Przemiany zachodzące w dziedzinie edukacji cały czas wyznaczają nowe zadania dla szkoły i stawia przed nią szereg nowych wyzwań. Odpowiadając na to wyzwanie przyjęto opcję, że edukacja powinna wspomagać i ukierunkowywać wielostronny rozwój dziecka. Nazywamy to skrótowo "kształceniem dla rozwoju" . Wyzwalamy wartości wewnętrzne jednostki, wzbogacamy osobowość poprzez uczenie sztuki dokonywania wyboru wartości, stymulujemy, ukierunkowujemy, wzmacniamy aktywność dziecka w różnych dziedzinach jego życia. Chodzi tutaj przede wszystkim o scalenie człowieka. Właśnie takie zadanie ma przed sobą integracja w dzisiejszej edukacji.
W Polsce do tej pory pojęcie integracji, w dziedzinie edukacji dotyczy przede wszystkim edukacji osób niepełnosprawnych. Proces ten polega na maksymalnym włączaniu dzieci i młodzieży z odchyleniami od normy do zwykłych szkół i placówek oświatowych, co umożliwia im rozwój w gronie zdrowych rówieśników bez obniżania poziomu nauczania w klasie.
Jednak temat, nad którym mamy tutaj dyskutować, dotyczy raczej czegoś co nazywamy u nas nauczaniem zintegrowanym bądź międzyprzedmiotowym, czyli wspomnianym wcześniej "kształceniem dla rozwoju". W swoich założeniach ma to być to jednolity, trwający kilka lat proces dydaktyczno-wychowawczy odbywający się w warunkach szkoły, na który składają się rozwój, uczenie, nauczanie, kształcenie i wychowanie. Nauczanie zintegrowane ma być, więc pełnowartościowym systemem nauczania, uczenia się, kształcenia, wychowania i samowychowania, w którym przygotowanie, do dalszej pracy oraz zaspokojenie potrzeb rozwojowych stanowią pewną całość.
"To nowe podejście do edukacji wyraża się w tym, iż edukację ujmuje się jako:
• szeroki kontekst wyzwań współczesnego świata i sytuacji w Polsce;
• aspekty jakościowe i podmiotowe człowieka w skali mikro;
• kompleksowość w podejściu do uwarunkowań i funkcji edukacji;
• nawiązanie do ruchów personalistycznych o orientacji humanistycznej;
• ustawiczność samokształcenia każdej jednostki ludzkiej;
• sprawę społeczną i jednostki równocześnie;
• siłę sprawczą i efekt realizowanych przemian;
• strukturę wkomponowaną w określony system przygotowania ludzi do pełnienia różnych funkcji i ról społecznych;
• uczenie dzieci i młodzieży funkcjonowania w warunkach demokracji;
• dwustronny ruch wartości - od życia społecznego do ludzi i odwrotnie"
Brzmi idealnie, więc jak tylko hasło nauczania zintegrowanego pojawiło się na rynku pedagogicznym, szkoły zabrały się ochoczo do realizacji tych wspaniałych założeń. Wydaje się, że pojawiło się idealne rozwiązanie, niosące za sobą wielkie nadzieje, będące szansą na ciekawsze, skuteczniejsze i użyteczniejsze zdobywanie i przyswajanie wiedzy od najmłodszych lat. Trudno wyobrazić sobie nauczanie początkowe bez integracji treści nauczania, metod i form pracy. Dziecko całościowo ujmuje rzeczywistość i podział tego, co poznaje i co go otacza, był sztuczny i wymuszony. Z założeń programowych nauczania zintegrowanego wynika, iż w edukacji należy zmienić podejście do samego przekazywania dziecku wiedzy z treści odległych do tych, które mają miejsce teraz i dzieją się w pobliżu ucznia z nawiązaniem do nauczania matematycznego, polonistycznego, plastycznego, technicznego, historycznego, geograficznego itp., w których uczeń jest przez nas postrzegany jako aktywny badacz otaczającej go rzeczywistości.
Niestety z moich własnych obserwacji i doświadczeń wynika, iż w Polsce dużo jeszcze trzeba będzie zmienić by proces ten przebiegał sprawnie i zgodnie z jego założeniami. Mimo, iż wielu ludzi jest przekonanych, że rozwijamy się doskonale i odnosimy niebagatelne sukcesy w tej dziedzinie. Zwłaszcza w mniejszych miejscowościach ciągle widać spore niedociągnięcia w realizacji założeń programu. Aby mogło zaistnieć prawidłowo przeprowadzone nauczanie zintegrowane i przynosić spodziewane efekty, powinni je wdrażać nauczyciele odpowiednio do tego przygotowani. Kształceni w uczelniach w zakresie kilku edukacji, a następnie powinni mieć możliwość doskonalenia własnych umiejętności i kompetencji w tym zakresie w szkole i placówkach doskonalenia nauczycieli.
W wielu szkołach stało się tak, iż zajęcia te przeprowadzają nauczyciele, którzy przez wiele lat przeprowadzali zajęcia w bardzo tradycyjny, właściwy sobie sposób i wcale nie mają ochoty zmieniać swoich przyzwyczajeń, zmusza się ich do rozszerzania posiadanych kompetencji, podczas gdy oni chcieliby tylko spokojnie doczekać do emerytury. Staje się to powodem dodatkowego zniechęcenia i oporów, a jedynym przejawem wdrażania tak oczekiwanych zmian jest korzystanie z nowych, nie zawsze dobrze opracowanych podręczników.
Programy nauczania są zbyt szczegółowe i przeładowane. Nie umiemy się oderwać od starych przyzwyczajeń, zmienić nawyków, do tego dochodzą nowe narzucone treści programowe i brak przekonania do nowych metod zdobywania wiedzy. Fantastycznie byłoby przecież, poniekąd zgodnie z założeniami programu połączyć wiedzę z geografii, historii i przyrody i sprawdzać wiedzę, np. przy okazji brania udziału w zorganizowanych quizach. Okazuje się jednak, iż w dalszym ciągu jedynym, nieśmiertelnym sposobem wyznaczającym stopień przyswojenia wymaganej wiedzy są zdobyte podczas klasówek, testów i kartkówek, oceny. Praktyka edukacyjna wykazała, że tradycyjny sposób oceniania nie wspomaga rozwoju dziecka. Ocenia aktualny stan wiedzy ucznia, nie realizując celu rozwojowego oraz kryteriów dotyczących dostarczania informacji zwrotnych w odniesieniu do działań dziecka i jego osiągnięć. Jest wyłącznie procesem wartościowania i osądzania aktywności dzieci. Alternatywą dla oceny opisowej w nauczaniu zintegrowanym staje się ocena opisowa. Bez wątpienia nowy system oceniania nie ułatwił tej pracy, ale przysporzył nauczycielom nowych kłopotów. Sporządzenie oceny opisowej wymaga bowiem ogromnego nakładu pracy, zwłaszcza w bardzo licznych oddziałach. To wiele godzin żmudnej pracy, nieustannej obserwacji każdego ucznia i wyciągania wypływających z niej wniosków. Ocena opisowa jest niezmiernie pracochłonna, wymaga od nauczyciela dużego doświadczenia, samodyscypliny, sumienności, dokładności, rzetelności w celowej obserwacji, opartej na systematycznej kontroli pracy uczniów, umiejętnego komunikowania się z dziećmi i rodzicami.