Konspekt zajęć z przedmiotu
Polska polityka zagraniczna w XX wieku
Prowadzący zajęcia: |
mgr Lucyna Czechowska |
Kontakt: |
lc@doktorant.umk.pl |
Termin: |
22.12 |
Miejsce: |
s. 31 |
Temat zajęć: |
Stosunki polsko-brytyjskie |
Pytania faktograficzne: |
1. Jakie stanowisko wobec niepodległości Polski przyjęła strona brytyjska podczas I wojny światowej oraz podczas Kongresu Wersalskiego? (Brytyjczycy popierali powstanie państwa polskiego. Jednak premier Lloyd George był polonofobem i przeciwnikiem oddania Polakom Górnego Śląska. Uważał, że to tak, jakby dać “małpie złoty zegarek”).
2. Jaki był stosunek Brytyjczyków do wojny polsko-bolszewickiej i wschodniej granicy Polski? (Brytyjczycy naciskali na współdziałanie Polaków z gen. Denikinem. Na konferencji w Spa w lipcu 1920 premier Wlk. Brytanii zmusił Grabskiego do przyjęcia linii Curzona jako linii zawieszenia broni. Zachód zgodził się na pomoc w negocjacjach z bolszewikami za cenę polskich ustępstw. Rada Ambasadorów bez udziału Polski miała też zdecydować o przynależności Wilna, Galicji Wschodniej, o konstytucji WM Gdańsk i traktacie polsko-gdańskim. Mimo polskich ustępstw Ententa nie włączyła się zbrojnie w wojnę. Nie była zadowolona także z polskiej polityki faktów dokonanych w Wilnie w 1920 roku.)
3. Kiedy został podpisany i jakie postanowienia zawierał traktat o wzajemnej pomocy pomiędzy Polską a Wielką Brytanią? (Jeszcze 29.VIII namawiali nas, aby odwołać powszechną mobilizację. Zawarty 25 sierpnia 1939 układ sojuszniczy zobowiązywał obie strony do udzielenia sobie wzajemnej pomocy militarnej w przypadku agresji na jedną ze stron, lub tzw. agresji pośredniej - na terytorium Wolnego Miasta Gdańska, Litwy, Belgii i Holandii, i nie zawierania odrębnego pokoju z agresorem. Po agresji Niemiec na Polskę Wlk. Brytania, prócz blokady morskiej Niemiec i nalotu RAF na niemieckie bazy morskie w Wilhelmshaven, Cuxhaven i Brunsbuttelkoog 5 września, nie podjęła żadnych poważnych działań militarnych wobec Niemiec w 1939 roku. W okresie późniejszym polsko-brytyjski układ sojuszniczy stał się podstawą do tworzenia oddziałów Polskich Sił Zbrojnych na terytorium Wielkiej Brytanii i krajów Imperium Brytyjskiego.)
4. Jaki był stosunek Wielkiej Brytanii do sprawy polskiej oraz polskiego rządu londyńskiego podczas II wojny światowej? (W obliczu ewentualnej wojny niemiecko-radzieckiej, w której Wielka Brytania miałaby być sojusznikiem ZSRR, Brytyjczycy dawali Polakom do zrozumienia, że nie będą walczyć o wschodnią granicę Polski i ze względu na Polskę zaogniać stosunków z ZSRR. Obawiali się separatystycznego pokoju Hitlera ze Stalinem. Brytyjczycy mieli też na uwadze linię Curzona jako propozycję jeszcze z 1919 i 1920, a poza tym byli świadomi, że na wschód od niej w większości żyją Białorusini i Ukraińcy. Polska nie była traktowana jako równoprawny partner, bo znajdowała się pod okupacją. Pełniła rolę „sojusznika uzupełniającego”. W 1943 roku Wlk. Brytania pośredniczyła w nawiązaniu stosunków polsko-radzieckich. Churchill i Roosevelt umówili się, że Polska będzie musiała ustąpić, a o jej granicach zadecydują mocarstwa. Projektowali oni przesunięcie granic Polski na zachód uważając stanowisko polskiego rządu za nierealistyczne. Polska była więc przedmiotem, a nie podmiotem polityki wielkich mocarstw. W okresie dwuwładzy na ziemiach polskich Brytyjczycy nie uznali najpierw Rządu Tymczasowego. W trakcie Powstania Warszawskiego nalegali na Stalina, aby pomógł powstańcom.)
5. Jaki był stosunek Wielkiej Brytanii do sprawy polskiej podczas konferencji “Wielkiej Trójki”? (a) Brytyjczycy zgodzili się na wszystkie żądania Stalina. Już w Teheranie w listopadzie-grudniu 1943 umówili się co do linii Curzona (z lekkim przesunęciem na rzecz ZSRR). Wtedy jeszcze całe Prusy Wschodnie miały wejść w skład państwa polskiego, lecz potem Stalin zażądał Królewca jako ważnego portu. b) Na konferencji w Jałcie, kiedy wojna w Europie już wydawała się rozstrzygnięta, a USA więcej uwagi poświęcały działaniom na Dalekim Wschodzie, poparty przez Churchilla Roosevelt zaproponował utworzenie w Polsce Rady Prezydenckiej. Miałaby ona czuwać nad utworzeniem rządu możliwego do zaakceptowania przez 3 mocarstwa. W składzie Rady mieliby się znaleźć: Bierut, arcybiskup Krakowa Adam Sapieha, Wincenty Witos i być może niezależny socjalista Zygmunt Żuławski. Churchill z kwestią nowego rządu w Polsce łączył sprawę jej granic. Chciał oddać Polsce ziemie poniemieckie i związać ją z Zachodem (nie chciał aby była w orbicie ZSRR). Nie uzyskał jednak wsparcia Roosevelta. W końcu uzgodniono pewne przekształcenie Rządu Tymczasowego i zobowiązanie do szybkiego przeprowadzenia wyborów. W Moskwie utworzono komisję dobrej woli z Mołotowem i ambasadorami USA i Wielkiej Brytanii. Miała ona czuwać, aby nowy rząd był wynikiem kompromisu polskich sił politycznych i aby zaakceptowały go 3 mocarstwa. 28 czerwca 1945 ukonstytuował się Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej. 5 lipca uznały go Wlk. Bryt. i USA. Na życzenie TRJN Wielka Brytania zlikwidowała Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. c) Na konferencji w Poczdamie - w lipcu i sierpniu 1945 - ustalono ostatecznie granice Polski i zdecydowano, że zamieszkujący tereny na wschód od linii Odry i Nysy Łużyckiej Niemcy zostaną wysiedleni. Terytorialnie Polska była o 20% mniejsza niż przed wojną. Poczdam - VII-VIII. 1945 Harry Truman (bo w IV 1945 zmarł Roosevelt, na początku Churchill ale przegrał wybory i później premier Clement Attlee. Wtedy Truman poinformował Stalina o pozytywnej próbie jądrowej.
6. Jakie wydarzenia stały się kością niezgody w stosunkach polsko-brytyjskich tuż po zakończeniu II wojny światowej? (1945-1947) (- Anglosasi byli niechętnie nastawieni wobec władz PRL, długo sprzyjali rządowi londyńskiemu. W Londynie dalej ten rząd działał, choć oficjalnie go nie popierano. - Kość niezgody to wycofanie się z porozumień o granicy na Odrze i Nysie, które obiecano w Poczdamie. Churchill w Fulton III. 1946 w obecności Trumana przemówienie w którym zakwestionował wielkość polskich nabytków terytorialnych i że to element ekspansji ZSRR. Ustalenia poczdamskie uznano tylko za linie demarkacyjną. Później w Stuttgarcie IX. 1946 granicę zakwestionował sekretarz stanu James Byrnes, powiedział, że to rozwiązanie tymczasowe, potwierdził, że mamy prawo do nabytków, ale ich wielkość określi przyszła konferencja pokojowa. Sygnały, że to sprawa otwarta. W tej sprawie tylko poparcie Francji. Nasze protesty bez odpowiedzi. - Problemem też przeciąganie wyborów parlamentarnych przez TRJN, która zobowiązała się, że przeprowadzi je wiosną 1946. Przedłużali, ograniczyli ilość partii politycznych, które działały legalnie i ostra walka z opozycyjnych PSL. Jako przymus domagały się ustalenia ordynacji i wyznaczenia terminu w zamian za pomoc gospodarczą, a Brytyjczycy opóźniali także powrót do kraju Polskich Sił Zbrojnych i zwlekała z zakazem działalności rządowi Arciszewskiego. Stanowisko WB było bardziej stanowcze niż Stanów. Po referendum ludowym w Polsce i ich wynikach noty protestacyjne VIII. 1946 oba mocarstwa. W końcu więc ogłoszono ordynacje i wybory na I 1947 (mocarstwa nie uznały wyników). Noty były zostawione bez odpowiedzi albo odrzucone z przyczyn zasadniczych - suwerenności państwa. Wyborów w I. 1947 nie uznano, ale nie zerwano stosunków dyplomatycznych. Mocarstwa ostatecznie zrezygnowały z prób wyrwania Polski z Bloku i skoncentrowały się na Niemczech. Stosunki były dobre, ale w sprawie granicy zdania nie zmieniono. Niepolityczne kwestie wspólna komisja mieszana. - WB zarzucano łamanie decyzji jałtańskich i poczdamskich, ociąganie się w delegalizacji rządu w Londynie, oddania majątku w złocie, statków handlowych, okrętów wojennych. Nie odesłanie PSZ oraz Polaków z brytyjskiej sfery okupacyjnej Niemiec. - Polska oskarżała Londyn o łamanie postanowień Wielkiej Trójki wobec Niemiec, w tym protestowała przeciw liberalizacji w denazyfikacji, zmniejszeniu dostaw reparacyjnych dla ZSRR, objęciu Niemiec zachodnich Planem Marshalla, integrowaniu zachodnich stref. W spornych kwestiach ZSRR - Zachód zawsze po stronie Moskwy.)
7. Jakie były losy traktatu sojuszniczego pomiędzy Wielką Brytania a Polską po zakończeniu wojny? (VI 1948 polska próba odnowienia traktatu sojuszniczego z 1939, postanowiono jednak, że ani go nie unieważnią, ani nie przedłużą, bo Polska już nie współpracuje w sprawie Niemiec. Ani jedna ani druga strona nie zyskała by na zaktualizowaniu traktatu. XII. 1948 decyzja Foreign office.)
8. Jak układały się stosunki ekonomiczne pomiędzy Wielką Brytanią a PRL? (Anglosasi byli niechętnie nastawieni wobec władz PRL, mimo tego Polska uczestniczyła w programach pomocowych - głównie UNRR finansowanych przez USA, a przeprowadzanych przez WB. W kwietniu 1946 Stany udzieliły Polsce dwóch kredytów, głównie na nadwyżki amerykańskich towarów. WB podpisała porozumienie o likwidacji wzajemnych zobowiązań w 1946 ale wskutek zamieszkania przy wyborach ratyfikację wstrzymała, aż do VI 1947. Jak już sobie Polskę odpuścili politycznie ich stosunek był bardziej elastyczny. Układ handlowy podpisano VI 1946. w 1948 kredyt na ciężkie maszyny, w 1949 kolejna umowa handlowa obroty na 5 lat zakładała + kredyt na dobra inwestycyjne. Jednocześnie umowa o wypłacie wierzytelności Brytyjczykom z tytułu nacjonalizacji ich mienia w Polsce. Poziom współpracy osobliwy na tle innych relacji Wschód-Zachód. Drugie miejsce WB po Szwecji jako partner handlowy Polski. Około 1950-tego pogorszenie. 1951 polityka embarga na Blok Wschodni, zawieszono od 1952 układ z 1931 o przyjaźni, handlu i prawach konsularnych - zlikwidowano konsulaty. Polska straciła też KNU, do tej polityki przyłączyła się później i WB. Odwilż. XI 1953 układ handlowy na lata 1954-56 i porozumienie w sprawie spłaty przedwojennych długów i należności z nacjonalizacji, pierwszy układ WB z państwem Bloku po 1949. Intensyfikacja handlu w latach 70-tych, wyższe obroty, zakupy licencji i know-how, wspólne przedsięwzięcia na rynkach trzecich, ale najwięcej z Francja i RFN. Polska przekroczyła bezpieczne granice zadłużenia. WB przyłączyła się do amerykańskich sankcji wobec Polski po wprowadzeniu stanu wojennego. Złagodniała wcześniej, 1987 umowa o zasadach inwestowania, i KNU. XI 1987 wizyta Margaret Thatcher, pierwsza wizyta w Polsce w dziejach dwustronnych stosunków.)
9. Jak strona brytyjska zareagowała na działalność “Solidarności” w Polsce oraz przemiany 1989 roku? (Momentem przełomowym był również okres `Solidarności'. Działalność opozycji demokratycznej w Polsce zyskała pomoc brytyjskiego Rządu, autorytetów moralnych i naukowych a także związków zawodowych oraz mediów. Nieocenioną wartość miały artykuły o Polsce, które pisał Timothy Garton Ash i praca naukowa historyka Normana Daviesa. Jednoznacznym wyrazem brytyjskiego wsparcia stała się wizyta Premier Margaret Thatcher w 1988 roku, podczas której spotkała się z przywódcą `Solidarności' i późniejszym Prezydentem Polski, Lechem Wałęsą. Filozofia gospodarki Premier Thatcher i jej program reform były również najważniejszą inspiracją dla rodzących się w wolnej Polsce koncepcji liberalnych. Wielka Brytania aktywnie wspierała polską transformację ustrojową po roku 1989 tworząc rozbudowany system grantów oraz stypendiów wspomagających rozwój demokratycznego państwa prawa i społeczeństwa obywatelskiego. Równocześnie dyplomacja brytyjska w zdecydowany sposób poparła polskie starania o członkostwo w NATO i Unii Europejskiej.) |
Pytania problemowe: |
1. Dlaczego polityka Wielkiej Brytanii w okresie międzywojennym była niechętna wobec Polski i proniemiecka? Czy można powiedzieć, że brytyjska polityka przyczyniła się do niemieckiej agresji na Polskę? (Była proniemiecka, chciała osłabiać Francję na kontynencie, Polityka appeasementu - nie byli gotowi do wojny, zbrojenia dopiero w fazie realizacji. Rozbiory były im na rękę, ponieważ wspólna granica rosyjsko-niemiecka powodowała napięcia i uwagę na sprawy europejskie nie zaś zamorskie.)
2. Jakie są hipotezy odnośnie brytyjskiego udziału w śmierci gen. Sikorskiego? (Zginął VII.1943, a premierem Mikołajczyk. W samolocie który startował z Gibraltaru.
Kurier AK, Jan Gralewski, zginął od strzału w tył głowy.Kilka jest ścieżek.
Jakoś na ogół zapomina się, że wcześniej były jeszcze (o ile dobrze pamiętam) 2 zamachy na Sikorskiego. Ani jeden nie był wykonany przez Brytyjczyków, Amerykanów ani Sowietów...oba przez Polaków - a tu się ich jakoś wyklucza. Brytyjczycy ostro i ochoczo wspierali W2, który był głównym przeciwnikiem Sikorskiego. trudno jednoznacznie ocenić rolę Brytyjczyków, gdy oni sami nie chcą otworzyć archiwów dotyczących śmierci Sikorskiego i przesunęli ten termin na 2035 rok. Otóż Brytyjczycy ogłosili swą decyzję o przesunięciu terminu otwarcia archiwów wiosną tego roku, niemal w przeddzień uroczystości 9 maja w Moskwie. Liczą więc na to, że za 30 lat emocje związane z DWS już całkowicie wygasną, a na ziemi nie będzie już ani jednego żywego świadka tamtych dni. Jeśliby Brytyjczycy naprawdę chcieli wyjaśnić kulisy śmierci generała, to by to zrobili. Mieli ku temu wystarczające siły i środki. Nie zrobili tego tylko ze znanych sobie powodów: albo stali za spiskiem, albo śmierć Sikorskiego tak bardzo opłacała im się politycznie, że ściganie i ukaranie "cyngli" nie przydałoby im się na nic, nawet wprost przeciwnie - wprowadziłoby dodatkowy chaos w szeregach wciąż potrzebnego sojusznika. Wiekszosc z nas zgodzila sie, ze zamach mial miejsce. Istniala roznica pogladow, skad wyszla inicjatywa. Mimo oficjalnych zaprzeczen brytyjskiej komisji badawczej z 1943 roku utrzymywala sie opinia, ze nie byl to wypadek. W 1969 roku premier Wielkiej Brytanii Harold Wilson nakazal ponowne dochodzenie, po ktorym oswiadczono, ze wczesniejsze sledztwo RAF-u sluzylo wyciszeniu sprawy. Znalazlo to potwierdzenie w materialach z archiwow, ktore otwarto w ubieglym roku. W Warszawie pod plaszczykiem polskiego podziemia operowala specjalna komorka brytyjskiego wywiadu. Podawala sie ona za bezposrednio podporzadkowana Sikorskiemu, czemu sam general zaprzeczal. By skomplikowac sprawe, wchodzila ona w kontakty z Abwehra, wywiadem niemieckim, by zorientowac sie, kto z polskiej strony z nia rozmawia i jakie istnieja kanaly komunikacyjne. O istnieniu takowej wiedziala Moskwa. Anglik, szef tej operacji zostal wyciagniety z wsypy w Polsce, a gdy sie znalazl w Londynie, dzialal w srodowisku przeciwnikow Sikorskiego. Stopien jego zaangazowania w sprawy wewnetrzne Polski dawal do zrozumienia, ze jest realizowany jakis plan. Czy chodzilo tylko o rekonesans srodowisk wrogich Sikorskiemu, czy faktycznie wspieranie opozycji wobec niego? Smiem twierdzic, ze zamachowcy sadzili, iz po wyeliminowaniu generala uda sie wzmocnic polska sprawe i uratowac kraj przed calkowita kleska. Uwazano, ze Sikorski zaprzepascil pewne szanse. Gdyby nie Gibraltar, Sikorski, jak sam to zapowiadal, po powrocie do Anglii doprowadzilby do radykalnych zmian w czolowce rzadu i wladz wojskowych. Naczelny Wodz nie nalezal do ludzi latwych i popelnil szereg bledow, ktore pogarszaly jego pozycje wsrod kadry oficerskiej. Otaczal sie tez ludzmi o malym autorytecie. Uklad z ZSRR, ktory nie gwarantowal zwrotu ziem wschodnich, i Katyn byly przyslowiowym gwozdziem do jego politycznej trumny. Zdaniem zamachowcow jego usuniecie mialo dac mozliwosc uniezaleznienia polskiej polityki od zobowiazan wobec aliantow, a szczegolnie Rosji, wobec ktorej nie wykazal nalezytej konsekwencji. Kolejna ofiara tej samej operacji wymiany gory wladzy byl general Grot-Rowecki, ktory zostal wydany gestapo przez ludzi powiazanych z Dwojka. Grot, ktory otrzymywal informacje o zagrozeniu i gotowal sie do opuszczenia miasta, zostal zaaresztowany na pare dni przed zamachem w Gibraltarze. Nalegal on w swych raportach, by Londyn powstrzymywal sie od wysylania ludzi Dwojki przechwytujacych kontrole nad tym, co sie dzieje w kraju. Churchill, ktorego wywiad przekazal Amerykanom informacje o polskich rozmowach z Falkenhausenem, powiedzial Mikolajczykowi, ze jesli chce on prowadzic wojne z Rosja, to pozostanie z nia sam na sam, bez zadnej pomocy ze strony aliantow. Sosnkowski opuscil na ten czas Wielka Brytanie i udal sie do Wloch, skad bylo mu blizej do kraju w oczekiwaniu na pojawienie sie nowych mozliwosci wraz z usunieciem Hitlera i wydarzeniami w Warszawie. Niemcy z Wehrmachtu mieli swoja droga zostawic Polakom w miescie znacznie wieksze zapasy broni, ale tak sie nie stalo.)
3. Jak układa się polsko-brytyjska współpraca w ramach Unii Europejskiej? (Spokojnie i bez emocji, ale byli od razu za rozszerzeniem, sądząc że osłabi to tendencje do integracji „w głąb”. Zaproponowali rozszerzenie na 2004, aby nowi członkowie mogli już wziąć udział w wyborach do PE. Szybko otworzyli swój rynek, Szczególna wspólnota interesów wiąże Polskę i Zjednoczone Królestwo w sprawach europejskich, polityki bezpieczeństwa, stosunków euro-atlantyckich, polityki wschodniej Unii Europejskiej oraz bezpieczeństwa energetycznego. Nasze kraje skutecznie współpracują w ramach struktur NATO, ONZ i OBWE. Pomyślnie i harmonijnie rozwija się również polsko-brytyjska współpraca gospodarcza i wymiana handlowa. Wielka Brytania w pełni docenia potencjał nowych sąsiadów Unii Europejskiej: Ukrainy i Białorusi, a także polskie zaangażowanie we współpracę i reprezentowanie ich interesów na forum europejskim i nie tylko. Z brytyjskiej inicjatywy, Unia Europejska zainaugurowała dialog polityczny z Ukrainą w ramach tzw. Europejskiej Polityki Sąsiedztwa. W ramach współpracy trójstronnej realizowanej z przedstawicielami polskiego sektora pozarządowego, Wielka Brytania była zaangażowana w demokratyczne przemiany na Ukrainie (m.in. udostępniając szkolenia dla wszystkich partii politycznych celem poprawy jakości przygotowywanych wyborów). Współpraca wojskowa WB-Polska-Ukraina, później jednak większa waga Rosji, bo koalicja antyterrorystyczna. Równiez w sferze polityki gospodarczej UE istnieje polsko-brytyjska zbieznosc perspektyw i interesów. Glówne sily polityczne w obu krajach sprzeciwiaja sie harmonizacji podatków na poziomie UE.
Polska i Wielka Brytania znajduja sie po przeciwnych stronach debaty o nastepnej "perspektywie finansowej" UE na lata 2007 - 2013. Wielka Brytania zmierza do obciecia wplat do budzetu UE, Polska domaga sie utrzymania funduszy pomocowych i wzmocnienia zasady solidarnosci w UE. Podobnie jak inni czlonkowie UE, Polska nie ma równiez ochoty na sponsorowanie brytyjskiego rabatu, wciaz twardo bronionego przez Londyn. Inne zdania odnośnie polityki rolnej, ) |
Wykorzystana Literatura: |
|