Pojęcie zamiany — wzmianka

Zamiana odpowiada koncepcji wymiany gospodarczej naturalnej bez użycia pieniądza we­dług schematu: dobro za dobro. Zbywca wyzbywa się dobra majątkowego w zamian za uzys­kanie innego dobra, dziś jest to relikt przeszłości. Zaspokaja potrzeby wymiany o znaczeniu lokalnym, bądź między specyficzną grupą partnerów, np. zbieraczy monet, znaczków poczto­wych itp. dochodzi w szerszym zakresie do głosu w razie gwałtownych perturbacji ekonomicz­nych lub politycznych, gdy normalna funkcja pieniądza jako wyraziciela wartości majątkowej zostaje ograniczona (okresy kryzysów, wojen, zamieszek politycznych).

Kodeks cywilny poświęca zamianie przepisy tytułu XII, księgi III (art. 603 — 604 k.c.). Ograniczają się one do dwóch zaledwie artykułów.

W ujęciu kodeksu cywilnego zamiana jest to umowa, w której każda ze stron zobowiązuje się przenieść na drugą stronę własność rzeczy w zamian za zobowiązanie się do przeniesienia własności innej rzeczy (art. 603 k.c.). Jest to więc umowa konsensualna, odpłatna i wzajemna. Jest to też — po­dobnie jak sprzedaż, umowa zobowiązująca do dokonania rozporządzenia. Odnoszą się do niej na ogół postanowienia k.c. o podwójnych skutkach tego. typu umów (zob. art. 155 k.c.). Do zamiany stosuje się odpowiednio przepisy o sprzedaży (art. 604 k.c.).

Przedmiotem umowy zamiany mogą być zarówno rzeczy ruchome, jak i nieruchomości, a także zbywalne prawa majątkowe (art. 555 w zw. z art. 604 k.c.). Nie stoi na przeszkodzie uznaniu za zamianę umowy, której świadczenia każdej ze stron należą do różnej kategorii przedmiotów mająt­kowych (np. jedna ze stron zobowiązuje się przenieść własność rzeczy w za­mian za przeniesienie prawa majątkowego).

Trudności praktyczne przy stosowaniu przepisów o sprzedaży wyłaniają się jednak m.in. w razie potrzeby korzystania z rękojmi ze względu na wady przedmiotu jednego ze świadczeń.

Każda ze stron odpowiada wobec swego kontrahenta za wady rzeczy będącej przedmiotem zamiany według zaostrzonego reżimu odpowiedzialności obiektywnej z tytułu rękojmi (art. 556 k.c.). Możliwe jest zatem w wypadku wystąpienia wady odstąpienie od umowy (stosownie do art. 560 § 1. k.c.) lub żądanie usunięcia wady (stosownie do art. 561 § 2) czy wreszcie wymiany rzeczy na wolną od wad (art. 561 § 1). Wydaje się natomiast kontrowersyjne odpowiednie stosowanie przepisów o obniżeniu ceny. Nawet bowiem, jeżeli przedmiotem świadczenia są rzeczy podzielne (np. partia towarów obejmują­ca rzeczy oznaczone według miary czy wagi), odpowiednie zastosowanie art. 560 § l k.c. mogłoby prowadzić do zmiany celu gospodarczego umowy. Nie ma oczywiście przeszkód, żeby strony uzgodniły taki sposób realizacji uprawnienia z tytułu rękojmi.

Nie można też wykluczyć dopuszczalności odpowiedniego zastosowania art. 560 § 3 (zarówno w wypadku rzeczy podzielnych, jak i niepodzielnych), które polegałoby na zapłacie stosownej sumy pieniężnej stronie otrzymującej świadczenie dotknięte wadą. Wielkość tej sumy powinna odpowiadać kryte­riom przyjętym w tym przepisie. Może być jednak uznana za sporną kwestia, czy będzie to dopuszczalne w razie sprzeciwu jednego z kontrahentów. Pozo­staną w tym przypadku do zrealizowania inne uprawnienia wynikające z tytułu odpowiedzialności objętej rękojmią.

Nie ma przeszkody, by przedmiotem zamiany stały się dobra majątkowe nie będące rzeczami.

Ilekroć strony wprowadzą przy umowie zamiany obowiązek dopłaty pie-

niężnej przez jedną z nich, mamy do czynienia z umową mieszaną, w której łączą się ze sobą elementy zamiany i sprzedaży. Nie stanowi umowy zamiany uzależnienie od siebie przez strony dwóch stosunków prawnych sprzedaży w tym znaczeniu, że sprzedaż jednego przedmiotu zostaje uzależniona przez sprzedawcę od kupna innego przedmiotu przez kontrahenta. Mamy wówczas w istocie do czynienia z dwiema umowami sprzedaży, które zostają od siebie uzależnione jedynie z woli stron (sprzedaż wiązana).

Przepisów k.c. o zamianie nie stosuje się do przypadków wymiany gruntu według ustawy z 26 III 1982 r. o scalaniu gruntów (tekst jedn. Dz.U. z 1989 r.,

nr 58, poz. 349) oraz przekazywania nieruchomości zamiennych na mocy różnych szczególnych aktów legislacyjnych. W materii tej znajdują zastosowanie stosowne przepisy prawa administracyjnego.

Co do kwestii związanych z kwalifikacją prawną umowy zamiany na gruncie prawa podat­kowego zob. S. Brzeszczyńska: Zamiana nieruchomości (prawa do lokalu) w prawie podatkowym, „Monitor Prawniczy" 1997, nr 6, poz. 166 i n.; por. też co do zamiany nieruchomości W. Wąsowicz: Umowa Zamiany nieruchomości, „Nieruchomości" - dodatek do „Monitora Prawniczego" 1998, nr 10).