WIKTYMOLOGIA

• Termin ten pojawił się w literaturze kryminologicznej dopiero z końcem lat 40

• Za twórców wiktymologii uważa się Hansavona Hentinga i Beniamina Hendelshona

• Henting w artykule „Uwagi na temat interakcji między ofiarą i sprawcą” w roku 1941 zwrócił uwagę na rolę ofiary w kreowaniu sytuacji w wyniku której dochodzi do popełnienia przesepstwa

• Hendelshon w swych pracach jako pierwszy użył nazwy wiktymologia

• Wiktymologia o dyscyplina niezwykle dynamiczna, gdyż już w 1979 roku w Munster powołano do życia Światowe Towarzystwo Wiktymologii

Funkcjonuje kilka koncepcji jeżeli chodzi o przedmiot i zakres wiktymologii:

• Wiktymologia ogólna

• Koncepcja Hendelshona

• Samodzielna, odrębna dyscyplina naukowa zajmująca się wszystkimi ofiarami występującymi w społeczeństwie niezależnie od źródeł ich pokrzywdzenia

• W polu tak szeroko pojmowanej wiktymologii znajdują się ofiary zarówno działań sił przyrody jak i działań ludzkich

• Wiktymologia pogwałceń praw człowieka

• Tzw. nowa wiktymologia reprezentowana przez R. Eliasa

• Wąska przedmiotowo

• Zajmuje się ofiarami pogwałceń praw człowieka oraz ofiarami przestępstw

• Źródłem pokrzywdzenia jest tylko człowiek

• Wiktymologia kryminalna

• Została stworzona przez Hentinga

• Ujmuje wiktymologię jako subdyscyplinę kryminologii

• Przedmiotem tej nauki są ofiary pokrzywdzone przestępstwami

• Większość kryminologów współcześnie preferuje koncepcje wiktymologii kryminalnej, która zorientowana jest na:

• Ofiarę przestępstwa

• Wiktymizację

• System wymiaru sprawiedliwości

• Pozwala to na pełniejsze wyjaśnienie fenomenu przestępczości oraz społecznej reakcji na nią

SŁOWNICZEK

Ofiara - osoba która w wyniku jakiegoś zdarzenia doznała krzywd i szkód (została tym zdarzeniem pokrzywdzona)

• Ofiara bezpośrednia - osoba która bezpośrednio została dotknięta skutkami wydarzenia

• Ofiara pośrednia - osoba która z uwagi na swoje osobiste związki z ofiarą, bezpośrednio również odczuwa negatywne skutki danego zdarzenia

Wiktymizacja - pokrzywdzenie, czyli doznanie krzywd i szkód w wyniku jakiegoś zdarzenia

• Kryminalna - pokrzywdzenie będące skutkiem przestępstwa

• Pierwotna - krzywdy i szkody będące bezpośrednim skutkiem danego zdarzenia, np. następstwa psychofizyczne i skutki materialne

• Wtórna - dalsze mające miejsce w związku z dokonaniem wiktymizacji pierwotnej np. media, powracanie wielokrotnie do sprawy, negatywne doświadczenia których źródłem jest niewłaściwe traktowanie przez otoczenie społeczne i oficjalne instytucje

• Mikroskali - jednostkowy fakt pokrzywdzenia jakimś zdarzeniem

• Makroskali - ogół pokrzywdzeń jakimś zdarzeniem występującym w danym społeczeństwie

• W ujęciu statycznym - zjawisko występowania w danym społeczeństwie pokrzywdzeń jakimś zdarzeniem zarówno w miko jak i makroskali

• W jęciu dynamicznym - proces powstawania pokrzywdzeń jakimś zdarzeniem zarówno w miko jak i makroskali w wyników oddziaływania różnorodnych czynników sytuacyjnych i osobowo twórczych

Sposoby dzielenia ofiar:

• Przyjmuje się, że ofiarą przestępstwa jest człowiek, który ponosi szkodę, doznaje nieuzasadnionej krzywdy lub cierpienia w wyniku popełnionego przestępstwa

• Oprócz jednostki ludzkiej ofiarą jest także grupa lub instytucja pokrzywdzona lub poszkodowana

• Ofiarą jest nie tylko jednostka czy instytucja lecz również porządek moralny, prawny zagrożony, poszkodowany lub zniszczony przez czyn karalny

Ofiarami są osoby które indywidualnie lub zbiorowo poniosły uszczerbek na zdrowiu fizycznym lub psychicznym, doznały zaburzeń emocjonalnych, strat materialnych lub istotnego naruszenia swoich podstawowych praw w wyniku działaniu lub zaniechania będącego naruszeniem ustaw karnych obowiązujących w państwach członkowskich, w tym również ustaw dotyczących przestępstwa nadużycia władzy.

• Taką definicję ofiary zawiera Deklaracja o podstawowych zasadach sprawiedliwości dla ofiar przestępstw i nadużyć władzy

Dana osoba może być uważana w rozumieniu Deklaracji za ofiarę niezależnie od tego czy sprawca został ujawniony, zatrzymana, oskarżony lub skazany i niezależnie od więzi łączącej sprawcę i ofiarę.

Przestępstwa bez ofiar:

• Przerwanie ciąży

• Prostytucja

• Korupcja

• Narkomania

• Homoseksualizm

Klasyfikacja ofiar:

1. Ofiara pozostaje w stosunku trwałej lub czasowej zależności od sprawcy

2. Ofiara jest stroną biernie podatną:

1. Słabość fizyczna

2. Atrakcyjność

3. Zamożność

3. Ofiara ma konflikt ze sprawcą, np. zachowanie ofiary (zniewaga) wzbudza u sprawcy silne reakcje emocjonalne lub motyw zemsty

4. Ofiara jest zmuszona do zaniechania określonych działań (np. płacenie haraczu za zamknięcie działalności konkurencyjnej)

5. Ofiara jest jednocześnie sprawcą

6. Pozbawienie życia człowieka nieuleczalnego za jego zgodą lub na jego wyraźne żądanie

7. Przestępstwa w złożonym układzie wiktymologicznym w którym sprzeczne działania podejmuje sprawca i ofiara (np. bójka)

Decyzja o zgłoszeniu przestępstwa w znaczeni większym stopniu uzależniona jest od samego przestępstwa (jego wagi i rodzaju) niż charakterystyki ofiary. Większość badań wskazuje iż waga przestępstwa jest najistotniejszą zmienną determinującą swą decyzję. W zależności od rodzaju przestępstw ich ofiary podają zróżnicowaną motywację swego działania. W przypadku wiktymizacji przestępstwem przeciwko osobie ofiary najczęściej zgłaszają o tym fakcie na policję gdyż:

• Aby zobaczyć ukaranie sprawcy

• Aby zapobiec powtórzeniu przez sprawcę przestępstwa

W przypadku wiktymizacji przestępstwem przeciwko mieniu ofiarę interesuje przede wszystkim uzyskanie odszkodowania czy też kompensacji. Powody dla których ofiara decyduje się zawiadomić policję o przestępstwie to:

• Poczucie obowiązku, że przestępstwo należy ujawnić

• Potrzeba uzyskania potwierdzenia faktu dla instytucji ubezpieczeniowych w celu uzyskania odszkodowania

• Odstraszenie sprawcy przed powtórnym popełnieniem przestępstwa

• Chęć doprowadzeni so procesu sądowego w celu udowodnienia winy sprawcy i ukarania go

• Uzyskanie naprawienia wyrządzonej szkody

---