RYNEK, POPYT I PODAŻ
Rynek
obszar, ogół miejsc, w których sprzedawcy i kupujący dokonują wymiany określonych towarów;
instytucja, przez którą działają siły kształtujące cenę, popyt i podaż;
urządzenie (układ), przez który kupujący i sprzedający wzajemnie oddziałują na siebie dla określenia cen i ilości towarów;
ogół interakcji - między sprzedającymi i kupującymi - kształtujących ceny, popyt i podaż;
grupa firm i jednostek (osób) kontaktujących się wzajemnie w celu zakupu lub sprzedaży pewnego dobra.
Popyt rynkowy na dobro
Przez pojęcie popytu rozumie się ilości dobra, które nabywcy pragną i mogą kupić w danym czasie, po danych cenach.
Ilość dobra, którą konsumenci chcą kupić po danej cenie jest ilością żądaną.
Ale:
żądana ilość dobra oznacza tę ilość, którą nabywcy chcą kupić po danej cenie, przy danych cenach innych dóbr, dochodach, upodobaniach itd.; może się ona jednak różnić od ilości, którą rzeczywiście udało się kupić przy danej podaży;
pragnienie zakupu oznacza również efektywną możliwość, czyli posiadanie odpowiedniego dochodu;
żądana ilość dotyczy ciągłego strumienia zakupów dokonywanych przez indywidualnych konsumentów, musi być zatem wyrażona dla określonego czasu (rok, miesiąc, dzień).
Popyt rynkowy jest sumą popytów indywidualnych, którymi są ilości dobra, jakie poszczególni konsumenci pragną i mogą kupić w danym czasie po danych cenach.
Cena
Cena jest liczba jednostek pieniądza, którą trzeba zapłacić za jednostkę towaru.
CENA NOMINALNA - ile trzeba zapłacić, żeby kupić jednostkę towaru;
CENA REALNA - cena uwzględniająca zagregowaną miarę cen.
np.
(indeks cen 1990 / indeks cen 1995) x cena dobra 1995 = cena realna
Cena jest ważną kategorią ekonomiczną; informuje bowiem konsumenta (a zarazem wyznacza) - ile jednostek dobra może kupić za posiadaną sumę (swój dochód), kształtując tym samym jego decyzje konsumpcyjne; informuje jednocześnie producenta-sprzedawcę - ile może otrzymać za jednostkę towaru co, po porównaniu z kosztami, pozwala (kształtuje) podejmować decyzje produkcyjne.
Popyt a cena. Podstawowa ekonomiczna hipoteza przewiduje, że im niższa cena produktu (towaru), tym większa jest jego żądana ilość, przy innych czynnikach bez zmian (ceteris paribus).
...istnieje określona zależność między każdą rynkową ceną dobra lub usługi a żądaną ilością tego dobra lub usługi, która jest nazywana rozkładem popytu lub krzywą popytu.
Zależność przejawiająca się w tym, że gdy cena towaru wzrośnie przy innych czynnikach stałych - (ceteris paribus) kupujący skłania się do kupowania go mniej i - odwrotnie nazywana jest prawem popytu.
P (ilość) |
Q (cena) |
P (ilość) |
Q (cena) |
5 |
0 |
100 |
60 |
4 |
100 |
80 |
68 |
3 |
200 |
60 |
80 |
2 |
300 |
40 |
110 |
1 |
400 |
20 |
150 |
efekt dochodowy popytu: związek popytu z dochodem wynikający ze zmian realnego dochodu na skutek zmian cen;
efekt substytucyjny popytu: związek zwyżki cen jednego dobra względem innych (efekt skłonności zastępowania tego dobra innym - tańszym).
Czynniki wyznaczające popyt na dobro. Do ważniejszych zalicza się:
cenę danego dobra;
dochody kupujących;
gusty i upodobania;
cenę dóbr komplementarnych i substytutów;
liczbę ludności;
podział dochodów między gospodarstwa domowe;
przewidywania dotyczące zmian cen.
Podaż dobra.
Przez pojęcie podaż dobra rozumie się ilość dobra, które producenci chcą dostarczyć na rynek i sprzedać w danym czasie po danych cenach.
Podaż rynkowa jest sumą podaży wszystkich firm wytwarzających dany produkt. Ilość towaru, którą firmy chcą sprzedać nazywana jest ilością dostarczoną. Jest ona strumieniem, czyli ilością w oznaczonym czasie.
Podaż a cena.
Podstawową ekonomiczną hipotezą dla większości towarów jest: że im wyższa cena, tym większa ilość będzie dostarczana, przy innych czynnikach stałych (ceteris paribus).
... istnieje określona zależność między rynkową ceną dobra a dostarczaną ilością, która jest nazywana rozkładem podaży lub krzywą podaży.
Zależność przejawiającą się w tym, że: gdy cena rośnie, wzrasta dostarczona ilość a gdy cena spada, zmniejsza się dostarczona ilość dobra nazywana jest prawem podaży.
P (ilość) |
Q (cena) |
P (ilość) |
Q (cena) |
2 |
10 |
2 |
10 |
4 |
20 |
4 |
80 |
6 |
30 |
6 |
110 |
8 |
40 |
8 |
130 |
10 |
50 |
10 |
150 |
Czynniki wyznaczające podaż dobra. Do najważniejszych czynników można zaliczyć:
cenę danego towaru;
ceny innych towarów;
koszty produkcji;
ceny czynników produkcji;
stan technologii;
cele firmy;
podatki i subsydia;
oczekiwania dotyczące zmian cen.
Równowaga popytu i podaży na rynku dobra.
Siły popytu i podaży działające na rynku powodują ukształtowanie ceny i ilości równowagi, czyli równowagi rynkowej.
P |
D |
S |
Stan na rynku |
Nacisk na ceny |
5 |
9 |
18 |
Nadwyżka |
W dół |
4 |
10 |
16 |
Nadwyżka |
W dół |
3 |
12 |
12 |
Równowaga |
Neutralny |
2 |
15 |
7 |
Niedobór |
W górę |
1 |
20 |
0 |
Niedobór |
W górę |
Cena równowagi jest zatem taką ceną, przy której ilość żądana równa się ilości dostarczonej.
Dla sytuacji rynkowej wyróżnia się:
stałą równowagę, gdy odchylenia cen i ilości uruchamiają siły rynkowe zmierzające do przywrócenia równowagi;
niestałą równowagę, gdy odchylenia powodują dalsze zwiększanie nierównowagi lub gdy brak sił do jej przywrócenia.
Rodzaje rynków
KONKURENCJA DOSKONAŁA:
założenie jednorodności produktu;
założenie pełnej mobilności czynników produkcji;
duża liczba sprzedających i kupujących;
założenie doskonałej informacji o rynku.
MONOPOL PEŁNY:
produkty jednorodne lub zróżnicowane;
brak możliwości do działalności opanowanej przez monopol pełny;
jeden sprzedający i wielu kupujących;
założenie doskonałej informacji o rynku;
OLIGOPOL:
produkty jednorodne lub zróżnicowane;
niewielka liczba sprzedawców i wielu kupujących;
ograniczony dostęp do rynku;
pełna informacja o rynku.
Formy monopolizacji
Formy względnie nietrwałe
POOLE I RINGI. Porozumienia przedsiębiorstw w celu zrealizowania konkretnego przedsięwzięcia i osiągnięcia korzyści ekonomicznych. Tymczasowe - ulegają rozwiązaniu po realizacji celu.
KARTEL. Umowy dotyczą wspólnej polityki ustalania cen, podziału rynków zbytu (kwoty rynkowe) a także koordynacja planów inwestycyjnych przedsiębiorstw. Mogą mieć charakter krajowy i międzynarodowy (czasem wchodzą w skład kartelu rządy danych krajów - np. OPEC).
SYNDYKAT. Umowa przedsiębiorstw ustalających wspólną politykę sprzedaży lub zakupu produktów. Spełnia funkcję wspólnego biura handlowego przedsiębiorstw wchodzących w skład syndykatu. Niekiedy kontroluje również rozmiary podaży przedsiębiorstw wchodzących w skład syndykatu.
Formy względnie trwałe
TRUST. Nowe przedsiębiorstwo powstałe zamiast samodzielnie istniejących dotychczas firm. Akcjonariusze (udziałowcy) poszczególnych przedsiębiorstw przekazują swoje udziały zarządowi trustu otrzymując w zamian certyfikaty trustowe.
KONCERN. Zespół odrębnie działających przedsiębiorstw należących jednak do wspólnego właściciela. Cechą koncernów są technologiczne powiązania pionowe przedsiębiorstw.
KONGLOMERAT. Rozszerzenie monopolu na inne od początkowo realizowanej dziedziny. Dywersyfikacja działalności.
HOLDING. Przedsiębiorstwo, które poprzez posiadane akcje innych przedsiębiorstw („trzymanie” akcji) sprawuje kontrolę nad nimi.
1
7