PROCESY POLITYCZNE W POLSCE 1944-89 |
forma represji wobec różnych środowisk społ., walki z przeciwnikami polit. (realnymi bądź wyimaginowanymi) i ich izolacji bądź likwidacji stosowana w Polsce przez organy władzy komunistycznej z różnym, zależnym od sytuacji wewn. i międzynar. nasileniem; największe nasilenie procesów przypada na lata 1949-53 (większość na podstwie sfabrykowanych dowodów i wymuszonych zeznań). Po 1956 kierownictwo PZPR publicznie potwierdziło przypadki "łamania socjalistycznej praworządności w okresie stalinowskim" i wiele ofiar p.p. wypuszczono z więzień i zrehabilitowano (także pośmiertnie). Po 1956 represyjność systemu komunistycznego osłabła, niemniej do p.p. dochodziło, ilekroć w kraju następowały niepokoje społ., strajki i in. napięcia (po wypadkach poznańskich 1956, demonstracjach studenckich marca 1968, grudniowych rozruchach na Wybrzeżu w 1970, protestach robotniczych czerwca 1976, po protestach przeciw wprowadzeniu stanu wojennego 1981); także rosnąca od lat 60. aktywność środowisk opozycji przyniosła w konsekwencji kilka p.p. (m.in. 1965 proces J. Kuronia i K. Modzelewskiego, 1970 tzw. taterników, 1971 czł. organizacji Ruch, 1982 i 1986 czł. kierownictwa KPN z L. Moczulskim, 1984 czł. KOR z J. Kuroniem i A. Michnikiem, 1985 przywódcy podziemia "solidarnościowego" W. Frasyniuka). |
PROCESY POLITYCZNE W POLSCE 1944-89, sposób usuwania z życia polit. lub fiz. likwidacji przeciwników władzy PPR (PZPR), także forma pacyfikacji społeczeństwa; prowadzone z pozornym przestrzeganiem przepisów prawa, ich formalną podstawą prawną były dekrety KRN: O wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego (31 VIII 1944), O przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy państwa (16 XI 1945) oraz kodeks karny Wojska Pol. (23 IX 1944), następnie tzw. mały kodeks karny — O przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy państwa (13 VI 1946). Od 16 IV 1969 gł. podstawą prawną procesów politycznych w Polsce była część szczególna kodeksu karnego dotycząca przestępstw przeciwko podstawowym interesom polit. i gosp. PRL; od 13 XII 1981 również dekret Rady Państwa: O wprowadzeniu stanu wojennego na obszarze PRL z dodatkowymi aktami prawnymi, a po zniesieniu stanu wojennego (22 VII 1983) — ustawa O szczególnej regulacji prawnej w okresie przezwyciężania kryzysu społeczno-ekonomicznego. Podczas procesów politycznych w Polsce wykorzystywano również przepisy kodeksu karnego dotyczące innych typów przestępstw.
Oskarżonym stawiano fałszywe zarzuty: kolaboracji z Niemcami w okresie II wojny świat., współpracy z wywiadami obcych państw lub ośr. wrogimi PRL (pol. uchodźstwo polit.), terroru, popełnienia przestępstw pospolitych (bandytyzmu, kradzieży, przestępstw walutowych); do 1956 przyznanie się do winy często wymuszano torturami, później stosowaniem bezprawnych form nacisku; wyroki były ustalane poza sądem przez kierownictwo PZPR (Komisja Bezpieczeństwa Biura Politycznego KC PZPR) lub Minist. Bezpieczeństwa Publ. i Gł. Zarząd Informacji WP, później Minist. Spraw Wewnętrznych.
W trakcie procesów, gł. do 1955, osądzono i skazano na karę śmierci (nawet kilkakrotnie) lub na wieloletnie więzienie kilkaset tysięcy osób. Części procesów nadano charakter pokazowy i wykorzystano je w akcjach propagandowych przeciwko: AK, PSL, władzom RP na uchodźstwie, Kościołowi katol., ugrupowaniom opozycji demokr. i niepodl. w kraju; większość procesów była tajna, a podczas ich trwania nie stosowano podstawowych zasad procesowych (prawo oskarżonego do obrony). Szczególna kampania propagandowa towarzyszyła m.in. procesom WiN, procesowi generałów oraz procesom: osób oskarżonych o udział w pacyfikacji wsi Wierzchowiny (II-III 1946), obwinionych o dokonanie pogromu Żydów w Kielcach (VII 1946), członków KG NSZ i Organizacji Pol., w tym M. Ostromęckiego (X i XII 1946), red. organu PSL „Gazety Ludowej” Z. Augustyńskiego (VII 1947), przywódców PPS-WRN, w tym K. Pużaka (XII 1948), i Stronnictwa Pracy, m.in. J. Kwasiborskiego (III-IV 1951), działacza SN A. Doboszyńskiego (VI-VII 1949), czł. Kierownictwa Walki Cyw. (XII 1951), księży kurii krak., w tym J. Lelito (I 1953), ordynariusza kiel. bpa Cz. Kaczmarka (IX 1953).
Od 1956 przed sądami z powodów polit. stawali uczestnicy masowych strajków i wystąpień przeciwko polityce PZPR: poznańskiego czerwca 1956, marca 1968, grudniowego buntu robotniczego 1970, czerwcowego protestu robotniczego 1976, stanu wojennego 1981-83.
W wielu procesach politycznych w Polsce byli skazywani działacze opozycji demokr. i niepodl.: J. Kuroń i K. Modzelewski (VII 1965), tzw. taternicy, przewożący przez granicę bezdebitowe wydawnictwa, m.in. J. Karpiński (II 1970), członkowie organizacji Ruch, m.in. A. Czuma i S. Niesiołowski (X 1971), członkowie kierownictwa KPN z L. Moczulskim (X 1982 i IV 1986), członkowie KOR, m.in. Kuroń i A. Michnik (VI 1984; zakończony po 1 dniu bez wyroku), organizator Radia „Solidarność” Z. Romaszewski (II 1983), członek kierownictwa podziemnej Solidarności W. Frasyniuk (V-VI 1985) i in.
PROCES TATERNIKÓW
Proces odbył się przed Sądem Wojewódzkim dla miasta stołecznego Warszawy. Trwał zaledwie kilka dni, od 9 do 24 lutego 1970 roku. Składowi sędziowskiemu przewodniczył R. Bodecki, ławnikami byli M. Wójtowicz i A. Zabłotowicz. Oskarżali prokuratorzy: M. Pancer i E. Górski. Na ławie oskarżonych zasiadło pięcioro młodych ludzi: Maciej Kozłowski (absolwent archeologii śródziemnomorskiej UJ, początkujący dziennikarz, a z zamiłowania alpinista), Krzysztof Szymborski (biofizyk), Jakub Karpiński (socjolog) i Maria Tworkowska oraz Małgorzata Szpakowska (krytyk literacki).
Zarzut wobec pierwszych czworga brzmiał: „Wejście w porozumienie z obcą organizacją w celu działania na szkodę Państwa Polskiego” (art. 5 tzw. Małego Kodeksu Karnego; w związku z wejściem w życie nowego kodeksu kwalifikację tę zmieniono potem na art. 132 k.k.). Szpakowska miała być winna „lżenia, wyszydzania lub poniżania ustroju PRL” (art. 270 kk).
Dla wszystkich było jednak jasne, że oskarżonym w tym procesie był również Jerzy Giedroyc i paryska „Kultura”.
Wszystko zaczęło się kilka lat wcześniej, na początku lat 60. Przy okazji wyjazdu wspinaczkowego w Alpy francuskie Maciej Kozłowski, wtedy lat niewiele ponad 20, jedzie do podparyskiego Maisons-Laffitte, by odwiedzić Jerzego Giedroycia.
Odtąd za każdym razem, gdy wraca z Alp, zahacza o siedzibę „Kultury” i zabiera do kraju wydawnictwa Instytutu Literackiego. Kilkakrotnie przesłuchiwany w latach 60. przez Służbę Bezpieczeństwa PRL i namawiany do współpracy, dziś wspomina: „Najpierw mówiłem im, że polityka mnie nie interesuje, że jeżdżę do Francji tylko ze względu na góry. Prowadziłem tę grę, bo zależało mi na utrzymaniu kontaktu z Giedroyciem i przywożeniu książek. Ale w końcu ich pogoniłem”.
Protesty studenckie Marca '68 omijają Kozłowskiego, bo w tym czasie uczestniczy w górskiej wyprawie w okolicach Chamonix. Po powrocie do Polski wpada na pomysł - razem z Krzysztofem Szymborskim - aby wydawać niezależne pismo dokumentujące represje, analizujące sytuację w kraju i mechanizmy systemu. Ponieważ w Polsce okazuje się to niemożliwe (brak powielaczy, farb, papieru), planują drukować je za granicą i przemycać do kraju przez Tatry, wykorzystując umiejętności członków Klubu Wysokogórskiego. W ten sam sposób chcą szmuglować wydawnictwa emigracyjne.
Ponieważ SB zaczyna nachodzić również jego rodzinę, Kozłowski przemyśliwa o emigracji. Okazją do wyjazdu może być wyprawa na Spitsbergen latem 1968. Stamtąd po kilku miesiącach jedzie do Paryża. Na początku grudnia 1968 roku razem z Andrzejem Mrozem (również alpinistą) wyrusza do Czechosłowacji, by zbierać materiały do reportażu o nastrojach po zdławieniu „Praskiej Wiosny”.
Wtedy po raz pierwszy przechodzą do Polski przez góry - przez „zieloną granicę”. Tą samą drogą Kozłowski wraca do Czechosłowacji. W plecaku niesie odezwy, ulotki, rezolucje oraz relacje świadków Marca '68 - opublikowane później przez IL w zbiorze „Dokumenty. Wydarzenia Marcowe 1968 roku”. Kozłowski informuje też Giedroycia o możliwości przemycania emigracyjnych książek przez Tatry.
24 stycznia 1969 roku Kozłowski ponownie przyjeżdża do Pragi i jako reporter „Kultury” bierze udział w pogrzebie Jana Palacha, studenta, który popełnił samobójstwo przez samospalenie w proteście przeciw inwazji Układu Warszawskiego. Od czeskich studentów dostaje dokumenty z okresu „Praskiej Wiosny”. Czesi obiecują też pomóc w przerzucie do Polski wydawnictw emigracyjnych. Sytuację w CSRS Kozłowski opisuje potem w „Kulturze”.
Od początku 1969 roku Kozłowski z przyjaciółmi parokrotnie przemycają z Polski kolejne partie dokumentów o Marcu '68 oraz analizy sytuacji w kraju. Przedrukowuje je „Kultura”; służą też do opracowania poświęconego PRL rozdziału „Słownika więźniów politycznych świata” Amnesty International. Do kraju zaś przenoszą przez góry numery „Kultury” oraz ponad tysiąc egzemplarzy książek (m.in. „Widziane z góry” Stalińskiego-
-Kisielewskiego, „Pornografia” Gombrowicza, „Wszyscy byli odwróceni” Hłaski, „Czarny polonez” Wierzyńskiego i dotyczące Marca '68 opracowanie „Polskie przedwiośnie”). Zimą wykorzystują zachodnie partie Tatr - Rakoń, Dolinę Chochołowską. Latem - dostępną tylko dla wytrawnych wspinaczy trasę przez Rysy.
Wiosną 1969 roku Kozłowski przy pomocy czeskich studentów drukuje w Pradze pierwszy numer „Biuletynu nieocenzurowanego”, którego tysiąc egzemplarzy ma być przerzucone do Polski. Oprócz dwóch artykułów Kozłowskiego, pismo zawiera głośne przemówienie Mieczysława Jastruna na nadzwyczajnym zebraniu Warszawskiego Oddziału Związku Literatów Polskich z lutego 1968 oraz wiersz Zbigniewa Herberta.
25 maja Kozłowski wraz z Marią Tworkowską przyjeżdżają z Pragi do leżącego w Tatrach Słowackich Smokovca. Wiozą książki „Kultury” oraz „Biuletyn”. W Smokovcu mają spotkać się z kurierem z Polski, który ma przenieść materiały dalej do kraju. Jednak następnego dnia zostają aresztowani przez czechosłowacką służbę bezpieczeństwa StB - i przekazani na Łysej Polanie władzom polskim. Równocześnie StB zatrzymuje ich czeskich współpracowników oraz studiującą wówczas w Pradze Agnieszkę Holland. W kraju SB aresztuje Szymborskiego.
Władze szykują pokazowy proces. W przeddzień zamknięcia śledztwa zapada decyzja, by do tzw. sprawy taterników dołączyć nie związanych z Kozłowskim, Szymborskim i Tworkowską (choć też zajmujących się dokumentowaniem Marca '68) Jakuba Karpińskiego i Małgorzatę Szpakowską. Oboje siedzą już w areszcie pod zupełnie innymi zarzutami.
Wszystkich oskarżonych oficjalna prasa określa jako „adeptów dywersyjnego rzemiosła”. Padają zarzuty o finansowaniu ich przez CIA oraz „sięgających daleko - nawet do Tel Aviwu - korzeniach sprawy”. W tym kontekście pojawiają się ataki na „Kulturę”. To Jerzy Giedroyc ma być przedstawicielem „obcej organizacji” (czyli Instytutu Literackiego), z którą powiązani byli Kozłowski, Szymborski i Tworkowska. Naczelny „Życia Literackiego” Władysław Machejek swój komentarz tytułuje wprost: „Proces przeciwko Gedroyciowi” [tak w oryginale - KB].
Mecenas Stanisław Szczuka, wówczas obrońca Jakuba Karpińskiego, wspomina dziś: „To nie był proces przeciwko oskarżonym. Ten proces miał na celu zdyskwalifikowanie Giedroycia. Był to proces przeciwko »Kulturze«. Wyglądało to jak proces Romualda Traugutta, który w gruncie rzeczy miał być procesem Rządu Narodowego, a oskarżeni widzieli się po raz pierwszy w sądzie. Tutaj było podobnie: mój klient Jakub Karpiński nigdy się nie wspinał i na oczy nie widział wcześniej Macieja Kozłowskiego”.
Mecenas Szczuka zwraca sądowi uwagę, że o ile emigrację można uznać za wrogą wobec PRL, to w żaden sposób nie da się jej uznać za „obcą”. Zatem przepis, który mówi o „organizacji obcej” - dowodzi Szczuka na sali rozpraw - nie może odnosić się do Instytutu Literackiego, wydającego miesięcznik „Kultura”. Jako jedyny adwokat Szczuka podnosi też zasługi „Kultury”, mówiąc, że to dzięki niej „mamy okazję poznać wartościową współczesną literaturę polską”.
Szczuka wspomina dziś: „Absolutnym kuriozum były opinie biegłego, którym był niejaki doktor Janusz Kolczyński. Stwierdził on, że »Kultura« jest od początku instytucją agenturalną. Dowodem miał być m.in. fakt, że oficjalnie powołano ją we Włoszech ze środków II Korpusu gen. Andersa, które nie mogły być duże - a tymczasem rychło Giedroyc kupił za miliony franków posiadłość w Maisons-Laffitte. Skąd więc wziął takie pieniądze? - wołał retorycznie dr Kolczyński. Wtedy zadałem panu biegłemu jedno tylko pytanie: czy to były nowe franki, czy też stare? Kolczyński nie wiedział, o co chodzi. Więc zwróciłem się do sądu z prośbą, bym mógł wyjaśnić biegłemu, że po okupacji niemieckiej w obliczu szalejącej inflacji rząd francuski zdecydował się na wymianę franka w stosunku 1:1000. Miliony starych franków nie były więc sumą szokującą, a Giedroyc, by je mieć, nie musiał być niczyim agentem. Nie mówiąc o tym, że wówczas Maisons-Laffitte było tylko ubogim, robotniczym raczej przedmieściem Paryża, a kupiona willa była w - łagodnie mówiąc - kiepskim stanie technicznym. Ale naturalnie argumentacja ta na niewiele się zdała”.
Znamienne, że to Giedroyciowi poświęcono najwięcej miejsca w akcie oskarżenia. Wedle prokuratury kierowany przez niego Instytut Literacki prowadził „działalność dywersyjną”, „inspirowaną przez imperialistyczne ośrodki”, „zmierzającą przez szkalowanie ustroju i naczelnych organów PRL do stopniowego podważania socjalistycznych zasad ustrojowych”. Do materiału dowodowego zaliczono wydawane przez „Kulturę” książki: „Wybór pism” Simone Weil, „Politykę i rzeczywistość” Jeanne Hersch, „Wielką czystkę” Weissberga-Cybulskiego oraz oczywiście te tytuły, które „taternicy” przemycili przez zieloną granicę.
Latem 2000 roku Maciej Kozłowski znowu stanął przed sądem, tym razem oskarżony przez Rzecznika Interesu Publicznego o tzw. kłamstwo lustracyjne. Przed Sądem Lustracyjnym bronił go mecenas Szczuka.
W materiale dowodowym znalazł się list Jerzego Giedroycia z 31 lipca 2000. Redaktor pisał: „Tego rodzaju oskarżenie jest jednym z haniebnych epizodów III Rzeczypospolitej. Macieja Kozłowskiego poznałem na początku lat 60., gdy był jeszcze studentem archeologii, i nawiązałem z nim bardzo ścisłą współpracę. Był on niezmiernie pomocny w przerzucaniu »Kultury« i naszych wydawnictw do Polski, i robił to z bardzo wielkim poświęceniem i jak najbardziej bezinteresownie. Wielokrotnie mówił mi, że jest nachodzony przez władze bezpieczeństwa. Bynajmniej tego nie ukrywał nie tylko przede mną, ale i przed swoimi przyjaciółmi i znajomymi w Polsce. Z tego też powodu, po wyjściu z więzienia, gdzie odbył karę za współpracę z »Kulturą« (tzw. proces taterników), nie mógł zdobyć pracy, był objęty zakazem druku i odmówiono mu paszportu. Dopiero pod koniec 1981 r., w zmienionych warunkach politycznych, mógł wznowić kontakt ze mną. Mogłem wtedy wyrazić mu swoją wdzięczność za tak cenną współpracę.
Stwierdzam, że w walce o odzyskanie niepodległości Polski Maciej Kozłowski odegrał dużą rolę i zasługuje na największe uznanie, a nie na tak haniebne i krzywdzące go oskarżenia. Orzeczenie Sądu Lustracyjnego będzie sprawdzianem niezależności tego organu...”.
Proces „taterników” nie był w PRL pierwszym procesem, związanym z „Kulturą”.
Latem 1958 na trzy lata więzienia skazano Hannę Rewską. Sąd uznał ją winną kolportowania „Kultury”, co potraktowano jako „równoznaczne z rozpowszechnianiem fałszywych wiadomości mogących wyrządzić szkodę istotnym interesom Państwa Polskiego”. Proces ten miał być sygnałem, że władza nie zamierza tolerować istniejącej od odwilży Października '56 sytuacji półlegalnego kolportażu „Kultury” w kraju (była ona przez pewien czas dostępna nawet w niektórych bibliotekach naukowych) oraz współpracy z pismem niektórych krajowych autorów.
Wprawdzie pod presją opinii publicznej władze uwolniły Rewską, lecz wkrótce, we wrześniu 1961, sprokurowano kolejny podobny proces. Sekretarka Polskiego Towarzystwa Socjologicznego i członkini „Klubu Krzywego Koła”, Hanna Rudzińska, została oskarżona o podpisanie z Giedroyciem umowy o tłumaczenie książki Feliksa Grossa „The Seizure of Political Power” oraz o kolportaż i przechowywanie wydawnictw zagranicznych. Tu protesty nie pomogły: karę (rok więzienia) wykonano.
Śledztwa w sprawie kontaktów z „Kulturą” wszczęto też w 1964 r. przeciwko Januaremu Grzędzińskiemu (legioniście i kawalerowi Virtuti Militari, który znał Giedroycia jeszcze sprzed wojny, a za PRL wysyłał mu analizy sytuacji w kraju) oraz w 1965 r. przeciw Stanisławowi Catowi-Mackiewiczowi, który pod pseudonimem Gaston de Cerizay relacjonował konflikt między partią a środowiskiem literackim po „Liście 34”. W tych przypadkach - ze względu na nazwiska podejrzanych - władze nie zdecydowały się na proces.
O ile jednak sprawy te kwalifikowane były najwyżej jako „rozpowszechnianie fałszywych wiadomości” i „szkalowanie ustroju”, w przypadku taterników szło o rzecz poważniejszą: udział we „wrogiej organizacji”.
13 lutego 1970 r. Jakub Karpiński mówił przed sądem: „Prokuraturze nie chodzi tu w istocie o to, kto się z kim porozumiewał i w jakim celu. Chodzi natomiast o książki i artykuły. Chodzi o to, żeby w myśl zasady »i nie wódź nas na pokuszenie« - ustrzec obywateli PRL przed lekturą rzeczy nieprawomyślnych. W istocie zatem w myśl owej hipotezy proces ten byłby; po pierwsze, procesem przeciwko książkom, przeciwko słowu; po drugie, procesem przeciwko paryskiej »Kulturze«. Nie można jednak posadzić na ławie oskarżonych ani książek, ani Jerzego Giedroycia. Posadzono na ławie oskarżonych nas. Książki leżą na stole sędziowskim. Jeśli by ta hipoteza o motywach kierujących organami ścigania była słuszna, to instytucje te okazałyby rodzaj zbiorowego myślenia podobny do tego, który kierował projektodawcami zdjęcia »Dziadów«. Myślenie to jest mieszaniną paranoi ze złudzeniem totalnej manipulacji. Można by owo myślenie scharakteryzować dwoma formułami, z których pierwsza zdaje sprawę z elementu paranoidalnego i brzmi: »wszystko nam zagraża«. Druga formuła zdaje sprawę ze złudzenia totalnej manipulacji i brzmi: »wszystkiego można zakazać«. Wśród rozmaitych środków oddziaływania na ludzi można wyróżnić słowo i żelazo, perswazję i siłę. Przeciwstawienie wzajemne tych środków odegrało w historii ludzkości niemałą rolę. Słowo nie jeden raz chciano wypalić żelazem, wyplenić mieczem albo otoczyć kratami”.
W tym momencie prokurator przerwał oskarżonemu, wołając: „To nie dotyczy tematu”. Karpiński dokończył: „Nie sposób przecenić znaczenia niniejszej sprawy dla interpretacji nowego prawa w Polsce. Powstaje bowiem kwestia, czy w XX wieku, w Europie, prawo może być po stronie żelaza, a przeciw słowu. Ten dylemat raczy Wysoki Sąd rozstrzygnąć”. Po czym odmówił odpowiedzi na jakiekolwiek pytania.
Kozłowski w ostatnim słowie powiedział: „Przysłuchując się procesowi odnosiłem wrażenie, że nie ja tu jestem oskarżonym, lecz Instytut Literacki i Jerzy Giedroyc. »Kulturę« uważałem za instytucję polską. Opozycyjną, ale polską. Nie myślałbym o nawiązywaniu kontaktów z Giedroyciem, gdybym swoje poglądy mógł wypowiadać gdzie indziej. Ale od marca 1968 jedynym miejscem, w którym można było wyrażać swoje przekonania były sale sądowe. Nie uważam swej działalności za polityczną. Zajmowałem się publicystyką. Oczywiście, publicystyka społeczna od polityki uciec nie może. Moje marzenia polityczne związane były z wydarzeniami w Czechosłowacji. Widziałem to społeczeństwo i byłem nim zafascynowany. Cały świat był zafascynowany - wyjąwszy pięć państw Układu Warszawskiego. Cały świat potępił akcję militarną przeciw Czechosłowacji. Nie przestaję żywić nadziei, że politycy zrozumieją, że uboczne skutki zakazów w sferze myśli są groźne. Przed Wysokim Sądem staje grupa osób, które myślały odmiennie i starały się swoje myśli propagować. Pozostaje mi tylko odwołać się wobec Wysokiego Sądu do polskich tradycji tolerancji”.
Prokuratorzy zażądali: dla Kozłowskiego - 5 lat więzienia, dla Karpińskiego i Szymborskiego - po 4,5 roku, dla Tworkowskiej - 4 lata, a dla Szpakowskiej - 3 lata. Sąd skazał Kozłowskiego i Karpińskiego na 4,5 roku więzienia. Szymborskiego i Tworkowską na 3,5 roku, zaś Szpakowską na 3 lata.
Skazani odsiedzieli większą część swoich wyroków, wyszli na wolność po amnestii w 1971 r.
Proces Bogdana Lisa, Adama Michnika i Władysława Frasyniuka
23 V 1985 r. - rozpoczął się w Gdańsku proces Bogdana Lisa, Adama Michnika i Władysława Frasyniuka. Był to jeden z najbardziej skandalicznych procesów w okresie „zawieszenia stanu wojennego”. Składowi sędziowskiemu przewodniczył prezes sądu wojewódzkiego w Gdańsku Krzysztof Zieniuk, który m.in. uniemożliwił kontakt oskarżonych z adwokatami. Protest przeciwko procesowi nadesłało m.in. 28 laureatów Nagrody Nobla. Lisa skazano na 2,5 roku, Michnika na 3 lata, a Frasyniuka na 3,5 roku więzienia.
Cały proces był prowokacją, ponieważ przygotowując go, skorzystano z nielegalnego podsłuchu. Mecenas Jan Olszewski w pewnym momencie nie wytrzymał i prosił nawet sąd o powołanie biegłego z zakresu spirytyzmu, żeby może w ten sposób dowiedzieć się, kto dokonał nagrania.
Proces Edmunda Krasowskiego
21 V 1986 r. - przed sądem w Elblągu rozpoczął się proces Edmunda Krasowskiego, Marii Romanowskiej i Ryszarda Stolarowicza. Krasowski przed procesem przez 5 miesięcy prowadził głodówkę protestacyjną.
Proces działaczy KSS KOR
13 grudnia 1981 r., po ostatnim posiedzeniu Komisji Krajowej NSZZ "Solidarność" w Gdańsku, Jacek Kuroń został internowany. 3 września 1982 r. status internowanego władze zamieniły mu na aresztowanego pod zarzutem próby obalenia siłą ustroju PRL. 13 lipca 1984 r. przed Sądem Warszawskiego Okręgu Wojskowego rozpoczął się proces czterech działaczy KSS KOR - Adamowi Michnikowi, Jackowi Kuroniowi, Zbigniewowi Romaszewskiemu i Henrykowi Wujcowi postawiono zarzut, że „począwszy od 1977 roku podjęli czynności przygotowawcze w celu obalenia przemocą konstytucyjnego ustroju i osłabienia mocy obronnej PRL”. 18 lipca sąd odroczył rozprawę i nigdy już do niej nie powrócił, a podsądnych wypuszczono na wolność na mocy amnestii.
Proces toruński, sterowany przez władze PRL proces funkcjonariuszy SB, morderców ks. J. Popiełuszki; 7 lutego 1985 zabójców skazano na kary od 14 do 25 lat więzienia. Śledztwo i proces prowadzone były tylko przeciwko bezpośrednim wykonawcą politycznego mordu, konsekwentnie tuszowano i zacierano ślady prowadzące do prawdziwych decydentów. Po 1989 kilkukrotnie próbowano osądzić bezpośrednich zwierzchników grupy morderców - gen. W. Ciastonia i gen. Z. Płatka. 2002 gen. W. Ciastoń został uniewinniony z braku dowodów winy.
„Proces Toruński” nie był jedynym procesem w tej sprawie. Na początku lat 90-tych wznowiono śledztwo w związku z ogólnie panującym przekonaniem, że rozkaz zamordowania ks. Popiełuszki nie mógł być inicjatywą IV Departamentu, lecz kogoś postawionego znacznie wyżej. W końcu postawiono przed sądem wiceministra spraw wewnętrznych i szefa SB w latach 80-tych, gen. Władysława Ciastonia oraz szefa Departamentu IV MSW Zenona Płatka. Ich proces zakończył się w roku 1994 wyrokiem uniewinniającym. Dwa lata później warszawski Sąd Apelacyjny uchylił ten wyrok i nakazał ponowne rozpatrzenie sprawy. W roku 2000 postępowanie wobec gen. Płatka zostało umorzone ze względu na stan jego zdrowia. Postawiony ponownie przed sądem gen. Ciastoń został 9 grudnia 2002 r. uniewinniony z braku dowodów winy.
Niedawno został ujawniony dokument, z którego wynika, że jednoznacznie typują ówczesnego sekretarza KC PZPR Mirosława Milewskiego. Dokument to zapis dyskusji, przeprowadzonej w Urzędzie Rady Ministrów przez ówczesnego premiera generała Jaruzelskiego, Mieczysława Rakowskiego, generała Janiszewskiego, pułkownika Kołodziejczaka i majora Wiesława Kórnickiego.
Adwokat Edward Wende - pełnomocnik oskarżycieli posiłkowych Józefa Popiełuszki i Waldemara Chrostowskiego, podczas procesu o zabójstwo ks. Jerzego Popiełuszki, który toczył się przed Sądem Wojewódzkim w Toruniu od 27 grudnia 1984 roku do 7 lutego 1985 roku.
Proces działaczy KPN
W 1981 r. rozpoczął się proces przywódców KPN, którym władze - rozciągając w sposób skrajny istniejące przepisy - zarzuciły czynienie przygotowań do obalenia siłą istniejącego w Polsce ustroju. Początkowo toczył się on przed Sądem Wojewódzkim w Warszawie, później zaś - w okresie stanu wojennego - przeniesiony został do Sądu Warszawskiego Okręgu Wojskowego. Proces ten zakończył się październiku 1982 r. wyrokami skazującymi. Najwyższy wymiar kary - 7 lat więzienia otrzymał Leszek Moczulski - który w swym końcowym wystąpieniu poprosił sąd o wymierzenie mu najwyższej możliwej kary (było to 10 lat pozbawienia wolności). Dwóch innych członków kierownictwa KPN - Romuald Szeremietiew i Tadeusz Stański otrzymało wyroki po 5 lat więzienia, zaś T. Jandziszak został skazany na 2 lata pozbawienia wolności w zawieszeniu na 5 lat.
Przywódcy KPN zostali zwolnieni z więzienia w lipcu 1985 r. na mocy ogłoszonej wówczas amnestii. Wkrótce później w partii nastąpił rozłam - wspomniani już R. Szeremietiew, T. Stański i T. Jandziszak na znak protestu przeciwko dyktatorskiej polityce Leszka Moczulskiego wystąpili z kierowanego przez niego ugrupowania i 22 stycznia 1985 r. powołali swą własną Polską Partię Niepodległościową.
Znowu w więzieniu
10 marca 1985 r. Leszek Moczulski został ponownie aresztowany. Wraz z nim za kratki trafili nowi, młodzi członkowie kierownictwa KPN - Krzysztof Król, Adam Słomka, Andrzej Szomański i Dariusz Wójcik. Rozpoczęty niecały rok później przed warszawskim sądem wojewódzkim proces zakończył się wyrokami od 4,5 (w przypadku Moczulskiego do 2 lat więzienia).
Skazani przywódcy KPN wyszli z więzienia na mocy ogłoszonej 11 IX 1986 r. generalnej amnestii dla więźniów politycznych. Wkrótce po zwolnieniu Leszek Moczulski wraz z Krzysztofem Królem zorganizowali konferencję prasową dla zachodnich dziennikarzy, na której poinformowali, że KPN nadal istnieje i walczy o wolną i niepodległą Polskę.
W procesach politycznych najczęściej bronili adwokaci - J. Olszewski, W. Siła-Nowicki, W. Lis-Olszewski, St. Szczuka, A. Grabiński, T. de Virion, W. Ferfet, a w okresach późniejszych St. Afenda, K. Głogowski, J. Taylor, H. Rossa, L. Piotrowski, P. Andrzejewski, M. Bednarkiewicz, M. Dubois, K. Piesiewicz, E. Wende, A. Bąkowski, A. Kern, M. Olczyk i wielu, wielu innych.
Procesy polityczne: Bałuka, Kostecki, 1985
Procesy polityczne: Berdychowski Krzysztof, 1986
Procesy polityczne: Hodysz-Siedliński, 1986
Procesy polityczne: Informacje ogólne I wykazy zbiorowe, 1985 - 1986
Procesy polityczne: Kostecki Jan, 1985
Procesy polityczne: Kotzbach Romen (Pozorski Jerzy), 1986
Procesy polityczne: Kwiatkowski Lech, 1984
Procesy polityczne: Kwiatkowski Mikołaj, 1982
Procesy polityczne: Lenkiewiczowie, 1985
Procesy polityczne: Napieralski Paweł, 1985
Procesy polityczne: Naskręcki Maciej, 1985
Procesy polityczne: Proces członków Komitetu Obrony Praworządności, 1985
Procesy polityczne: Proces członków Konfederacji Polski Niepodległej, 1985 - 1986
Procesy polityczne: Proces Członków KOR, 1984
Procesy polityczne: Proces Gdański Michnika, Frasyniuka, Lisa, 1985 - 1986
Procesy polityczne: Proces Kapturowy Telewizji Solidarność, 1985
Procesy polityczne: Proces Mikołowski górników, 1986
Procesy polityczne: Proces naukowców Centrum Astronomicznego w Toruniu, 1986
Procesy polityczne: Proces polityczny podoficerów Ludowego Wojska Polskiego, 1985
Procesy polityczne: Proces przeciwko krakowskiej SB z powództwa Michałek Agaty, 1986
Procesy polityczne: Rusakiewicz Marek I Waldemar, 1985
Procesy polityczne: Walentynowicz Anna, 1984
10