Kwas moczowy jest końcowym produktem przemiany puryn, które są składnikiem kwasów nukleinowych - substancji wielkocząsteczkowych występujących we wszystkich żywych komórkach. Kwasy te odgrywające zasadniczą rolę w przekazywaniu cech dziedzicznych i kierowaniu syntezą białek.
Zwiększona ilość kwasu moczowego w surowicyczyli tzw. hiperurykemia towarzyszy zawsze jednostce chorobowej zwanej dną moczanową przebiegającą ze zmianami w stawach.
Średnio ilość kwasu moczowego w całym organizmie człowieka wynosi około 1200 mg, natomiast w przebiegu dny moczanowej jego „pula” ulega zwiększeniu kilka, a nawet kilkanaście razy. Z drugiej strony rozpoznanie samej hiperurykemii bez objawów zapalenia stawów nie upoważnia jeszcze do rozpoznawania dny, poniewaz edynie niewielki procent osób z hiperurykemią zachoruje na dnę moczanową.
Za prawidłowe stężenie kwasu moczowego w surowicy krwi uważa się: dla mężczyzn do 7 mg%, a dla kobiet do 6 mg%. Wartości przekraczające te normy świadczą już o hiperurykemii.
Przyczyną hiperurykemii jest:
- nadprodukcja kwasu moczowego lub
- upośledzone wydalanie kwasu moczowego z moczem albo
- oba mechanizmy jednocześnie.
U niektórych ludzi z hiperurykemią, nadmiar kwasu moczowego w płynach ustrojowych może wytrącać się w postaci kryształów moczanów w tkankach wcale nieukrwionych np. chrząstka lub słabo ukrwionych np. więzadła i ścięgna i w okolicy stawów obwodowych (stóp, rąk). Wytrącone kryształy moczanu sodowego mogą zapoczątkować proces zapalny w stawie, co daje silnie wyrażone objawy zapalenia stawów nazywane napadem dny moczanowej. Mogą one również wytrącać się w tkankach o niższej temperaturze np. małżowiny uszne jako podskórne guzki dnawe zwane tophi. W zaawansowanych postaciach dny moczanowej kryształy moczanów mogą również pojawiać się w dużych stawach i narządach miąższowych, najczęściej w nerkach prowadząc do ich uszkodzenia.
Dnę można podzielić na: pierwotną i wtórną. Dna pierwotna występuje 20 razy częściej u mężczyzn niż u kobiet. Może być spowodowana wrodzonymi zaburzeniami enzymów odpowiedzialnych za przemianę puryn lub wadami rozwojowymi nerek. Dna wtórna jest powikłaniem innych chorób np. czerwienicy, niedokrwistości hemolitycznej, białaczki, szpiczaka mnogiego, wrodzonych wad serca lub uszkodzenia nerek. Może pojawiać się również w czasie leczenia cytostatykami. Dna wtórna stanowi większość wszystkich przypadków tej choroby.
Hipourykemia czyli obniżone stężenie kwasu moczowego w surowicy krwi związane jest przeważnie z podawaniem inhibitorów oksydazy ksantynowej.