UCZENIE SIĘ

Uczenie się jest to proces poznawczy, który prowadzi do modyfikacji zachowań jednostki w wyniku uprzedniego doświadczenia. Proces uczenia się możliwy jest dzięki pamięci (funkcjonalna właściwość układu nerwowego), która polega na zdolności tworzenia się i magazynowania śladów uprzedniej reakcji. W komórkach mózgowych dochodzi do określonych zmian chemicznych, ale my każdą zmianę potrafimy nazwać i określić. Uczenie się nie należy kojarzyć z samorozwojem, które jest procesem dojrzewania. Uczenie się dzielimy na dwie grupy: kojarzeniowe <asocjacyjne, nawykowe>; inteligentne (poprzez powiązywanie problemów) - aby rozwiązać problem musieliśmy posiąść brakującą wiedzę, wcześniej jej brak uniemożliwiał rozwiązanie problemu, myślenie jest tu podstawowym procesem, w wyniku którego dochodzimy do wiedzy.

Niektórzy uważają, że uczenie kojarzeniowe i inteligentne prawie niczym się od siebie nie różni, tylko tym, że to drugie odbywa się metodą prób i błędów. Potwierdzają to eksperymenty Thorndike'a na zwierzętach w labiryncie. Inna szkoła mówi, że procesy poznawcze działają jako pewna całość i to, co nowego odkrywamy występuje w wyniku olśnienia. Psychologowie postaci twierdzą, że choć pole spostrzeżeniowe jest takie same, raptem bodźce możemy widzieć inaczej zorganizowane. Cały proces myślenia polega na przeorganizowaniu pola spostrzeżeniowego. Przeprowadzono eksperyment na małpie, która za pomocą kijów bambusowych (które ze sobą złożyła) dosięgła banana spoza klatki. Gdy już zdawało się, że nie wpadnie na pomysł, usiadła, po czym nagle zerwała się i dokonała tego. Cały ten proces polegał na przeorganizowaniu pola spostrzeżeniowego.

W uczeniu inteligentnym zaawansowane są procesy myślowe. Mówiąc o uczeniu się kojarzeniowym, należy najpierw wspomnieć o odkryciach Pawłowa. Zajmował się on procesem trawienia u zwierząt i do przewodu pokarmowego wkładał różne rurki. W miarę trwania eksperymentu okazało się, że pies, gdy zobaczył pielęgniarza (który zwykle nosi mu jedzenie) zaczynał się ślinić jeszcze przed kontaktem z pokarmem. Jest to uczenie się reaktywne <pawłowowskie, klasyczne>. Polega na związku między dwoma bodźcami, jest to uczenie się struktury środowiska: kolejne bodźce kojarzone z bodźcem bezwarunkowym stają się sygnałem, ten bodziec, który ma dla organizmu znaczenie biologiczne jest nazywany bodźcem bezwarunkowym (Sb) - jest to taki bodziec, na który organizm reaguje automatycznie, nie trzeba się go uczyć.

(pokarm) Sb --------------> Rb (ślinienie się)

Bodziec obojętny, który występuje przed bodźcem bezwarunkowym wiele razy, stanie się bodźcem warunkowym (Sw) - na ten bodziec trzeba nauczyć się reagować. Sw poprzedza Sb

W tym uczeniu się typu pawłowowskiego, uczymy się sygnałów, na które reagować. (Sw ---> Rw i Sb --->Rb).

Rw = Rb

Uczenie się instrumentalne, oparte na konsekwencjach: S ---> R i R ---> S. Nasze zachowanie przynosi określone zachowanie, jest instrumentem do zdobycia czegoś. Eksperyment Thorndike'a z kotami (czytaj w Psychologia i życie): kot szamocze się, aż przypadkowym ruchem otwiera klatkę - później ta reakcja się utrwala. Konsekwencje pożądane to wzmocnienia pozytywne, niepożądane - negatywne.

Aby nastąpił związek między bodźcem, a daną reakcją konieczne jest wzmocnienie. Kary najczęściej są mało skuteczne, nie wygaszają zachowania, lecz je tłumią - zachowanie przestaje występować tylko w obecności źródła karania. Eksperyment: dwie grupy kotów uczono prostej reakcji, po której otrzymywały pokarm. Gdy reakcja była bardzo dobrze utrwalona w jednej grupie zaprzestano podawania pokarmu, w drugiej zamiast pokarmu pojawiało się porażenie prądem. W pierwszej grupie koty długo oduczały się tej reakcji, w drugiej - oduczyły się bardzo szybko, ale gdy z powrotem wrócono do wzmocnień pozytywnych po określonej reakcji, to pierwsza grupa jak się okazało oduczyła się reakcji, a u drugiej reakcja odnowiła się z dużą siłą.

Kara przynosi różne negatywne skutki uboczne:

a) przemieszczenie agresji - kara wywołuje agresję, ale osoba karana czuje najczęściej lęk przed osobą-źródłem karania, więc przemieszcza swoją agresję na inne elementy otoczenia, a czasami na siebie samego (autoagresja);

b) generalizacja hamowania - kara tłumi także pozytywne zachowania, powoduje bierność, niechęć do robienia czegokolwiek;

c) unikanie źródła karania;

d) zaburzenia emocjonalne;

e) proces karania jest także elementem uczenia się karania, wytwarza tzw osobowość autorytarną (patrz Fromm) - dziecko surowo karane przez rodzica, będzie w przyszłości powielać jego reakcje we własnej rodzinie.

Mika, polski psycholog społeczny, robił badania na temat skuteczności działania kar. Kara może być skuteczna tylko w dwóch przypadkach:

I. Osoba karana uznaje normy, za które została ukarana.

II. Osoba karana ma pozytywny stosunek do osoby karzącej.

Spełnienie tych warunków jest w rzeczywistości bardzo trudne.

Procesy wzmocnień pozytywnych (od najmniej do najbardziej skutecznego).

1. Według stałych odstępów czasowych (np. płaca co miesiąc).

2. Według stałych proporcji.

3. Według zmiennych odstępów czasowych.

4. Według zmiennych proporcji.

Najbardziej skuteczne jest wzmacnianie nieregularne, zachowania te są najtrudniejsze do wygaszenia. Np. chłopak, który nagle rzadziej zaczyna się spotykać z dziewczyną wzmacnia ją pozytywnie w nieregularnych odstępach czasowych, co sprawia, że ona cierpi, ale nie przestaje jej na nim zależeć.

Uczenie się nawyków, zachowań aż do automatyczności (R ------> R). Występują tu całe ciągi reakcji, nazywane nawykiem lub umiejętnością. Nawyk to wyuczony automatyzm, umiejętność to dyspozycyjność do wykonania. Ostatni pojedynczy akt ruchowy staje się bodźcem do pojawienia się następnej reakcji. Nawyki są automatyczne, więc pojawiają się bez udziału świadomości. Uczenie się typu nawykowego jest to niestety takie szkolne uczenie się na pamięć. Jest to:

a) uczenie się sensomotoryczne - nabywanie nawyków ruchowych kontrolowanych sensorycznie <przez zmysły>;

b) uczenie się werbalne.

Koniecznością uczenia się jest powtarzanie. Między powtarzaniem powinny być przerwy. W pierwszym okresie przerwy powinny być mniejsze, w miarę kolejnych powtórzeń - dłuższe. Już po pierwszym zapoznaniu się z tekstem bardzo korzystne jest odtwarzanie z pamięci. Najszybciej uczymy się początku i końca, najwolniej środka. Bardzo istotne jest uczenie się ze zrozumieniem, próba znalezienia pewnej logiczności. Im bardziej materiał jest zwarty logicznie, tym mniej powinno być dzielenia materiału na części, im ktoś mniej inteligentny także tym mniej powinno być dzielenia materiału.

Reminiscencja to przypominanie bez dodatkowych powtórzeń materiału, który w poprzedniej próbie nie został całkowicie odtworzony; występuje ona tylko po odtwarzaniu materiału zaraz po przeczytaniu.

Do wszelkiego uczenia się niezbędna jest motywacja. Im lepsze nastawienie do przedmiotu, jakiś poziom pozytywnych emocji, tym nauka sprawia mniej kłopotu.

---