Planety Układu Słonecznego.

Ziemia jest jedną z dziewięciu planet, które krążą wokół Słońca w naszym Układzie Słonecznym. Nazwy tych planet, w kolejności oddalenia od Słońca, brzmią: Merkury, Wenus, Ziemia, Mars, Jowisz, Saturn, Uran, Neptun, Pluton. Jak na razie, nie zlokalizowano z całą pewnością planet krążących wokół innych gwiazd.

Planety różnią się od gwiazd tym, że świecą nie własnym lecz odbitym światłem słonecznym. Niektóre, jak Ziemia, są kulami skalnymi; Jowisz, Saturn, Uran i Neptun to wielkie kule gazowe.


Merkury - jest małą skalistą planetą o średnicy 4900 km, odległą od Słońca o 58 mln. km. Obiega Słońce w ciągu 88 dni. Niełatwo dostrzec go na niebie choć świeci dość jasno, z powodu bliskości Słońca. Obrót Merkurego wokół własnej osi trwa 59 dni. Po stronie zwróconej ku Słońcu temperatura osiąga na nim 400C, ale w nocy spada aż do -170C, gdyż nie ma tam atmosfery, która zatrzymywałaby ciepło. Zdjęcia wykonane przez sondę kosmiczną Mariner 10 wykazują, że jest on podobny do naszego Księżyca, z licznymi kraterami i równinami.


Wenus - jest to najjaśniejsza i najbliższa Ziemi planeta. Jest ciałem skalnym oddalonym od Słońca o 108 mln km, jest odrobinę tylko mniejsza od średnicy Ziemi. Wenus ma atmosferę, zatrzymującą ciepło, niczym cieplarnia i tworzącą gęste chmury. Temperatura na jej powierzchni, wynosząca 500C, jest wyższa nawet niż na Merkurym. Zakrywają ją chmury, ale krążące wokół niej statki kosmiczne, używając radaru, sporządziły mapy planety. Widoczne są na nich góry, równiny i kratery.


Ziemia - jest pod wieloma względami wyjątkowa w Układzie Słonecznym. Przede wszystkim ma atmosferę z powietrza, dzięki czemu istnieje na niej życie organiczne. A życie, jak wiadomo wymaga wody, toteż trzy czwarte powierzchni Ziemi pokrywają oceany. Oglądana z kosmosu, Ziemia jest niebieską planetą z kłębiącymi się na niej białymi chmurami. Jej powierzchnię wyżłobiły deszcze i wiatry, a ruchy skrupy ziemskiej i wulkany powodują powstawanie gór. W przeciwieństwie do innych skalnych planet, wnętrze Ziemi jest bardzo aktywne.


Mars - większość informacji o Marsie zawdzięczamy sądom kosmicznym Viking, które wylądowały na nim w 1976 r. Ta mała planeta, o średnicy 6800 km, jest oddalona od Słońca o 228 mln km. Całą jej pustynną, skalistą powierzchnię pokrywa pomarańczowoczerwony pył. Liczne kratery oraz kilka wielkich wygasłych wulkanów wskazują, że był to obszar intensywnego wulkanizmu. Na Marsie nie ma wody, a warstwa atmosfery z dwutlenku węgla jest bardzo cienka. Rok marsjański trwa niemal dwukrotnie dłużej niż rok na Ziemi. W zimie bieguny pokrywają się tam czapami lodowymi ze zmrożonego dwutlenku węgla, które latem topnieją.


Planetoidy (planetki, asteroidy) - w przestrzeni między orbitami Marsa i Jowisza krążą wokół Słońca tysiące małych obiektów skalnych. Są to planetoidy, zwane też asteroidami lub planetkami. Największą z nich odkryto w 1801 r. i nazwano Ceres. Ma ona około 940 km średnicy. Kształt większości planetoid jest nieregularny. Kiedyś astronomowie sądzili, że planetoidy są pozostałościami rozbitej planety, ale bardziej prawdopodobna wydaje się teoria, że są one po prostu odpryskami z okresu formowania się Układu Słonecznego.


Jowisz - jest gigantem Układu Słonecznego, odległym od Słońca o 778 mln km, którego średnica na równiku wynosi 142 800 km. Mógłby on pomieścić w sobie tysiąc takich planet jak Ziemia. Jest też masywniejszy niż wszystkie pozostałe planety razem wzięte. Pod względem jasności jest drugą planetą po Wenus. Wokół Jowisza, który dokonuje obrotu wokół swej osi w czasie krótszym niż dziesięć godzin, kłębią się warstwy chmur, ale pod nimi nie kryje się twarda powierzchnia - w przeciwieństwie bowiem do planet skalnych Jowisz jest kulą gazu, przede wszystkim wodoru. Elementem najwyraźniej widocznym w chmurach jest wielka, czerwona plama, istniejąca co najmniej od 140 lat.
Przez niewielki teleskop łatwo można dojrzeć jako małe świetlne punkty poniżej planety cztery największe jego księżyce. Ich układ zmienia się codziennie, gdyż każdy z nich ma inny okres obiegu Jowisza. W 1979 r. sonda kosmiczna Voyager sfotografowała je z bliska, po raz pierwszy ukazując, jak naprawdę wyglądają.
Najbardziej zadziwiającym księżycem Jowisza jest Io. Z czynnych na nim wulkanów wydobywa się siarka, która nadaje powierzchni planety żółtopomarańczowoczerwoną barwę. Powierzchnia Callisto jest najbardziej w całym Układzie Słonecznym pokryta kraterami, ale z kolei kratery Ganimedesa są głębsze niż Callisto. Gładką lodową powierzchnię Europy przecina wiele tajemniczych ciemnych linii.


Saturn - gazowa kula o średnicy na równiku 120 000 km - pod wieloma względami przypomina zmniejszoną wersję Jowisza. Różni się od niego głównie wątłymi pasami chmur burzowych i zdumiewającymi pierścieniami. Saturn okrąża Słońce po orbicie odległej odeń o 1427 mln km, a pełny obieg trwa ponad 29 lat. Jego liczne pierścienie są nachylone względem orbity. Dwa razy w ciągu 29 lat zwrócone są do nas swą krawędzią, a ponieważ są bardzo wąskie, wydaje się, iż na pewien czas znikają. Największy księżyc Saturna - Tytan, jest jedynym w Układzie Słonecznym satelitą, który ma własną atmosferę. Dzięki aparaturze zainstalowanej na pokładzie sondy kosmicznej Voyager ustalono, że składa się ona głównie z azotu, jednakże gęste czerwonawe chmury uniemożliwiają zobaczenie skalistej powierchni Tytana.


Uran, Neptun, Pluton - planety od Merkurego do Saturna są dostatecznie jasne, by można je było dostrzec gołym okiem. Uran był pierwszą planetą, którą wykryto za pomocą teleskopu. Dokonał tego przypadkowo w 1781 r. William Herschel. Po paru latach astronomowie zauważyli, że Uran nie trzyma się zbyt dokładnie spodziewanej orbity. Zaczęli podejrzewać, że ściąga go z niej przyciąganie jakiejś nie odkrytej jeszcze planety. Dwóch matematyków zaczęło wyliczać, gdzie powinna znajdować się owa planeta. Obliczenia te doprowadziły do odkrycia w 1846 r. Neptuna. Jednakże niektórzy astronomowie byli przekonani, że istnieje jeszcze jedna planeta. Szukano więc dalej, aż w 1930 r. odkryto Plutona.
Uran i Neptun są podobnymi gazowymi planetami, obie około czterech razy większymi od Ziemi. Osobliwą cechą Urana jest sposób jego obrotu wokół osi, która jest przekręcona w prawo o 98 stopni, tak, że wydaje się, iż planeta leży na boku. Neptun ma jeden duży księżyc - Trytona, prawie tej wielkości co Ziemia, i co najmniej siedem innych.
Pluton jest małą zlodowaciałą planetą o wielkości mniej więcej naszego Księżyca, odległą od Słońca o 7400 do 4400 mln km. Z powodu tak dużej odległości dociera do niego niewiele ciepła, toteż temperatura na jego powierzchni wynosi około -230C. Planeta ta dokonuje okrążenia Słońca po owalnej orbicie w ciągu 248 lat. W 1978 r. fotografie wykonane przez wielki teleskop w Stanach Zjednoczonych wykazały istnienie księżyca Plutona, który nazwano Charonem.


Pierścienie planet - Saturna okala imponujący system pierścieni - składający się z milionów oblodzonych odłamków skalnych i bezliku cząstek pyłu w obręczy o grubości mniejszej niż 200 metrów. Pierwszy pierścienie te spostrzegł Galileusz, obserwujący planetę przez teleskop w 1610 r. Bez trudu można je zobaczyć nawet przez niewielki teleskop. W 1977 r. astronomowie odkryli, że Uran także otaczają pierscienie, ale są one zbyt nikłe i delikatne, by można je było dostrzec. Udało się je rozpoznać na tle gwiazdy, której światło na krótko pochłonęły pierścienie Urana, kiedy przesunął się on obok niej. Okalający Jowisza pierścień gazu odkryto w 1979 r. dzięki sondzie kosmicznej Voyager 1; w 1989 r. Voyager 2 ustalił istnienie trzech pierścieni Neptuna.


Naturalne satelity - kilka planet ma okrążające je naturalne satelity (księżyce). Największe z tych księżyców są zbliżone wielkością do Merkurego, ale wiele to po prostu bryłki skał i lodu. Największymi są: Księżyc ziemski, cztery księżyce okrążające Jowisza, odkryte przez Galileusza i nazwane Io, Europa, Ganimedes i Callisto, księżyc Saturna - Tytan oraz obiegający Neptuna Tryton. Wokół Marsa krążą dwa niewielkie księżyce zwane Phobos i Deimos, co znaczy po grecku "strach" i "groza". Jowisz ma conajmniej szesnaście księżyców, Saturn - dwadzieścia, Uran - piętnaście, Neptun - osiem, a Pluton - jeden, nazwany Charonem.

---