częstości zawałów mięśnia sercowego, udarów mózgu)
ŻYWIENIE
Główne składniki odżywcze
Węglowodany - 1g = 4 kcal
Tłuszcze - 1g = 9 kcal
Białka - 1g = 4 kcal
Racja pokarmowa - to jest to co zjadamy w ciągu doby wyrażone w gramach.
Powinniśmy zjadać od:
55% - 70% węglowodanów
25% - 30% tłuszczów
12% - 15% białka
Inne
- witaminy
- sole mineralne
- woda
Białko pełnowartościowe zawiera wszystkie aminokwasy egzogenne w prawidłowych ilościach i proporcjach. Najwięcej ich mają:
jajka
mleko
produkty mleczne
drób
ryby
soja
Rola i przemiany tłuszczów w organizmie
Tłuszcze stanowią jeden z podstawowych składników odżywczych i spełniają w organizmie człowieka wiele różnorodnych funkcji:
są skoncentrowanym źródłem energii dla tkanek i narządów
umożliwiają gromadzenie energii będąc główną formą jej zapasu
ułatwiają odczuwanie smaku i przełykanie pokarmu
hamują skurcze żołądka i wydzielanie kwasu, soku żołądkowego
stanowią budulec błon komórkowych i białej masy mózgu
jako tłuszcz podskórny chronią przed nadmierną utratą ciepła
HDL - cholesterol jest korzystny
LDL - niekorzystny cholesterol
WĘGLOWODANY w organizmie człowieka spełniają wiele funkcji z których najważniejsza jest rola dostarczyciela łatwo przyswajalnej energii.
Rodzaje węglowodanów:
glukoza - tabletki, napoje zawierające glukozę, słodycze, owoce, miód
fruktoza - owoce, miód
sacharoza - cukier trzcinowy i buraczany (cukier stołowy), syrop klonowy, soki
owocowe, słodycze
laktoza - mleko i produkty mleczne
skrobia - nasiona zbóż i strączkowych, ryż, kukurydza, pieczywo, makaron,
ziemniaki, warzywa
Glukoza jest jedynym źródłem energii dla MÓZGU
BIODOSTĘPNOŚĆ składnika odżywczego to jego ilość, która z produktu spożywczego posiłku lub racji pokarmowej zostaje wchłonięta i wykorzystana przez organizm.
(DOCZYTAĆ!!!).
Ewaluacja - sprawdzanie skuteczności naszego działania
Normy żywieniowe określają zapotrzebowanie na energie i składniki odżywcze w przeliczeniu na 1 osobę na 1 dzień, dla grup ludności w zależności od wieku, płci, stanowiska pracy, o zbliżonych warunkach fizycznych, żyjących w podobnych warunkach klimatycznych.
Racja pokarmowa - są to zestawy produktów spożywczych, wyrażone w gramach, które łącznie mogą zaspokoić zapotrzebowanie człowieka na wszystkie składniki energetyczne i odżywcze - odpowiadającym potrzebom fizjologicznym
TO NIE JEST WSZYSTKO !!!